10%
προηγούμενα τεύχη | σύνδεσμοι | οδηγός πόλης | INFO in english  
  περιεχόμενα τεύχους    
 
 

Γνώμη

Η εμπειρία του Οξυγόνου

του Μιχάλη Ρέππα

Όσο αντικαλλιτεχνική είναι η «αριστερή», η «δεξιά» ή η «γυναικεία» τέχνη, άλλο τόσο άγονη είναι και μια «γκέι» τέχνη. Άγονη και υποτιμητική για τους ομοφυλόφιλους.

Μετά από δυο μεγάλες επιτυχίες στο χώρο της κινηματογραφικής κωμωδίας, ο Θανάσης (Παπαθανασίου) κι εγώ, γυρίσαμε την τρίτη μας ταινία. Το «Οξυγόνο» είναι η ιστορία του εκβιασμού ενός μεσήλικα οικογενειάρχη από τον νεαρό εραστή του, ο οποίος (σε συνεννόηση με τον άντρα της αδερφής του, που μαγνητοσκοπεί μια ερωτική τους συνεύρεση) απειλεί το θύμα ότι θα την δημοσιεύσει, αν δεν του δώσει εξήντα εκατομμύρια. Η ταινία αυτή μας έφερε σε σφοδρότατη σύγκρουση με το μεγαλύτερο κομμάτι του κοινού μας και (πράγμα που δεν θα περιμέναμε ποτέ) με ένα μεγάλο μέρος ομοφυλόφιλων θεατών. Η πιο συνηθισμένη κατηγορία που ακούσαμε από αυτήν την πλευρά συνοψίζεται περίπου στο εξής σκεπτικό. Η επιλογή μας να τοποθετήσουμε στο επίκεντρο μιας τόσο σκοτεινής ιστορίας μια ομοφυλοφιλική σχέση, διαιωνίζει την παραδοσιακή εικόνα της ομοφοβικής κοινωνίας μας, που συνδέει την ομοφυλοφιλική επιθυμία με την παρανομία, τον εξευτελισμό και τέλος την τιμωρία.

Αντιστρέφοντας το σκεπτικό λοιπόν θα ήθελα να ρωτήσω. Αν στη θέση της ομοφυλοφιλικής σχέσης βάζαμε μιαν ετεροφυλοφιλική, θα ήταν όλα καλά; Σε αυτή την περίπτωση δεν θα έπρεπε να κατηγορηθούμε από τους ετεροφυλόφιλους επειδή συνδέουμε την ετεροφυλοφιλία με την τιμωρία; Η μήπως δεν πειράζει κάτι τέτοιο, γιατί οι ετεροφυλόφιλοι είναι πιο πολλοί και συνεπώς πιο ισχυροί, άρα χεστήκαμε;

Ένα έργο τέχνης δεν μπορεί να κρίνεται με μέτρο το πόσο προβάλλει τις θέσεις της μιας ή της άλλης ιδεολογικής παράταξης, της μιας ή της άλλης κοινωνικής ομάδας. Αν ήταν έτσι, η «Μήδεια» θα έπρεπε να κατηγορηθεί σαν ρατσιστικό έργο, γιατί η Μήδεια είναι ξένη. Η σαν σεξιστικό έργο, γιατί η Μήδεια είναι γυναίκα. Πώς είναι δυνατόν σοβαροί ενήλικες να ψάχνουν ακόμα σε ένα έργο τέχνης το «δίδαγμα» που μας μάθαιναν στο δημοτικό σχολείο; Είναι δυνατόν να πιστεύουν ότι η αξία της «Μήδειας» βρίσκεται στο ότι μας διδάσκει να μη σκοτώνουμε τα παιδιά μας; Η Μήδεια σαν παιδοκτόνος και μόνο θα ήταν απόλυτα αδιάφορη. Αυτό που μας αφορά πάντα στη «Μήδεια», άντρες και γυναίκες, γονείς η άτεκνους, είναι η αποκοπή ενός παράφορου «εγώ» από το κοινωνικό του πλαίσιο (στην προκειμένη περίπτωση από την ταυτότητα της συζύγου και της μητέρας) και η επαλήθευση του ατομικού πάθους μέσα από μια πράξη που κανένα ζώο δεν θα έκανε. Η Μήδεια είναι η αρνητική επαλήθευση της ανθρώπινης υπόστασης μας και ως τέτοια μας αφορά. Και μας αφορά όλους. Η αληθινή τέχνη δεν υπάρχει για να εκφράζει κοινωνικά αιτήματα. Υπάρχει για να ενοποιεί αυτά που οι κοινωνικές δομές θέλουν να απομονώνουν σε παρατάξεις και κοινωνικές ομάδες.

Όσο αντικαλλιτεχνική είναι η «αριστερή» τέχνη ή η «δεξιά» τέχνη, ή η «γυναικεία» τέχνη, άλλο τόσο άγονη είναι και μια «γκέι» τέχνη. Άγονη και υποτιμητική για τους ομοφυλόφιλους.

