Αν υποψιαστώ

Ερωτευμένοι σαμουράι

Όσοι από σας είδατε τον Τελευταίο Σαμουράι με τον Τομ Κρουζ, θα εντυπωσιαστήκατε από την πολεμική τέχνη και την ανδρεία των ιπποτών της μεσαιωνικής Ιαπωνίας. Καιρός είναι να ενημερωθείτε και για μερικές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.

του Νίκου Μελά

Εκατοντάδες ταινίες με σαμουράι που έχουν γυριστεί στα τελευταία 50 χρόνια αρχίζοντας από τον Τοσίρο Μιφούνε και φτάνοντας μέχρι τον Ακίρα Κουροσάβα, εξυμνούν τις αρετές αυτών των πολεμιστών: το θάρρος, την αποφασιστικότητά τους και την απόλυτη περιφρόνηση που έδειχναν προς το θάνατο. Χωρίς να παραλείπουν να τονίσουν την αφοσίωσή τους προς τους συντρόφους, την αυτοθυσία τους και το σεβασμό τους στα ιδεώδη της τάξης τους.

Η μόνη αρετή που αποσιωπείται συστηματικά σε όλες τις ταινίες, αυτή που κατά τους ίδιους τους σαμουράι ήταν το απαύγασμα της κουλτούρας τους, είναι το 'nanshoku', ο έρωτας, που είχε κεφαλαιώδη σημασία στην εκπαίδευση, στον κώδικα τιμής και στη σεξουαλική ζωή των πολεμιστών.

Φανταστήκατε ρομαντικές ιστορίες με δεσποσύνες κατά τα πρότυπα των ευρωπαίων ιπποτών ή παθιασμένους δεσμούς με γοητευτικές γκέισες; Λάθος! Οι σαμουράι ερωτεύονταν μεν με πάθος, αλλά ερωτεύονταν τους συντρόφους τους, ορκίζονταν αιώνια πίστη, ζούσαν και σκοτώνονταν γι' αυτούς. Όλοι αυτοί οι ατρόμητοι πολεμιστές που χειρίζονταν το σπαθί και το τόξο με απίστευτη δεξιοτεχνία, που πολεμούσαν λυσσαλέα και σκορπούσαν το θάνατο, περνούσαν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους μέσα σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις!

Το μοντέλο ήταν απλό: ένας ενήλικος σαμουράι συνήπτε ερωτικό δεσμό με έναν νεαρό μαθητευόμενο και οι δύο ζούσαν σαν ζευγάρι με ξεκάθαρους σεξουαλικούς ρόλους (ο σαμουράι είχε τον ενεργητικό και ο νεαρός τον παθητικό), μέχρις ότου ο μαθητευόμενος έφτανε το 19ο έτος της ηλικίας του.

Ο νεαρός περνούσε τότε από μια τελετή ενηλικίωσης, μετά την οποία (συνήθως, αλλά όχι πάντοτε) άφηνε τον εραστή και δάσκαλό του και έβρισκε αυτός με τη σειρά του έναν νεαρό μαθητευόμενο. Υπάρχουν πάντως αρκετές αναφορές για δεσμούς που παρά την παρέλευση του 'απαγορευτικού' ορίου δεν διαλύθηκαν, αλλά κατέληξαν σε σχέσεις που κράτησαν μια ολόκληρη ζωή.

Δεδομένου ότι στη μεσαιωνική Ιαπωνία ο έρωτας ανάμεσα σε άντρες θεωρείτο ένα φυσιολογικό στοιχείο της ανδρικής σεξουαλικότητας, διήπετο από ηθικούς περιορισμούς ανάλογους με αυτούς των ετεροφυλόφιλων σεξουαλικών σχέσεων. Στην αρχή μιας σχέσης, ο ενήλικος σαμουράι και ο νεαρός εραστής αντάλλασσαν γραπτούς και προφορικούς όρκους αφοσιώσεως, δίνοντας έτσι στη σχέση τους ένα καθεστώς γάμου.

Και όπως και στο γάμο, έτσι και στη σχέση άνδρα-νεαρού, το σεξ δεν ήταν το μοναδικό συνδετικό στοιχείο. Ο ενήλικος εραστής είχε την υποχρέωση να προσφέρει στο σύντροφό του κοινωνική και συναισθηματική στήριξη, καθώς και ένα ανδρικό πρότυπο προς μίμηση. Ήταν ο προστάτης του, ο δάσκαλός του στις πολεμικές τέχνες, αυτός που τον εισήγαγε στην κοινωνία των σαμουράι.

Από την άλλη πλευρά, ο μαθητευόμενος έπρεπε να αποδειχτεί άξιος της αγάπης και της αφοσίωσης του εραστή του με το να είναι ένας καλός μαθητής στον πόλεμο και στον κώδικα τιμής.

