ΒΙΒΛΙΟ

NΩE – Κατακλυσμός στερεοτύπων

Παναγιώτης Ευαγγελίδης

Νώε
Μένης Κουμανταρέας
Εκδόσεις Κέδρος, 2003

Ο Νώε, το τελευταίο μυθιστόρημα του Μένη Κουμανταρέα, είναι η ιστορία ενός «ιδιαίτερου» παιδιού, που δε μοιάζει με τα υπόλοιπα της τάξης του, που ασχολείται με την ποίηση και τη λογοτεχνία και δίνει τη δική του εξήγηση σε παλαιούς και νεώτερους μύθους. Ως έφηβος και νεαρός άντρας ανακαλύπτει την προτίμησή του στους άντρες και επιδίδεται σε νυχτερινά όργια με λαϊκούς τύπους, κυρίως επί πληρωμή. Πιάνει δουλειά στην τράπεζα, παντρεύεται μια συνάδελφό του, κάνει τρία παιδιά και σε ώριμη πια ηλικία αποφασίζει και πραγματώνει ένα ταξίδι στη θάλασσα, μία αναπαράσταση της κιβωτού του Νώε, ένα ταξίδι κάθαρσης, αυτογνωσίας και πραγμάτωσης. Επιστρέφουν, αυτός, η οικογένειά του και τα ζώα τους, απ’ αυτό το ταξίδι, συνεχίζουν τη ζωή τους κι εκείνος πεθαίνει σε βαθιά γεράματα φιλώντας το μέτωπο ενός νέου αγοριού κάτω από τον ίσκιο των κυπαρισσιών ενός κοιμητηρίου.

Το στίγμα του στερεότυπου, των κοινών τόπων και του ατέρμονου αναμασήματος των ίδιων θεμάτων δίνεται ήδη από τις πρώτες σελίδες. Το κλισέ του διαφορετικού παιδιού που κανείς δεν το καταλαβαίνει, κάτι το οποίο έχει δώσει υπέροχες σελίδες στη λογοτεχνία, εδώ γίνεται μια καρικατούρα, έτσι όπως γλωσσικά ο συγγραφέας επιμένει να κινείται ανάμεσα σε ένα σύγχρονο ιδίωμα της νεοελληνικής καθημερινότητας και μία απόπειρα ποιητικής ματιάς.

Η ομοφυλοφιλία του ήρωα μένει κι αυτή μέσα σε περιχαρακωμένα πλαίσια. Πληρωμένος έρωτας, σωματική αρσενική υπεροχή και βία, αρχαιοελληνικά πρότυπα αντρικής ομορφιάς, λατρεία της νεότητας, ένα πηγαινέλα ανάμεσα στη μαμά και την πόρνη, χωρίς κάποιον αντίλογο, σαν αυτό να είναι όλος κι όλος ο αντρικός ερωτισμός. Και μετά ο μυστηριώδης γάμος και η καριέρα, κατά υπακοή στην πατρική θέληση, το ταξίδι με την κιβωτό, η συνάντηση στη διάρκειά του με σημεία και τέρατα, διαβόλους και τριβόλους, άγνωστα μυθικά νησιά και τόπους που το καθένα κάτι θα θελήσει να διδάξει στον ήρωα. Μέχρι και ο Σίγκμουντ Φρόυντ επιστρατεύεται σ’ αυτό το μυθιστόρημα, που πολύ νωρίς χάνει τον ειρμό του και απλά συσσωρεύει θεωρίες και αντικρουόμενες απόψεις, λες και έτσι θα γεννηθεί ανέξοδα κάποιο καινούργιο νόημα. Ο κατακλυσμός τελειώνει, ο Νώε γυρίζει πίσω μπλεγμένος στα ίδια γρανάζια, με την ίδια σύγχυση, την ίδια φθαρμένη και βαρετή φρασεολογία για το πόσο «ρηχή» και «χαλασμένη» είναι η σύγχρονη ζωή, με το ίντερνετ, την αγάπη για το χρήμα και όλα αυτά τα τόσο χρησιμοποιημένα. Αλλά και με τους αντίποδές τους, το καλό, την τιμιότητα, την ειλικρίνεια και όλες «τις θετικές και καταπατημένες αξίες». Συνεχώς δε κάποιο από τα πρόσωπα προσπαθεί άτεχνα και πεζά να κοροϊδέψει τον ήρωα και τις παρωχημένες του ποιητικές και ανθρωπιστικές αξίες, λες και ο συγγραφέας αισθάνεται ενοχή για την αφέλεια με την οποία τις διακηρύσσει και θέλει λίγο να μας πει ότι έχει το γνώθι σ’ αυτόν.