Αν οι ομοφυλόφιλοι επικριτές του «Οξυγόνου» θα ήθελαν από εμάς ένα δράμα που να δικαιώνει την ομοφυλοφιλία των ηρώων μας με ένα αίσιο ή ένα δακρύβρεκτο τέλος, που να καταγγέλλει τις κοινωνικές συμπληγάδες που συνθλίβουν μια γκέι σχέση, λυπόμαστε. Αν αυτό είναι το politically correct προτιμούμε να είμαστε politically wrong με τον τρόπο που είναι ο μελαγχολικός Άσεμπαχ στον απελπισμένο έρωτα του για τον Τάτζιο στο «Θάνατος στη Βενετία» του Λουκίνο Βισκόντι, ή ο αμετανόητα ενοχικός και αιρετικός Παζολίνι του Ντομινίκ Φερναντέζ στο βιβλίο «Εγώ ο Πιερ Πάολο στα χέρια του αγγέλου». Η ομοφυλοφιλία είναι ένας από τους πολλούς δρόμους που παίρνει η καρδιά, χωρίς φυσικά να ρωτάει κανέναν. Το να σχολιάζεται θετικά ή αρνητικά από έναν καλλιτέχνη είναι τουλάχιστον ανοησία. Κάθε ανθρώπινη ενέργεια, ακόμη και η πιο ασήμαντη ξεδιπλώνει το μυστήριο της ύπαρξης. Πολύ περισσότερο ο έρωτας. Και είναι γελοίο να τον αντιμετωπίζουμε με κοινωνικές παραμέτρους. Γιατί ο έρωτας είναι η μόνιμη παραβίαση τους.

Φοβόμαστε ότι οι στρατευμένες ενέργειες «απογκετοποίησης» έχουν σχεδόν πάντα το αντίθετο αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η γκέι κοινότητα της Νέας Υόρκης. Το κίνημα αμφισβήτησης της δεκαετίας του '70 είχε σαν αποτέλεσμα όχι την αποδοχή, αλλά την ανοχή. Και το αίτημα της ελεύθερης ερωτικής έκφρασης εκφυλίστηκε στην απόλυτη γκετοποίηση. Και είναι απόλυτη γιατί το '40 οι Εβραίοι κλείστηκαν στα γκέτο της Βαρσοβίας ή της Θεσσαλονίκης με τη βία ενώ από το '70 και μετά οι ομοφυλόφιλοι κλείνονται στο γκέτο του Βίλατζ στη Νέα Υόρκη με «ελεύθερη» βούληση. Αυτού του είδους η ελευθερία είναι ο χειρότερος εχθρός του αυθεντικού έρωτα. Είναι μια βίαιη κάθαρση και υποβιβασμός του έρωτα σε καταναλωτική πρακτική. Ταινίες για γκέι, πορνό για γκέι, βιβλία για γκέι, σούπερ μάρκετ για γκέι, μακαρόνια για γκέι, ηλεκτρικές σκούπες για γκέι και πάει λέγοντας. Αυτό δεν είναι ελευθερία· είναι η απόλυτη εσωτερίκευση της ενοχής με την μορφή μιας χαρούμενης ανταρσίας με σύνθημα «και ο πούστης είναι άνθρωπος». Μπροστά σε αυτού του είδους τη φιλοζωική κοινωνική ανοχή, καλύτερα το κράξιμο.

Συγγνώμη, αλλά δεν είμαστε ρεπόρτερ των απανταχού κατατρεγμένων. Όποτε μας φάνηκε χρήσιμη η ομοφυλοφιλία, την χρησιμοποιήσαμε σαν ένα σημείο αιχμής, όχι για να συμπαρασταθούμε σε κάποια περιθωριακή ομάδα, αλλά για να αποκαλύψουμε αισθήματα και λογικές που χαρακτηρίζουν συνολικά την κοινωνία μας. Εξάλλου o ομοφυλόφιλος έρωτας δεν αποτελεί τη μείζονα θεματική μας. Μέσα σε 160 τηλεοπτικά επεισόδια, 7 θεατρικά έργα και τρεις ταινίες, η ομοφυλοφιλία αναφέρεται μόνο δυο φορές. Στο «Safe Sex», μέσα σε ένα πανόραμα ερωτικών συμπεριφορών, και στο «Οξυγόνο» όπου ο εκβιασμός (που είναι το κεντρικό θέμα) γίνεται πολύ πιο δραστικός όταν το μυστικό που κρύβει ο πρωταγωνιστής είναι η σχέση του με ένα νεαρό αγόρι, παρά με ένα νεαρό κορίτσι.

Γενικώς πιστεύουμε ότι η ομοφυλοφιλία δεν πρέπει να αποτελεί ταμπού αλλά ούτε και σημαία. Η ομοφυλοφιλία είναι μια έκφανση του έρωτα· μια δυνατότητα του έρωτα. Και ο αληθινός έρωτας δεν έχει ανάγκη ούτε την υποστήριξη, ούτε την κοινωνική πάλη, ούτε την απελευθέρωση. Ποια απελευθέρωση εξάλλου; Αφού ο έρωτας επαληθεύεται στη δουλεία της λατρείας του αντικειμένου του.