Στις βασικές του γραμμές το 'nanshoku' δεν διέφερε από την παιδεραστία των αρχαίων Αθηναίων. Και οι δύο ήταν σχέσεις ανάμεσα σε έναν ενήλικα και έναν έφηβο. Και οι δύο εξελίσσονταν σε πλατωνική σχέση μετά την ενηλικίωση του νεαρού. Και οι δύο πέρα από τον ερωτικό τους πυρήνα, είχαν σαφή παιδαγωγικό χαρακτήρα. Και στους δύο πολιτισμούς η ομοφυλοφιλική σχέση δεν απέκλειε τον έρωτα προς τις γυναίκες. Τόσο οι σαμουράι, όσο και οι έλληνες πολεμιστές παντρεύονταν σε κατοπινή στιγμή της ζωής τους.

Οι σαμουράι ήταν περήφανοι για το 'nanshoku' και διατηρούσαν την παράδοση με ζήλο τους εννέα αιώνες που κυριάρχησαν στην πολεμική και πολιτική ζωή της Ιαπωνίας. Ένας από αυτούς, ο Ijiri Chusuke έγραφε στα 1482:

"Στην αυτοκρατορία μας ο έρωτας της ανδρικής ομορφιάς άνθισε από τα χρόνια του μεγάλου αφέντη Κόμπο. Στα μοναστήρια του Κιότο και της Καμακούρα και στην κοινωνία των ευγενών και των πολεμιστών, οι εραστές ορκίζονταν τέλεια και αιώνια αγάπη στηριζόμενοι μόνον στην εκατέρωθεν καλή τους θέληση. Το αν ήταν ευγενείς ή κοινοί θνητοί, πλούσιοι ή φτωχοί, δεν είχε καμία σημασία... Πρέπει να σεβαστούμε αυτόν τον έρωτα και να μην τον αφήσουμε ποτέ να χαθεί."

Δύο αιώνες αργότερα, το 1653, ο ανώνυμος συγγραφέας ενός διάσημου μυθιστορήματος υποστήριζε ότι:

"Είναι φυσικό ένας σαμουράι να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να διακριθεί με τη πένα και το σπαθί του. Αλλά πέρα απ' αυτό είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε μέχρι τη τελευταία μας στιγμή το πνεύμα του 'nanshoku'. Γιατί αν το ξεχάσουμε, θα είναι αδύνατον να διατηρήσουμε την αξιοπρέπειά μας, την ευγένεια του λόγου, την εκλέπτυνση της ευγενικής συμπεριφοράς..."

Η ερωτική λογοτεχνία και ποίηση της μεσαιωνικής Ιαπωνίας έχει να δείξει αρκετές συλλογές διηγημάτων με ιστορίες αγάπης ανάμεσα σε σαμουράι και στους νεαρούς μαθητευόμενούς τους. Όμως το άνοιγμα της χώρας στη Δύση και η καταστροφική επίδραση της εβραιο-χριστιανικής ηθικής έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη του nanshoku. Ήδη από το 16ο αιώνα οι πορτογάλοι ιεραπόστολοι έκαναν τα πρώτα αρνητικά σχόλια για το 'αμάρτημα των Σοδόμων' στον πολέμαρχο Ouchi Yoshitaka. O Yoshitaka έγινε έξαλλος και τους έδιωξε κλωτσηδόν. Η χαριστική βολή ήρθε το 19ο αιώνα, όταν το 1856 υπό την απειλή των αμερικάνικων όπλων, η Ιαπωνία αναγκάστηκε να ανοίξει τα σύνορά της και να υποστεί μια μαζική και ανεξέλεγκτη εκδυτικοποίηση.

Η χριστιανική μισαλλοδοξία και ομοφοβία άρχισαν να κυριαρχούν στη γιαπωνέζικη σκέψη, η εισαγωγή της δυτικής ιατρικής ποινικοποίησε την ομοφυλοφιλία και σπίλωσε τη σεξουαλική παράδοση των σαμουράι, με συνέπεια το nanshoku να σβήσει οριστικά στις αρχές του 20ου αιώνα.

Στη σημερινή Ιαπωνία οι αναφορές σ' αυτό είναι ελάχιστες και έτσι ο έρωτας των σαμουράι, από αρετή κεφαλαιώδους σημασίας, έπεσε στο επίπεδο του 'έρωτα που δεν τολμάει να πει το όνομά του'.

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Ihara Saikaku: The Great Mirror of Male Love, Stanford University Press 1990

Tsuneo Watanabe, Jun'ichi Iwata: The Love of the Samurai, The Gay Men's Press, London 1989

Gary Leupp: Male Colors, the Construction of Homosexuality in Tokugawa Japan, Berkley, University of California Press 1995

Yamamoto Tsunetomo: Hakagure, The book of the Samurai, transl. William Scott Wilson, New York & Tokyo, Kodanasha International 1979

Helen Craig McCullough: The Tales of Ise, Lyrical Episodes from Tenth-Century Japan, trans. 1968, Stanford, Ca., Stanford University Press

Kitamura Kigin: "Wild Azaleas" (Iwatsutsuji) in Partings at Dawn, an Anthology of Japanese Gay Literature, transl. Paul Gordon Schalow, San Francisco, Gay Sunshine Press 1996