Το κείμενο είναι διάφανο των προθέσεων και της αξεδιάλυτης σύγχυσης ανάμεσα σε νευρώσεις και φιλοδοξίες, ανάμεσα σε ανεκπλήρωτες επιθυμίες και εξιδανικεύσεις. Κάποιες όμορφες εικόνες χάνονται μέσα στην καταγραφή μιας επικρατούσας πεζότητας που γίνεται δυστυχώς και το στυλ του κειμένου, κάποια σπαράγματα αλήθειας χαρακτήρων καταποντίζονται μέσα σε πορτραίτα που προσπαθούν να σημάνουν κάτι πέρα από αυτό που είναι, χάνοντας και την τελευταία ελπίδα αληθοφάνειάς τους.

Χιούμορ και διάλογοι τηλεοπτικού σήριαλ, σκέψεις και σοφίες κοινωνικού ρομάντζου, όλα αυτά πασπαλισμένα φροϋδική ζάχαρη, μανιχαϊστική συλλογιστική, πινελιές τολμηρότητας που σκοπό τους έχουν να είναι και να παραμείνουν μόνο φανταχτερά διακοσμητικές.

Η ομοφυλοφιλία; Κάτι που υπάρχει, που μπορεί να υπάρχει κι αυτό δίπλα στα άλλα, κάτι που αναλύεται και διαλύεται σε πραγματικότητες που αποδεικνύονται ισχυρότερές της, κάτι που μένει ένα ιδανικό σε μια μορφή που δεν μας αφήνει καν να υποψιαστούμε δυνατότητας ηδονής και έκστασης. Όνειρο στο περιθώριο, ωραίο όνειρο αλλά που δεν ξέρουμε τι να το κάνουμε ακριβώς όταν ξυπνήσουμε.

Ο Νώε είναι μια ιστορία απ’ όπου λείπει η απόλαυση. Κανένα πρόσωπο δε μας πείθει ότι απολαμβάνει πραγματικά, και βέβαια αυτό ισχύει και για τον κακοπαθημένο αναγνώστη. H κιβωτός του Νώε, ο θρίαμβος του ζευγαριού, του αρσενικού και του θηλυκού, κάτω από τη σκέπη πάντα μιας Θείας προστασίας και Πρόνοιας, η αλληγορία της οικογένειας, αυτή που ο κόσμος κι αν χαλάσει θα παραμείνει αλώβητη από κάθε κατακλυσμό, η δόξα του «φυσικού» και του «ευλογημένου» πάνω σε κάθε ιδιοτροπία και ελευθερία που μπορεί να σκαρφιστεί το πνεύμα και να μετασχηματίσει σε κουλτούρα και έκρηξη.

Νώε, ο αιώνιος «καλός» πατριάρχης, αυτός που συντηρεί τη ζωή και σώζει τα ιδανικά. Έστω κι αν στην περίπτωσή μας ο πατριάρχης είναι λίγο καρικατούρα έχει κι αυτός ακολουθήσει την πεπατημένη όλων των πατριαρχών, έστω κι αν δεν το απολαμβάνει όσο αυτοί κι έχει αφήσει την πραγματική του ζωή στη σκιά, σε κλειστά δωμάτια, μυστική, πάντα ουρά και τελικά θεραπαινίδα της άλλης ζωής, αυτής που τόσο μας λέει ότι περιφρονεί.