Πρόσωπο

Σέρζιου Βιτορίνου

Ροζ Πάνθηρες

συνέντευξη στον Λύο Καλοβυρνά

Υπάρχουν κάτι ροζ πάνθηρες που δεν κάνουν αστείες γκάφες, αλλά με μαχητικότητα ανοίγουν ροζ δρόμους ενάντια στην κακοποίηση των ομοφυλόφιλων. Είναι ο «ένοπλος» τομέας του γκέι κινήματος - όχι με όπλα ή βία, αλλά με ριζοσπαστικές μεθόδους.

Οι Ροζ Πάνθηρες δανείζονται το όνομά τους από τους Μαύρους Πάνθηρες, του αμερικανικού μαχητικού κινήματος μαύρων της δεκαετίας του 1970. Ωστόσο η πορτογαλική οργάνωση «Ροζ Πάνθηρες» αποκηρύσσει τη βία. Κι ενώ η Ελλάδα ανέκαθεν ελπίζει την τελευταία θέση στις στατιστικές να την καταλαμβάνει ο χειρότερος ευρωπαϊκός μαθητής, η Πορτογαλία, στον τομέα των γκέι δικαιωμάτων ακόμα και η Πορτογαλία μας έχει βάλει τα γυαλιά.

Είναι γκέι Πορτογάλος αριστερός ακτιβιστής – όλες οι ιδιότητες σε μία ευειδή συσκευασία. Είναι ιδρυτικό μέλος της οργάνωσης Ροζ Πάνθηρες, η οποία συμμετέχει στο συνασπισμό «Μπλόκο της Αριστεράς» που απέσπασε 6,8% στις τελευταίες εκλογές. Περίμενα λοιπόν κάποιον αριστερό με πομπώδες και ετοιμοπόλεμο ύφος, έτοιμο να εξαπολύσει μύδρους εναντίον της παγκοσμιοποίησης κτλ. Όμως ο Sergio Vitorino αποδείχθηκε ήπιων τόνων, ευφράδης και μελίρρυτος, με μια σεμνή εσωτερική φλόγα που πείθει όχι με φωνές αλλά με εμπεριστατωμένες απόψεις.

Πότε συστήθηκαν οι Ροζ Πάνθηρες;

"Τον Ιανουάριο του 2005. Μέχρι πρόσφατα το ΛΟΑΤ κίνημα (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, τρανσέξουαλ) στην Πορτογαλία ασχολιόταν κυρίως με την κοινωνική και θεσμική υποστήριξη των γκέι. Οι Ροζ Πάνθηρες στοχεύουν στην καταπολέμηση ομοφυλοφοβικών επιθέσεων με άσκηση πιέσεων (lobbying), αλλά κυρίως με δράση και καταγγελίες προς τα ΜΜΕ. Η θέση μας είναι ότι η ομοφοβία είναι αόρατη στο βαθμό που είμαστε εμείς οι ομοφυλόφιλοι αόρατοι".

Πώς λειτουργούν οι Ροζ Πάνθηρες;

"Θεωρούμε τον εαυτό μας, μια κακιά μπουλντόζα που ανοίγει το δρόμο για θεσμικές αλλαγές. Το κίνημα από την αρχή αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα: εξακολουθεί να είναι πολιτικά ορθό να είσαι ομοφοβικός στην Πορτογαλία. Οπότε, είναι πολιτικά και εκλογικά επικερδές για τα μεγάλα πολιτικά κόμματα να έχουν ομοφοβικές θέσεις, ενώ στην Ισπανία εάν οι Σοσιαλιστές υιοθετούσαν ομοφοβικές θέσεις θα έχαναν τις εκλογές.

Το πρόβλημα λοιπόν στις θεσμικές παρεμβάσεις είναι ότι οργανώσεις όπως η ILGA δεν βρίσκουν θεσμικούς εταίρους για να ξεκινήσουν διάλογο. Κανένας κρατικός φορέας δεν θέλει να συνδιαλλαχθεί, κανένας πολιτικός δεν θέλει να διαπραγματευτεί με γκέι οργανώσεις, γιατί φοβάται να αγγίξει το θέμα.

Εδώ μπαίνουν οι Πάνθηρες: είμαστε επιθετικοί, δεν θέλουμε να είμαστε διπλωμάτες. Όταν υπάρχει μια δύναμη που είναι βίαια και κατηγορεί τα πολιτικά κόμματα ότι αγνοούν τα γκέι δικαιώματα, οι θεσμικοί φορείς υφίστανται πιέσεις να ξεκινήσουν διάλογο με τις πιο μετριοπαθείς οργανώσεις. Είναι κλασικό τέχνασμα. Στέλνεις τους «κακούς» να κάνουν φασαρία και μετά οι φορείς ξεκινούν διάλογο με τις «καλές» οργανώσεις".

Ένα παράδειγμα της δράσης σας;

"Η ιστορία του Βιζέου, μιας μικρής πόλης στα βόρεια της χώρας, όπου ομάδες τραμπούκων χτυπούσαν γκέι στο δρόμο με την ανοχή των δημοτικών και αστυνομικών αρχών. Όλες οι γκέι οργανώσεις απαιτούσαν από τους τοπικούς φορείς να παρέμβουν, αλλά κώφευαν. Οι Ροζ Πάνθηρες δεν μπήκαν καν σε διάλογο με τους φορείς. Πήγαμε στο Βιζέου, μαζέψαμε πληροφορίες για τους τραμπούκους, δώσαμε όλες τις πληροφορίες στους δημοσιογράφους, οι οποίοι εντόπισαν τις διασυνδέσεις των τραμπούκων με την αστυνομία και τον δήμαρχο.

Στη συνέχεια, με πολύ βίαιο και επιθετικό τρόπο, κατηγορήσαμε τους τοπικούς φορείς ότι είναι συνένοχοι σε αυτό το έγκλημα κατά των ομοφυλόφιλων. Πριν από τη δράση μας, κανείς φορέας δεν καταδεχόταν να μιλήσει με γκέι οργανώσεις. Όταν ξαναπήγαμε στο Βιζέου, οι φορείς τηλεφωνούσαν στην ILGA σε μια προσπάθεια να συναντηθούν πριν ξαναπάμε και κάνουμε πράξη την απειλή μας ότι θα προβούμε σε διαδηλώσεις και κατάληψη του δημαρχείου".

Η ορατότητα των γκέι αυξάνει η μειώνει την ομοφοβία;

"Ο περισσότερος κόσμος, ακόμα και οι ίδιοι οι ομοφυλόφιλοι, πιστεύουν ότι επειδή τώρα είμαστε πιο ορατοί, η ομοφοβία θα πάψει και ότι τα πράγματα θα είναι καλύτερα για εμάς. Αυτό δεν ισχύει! Όσο πιο ορατοί γινόμαστε, τόσο αυξάνεται η ομοφοβία, μόνο που λειτουργεί υπόγεια, κρυφά, όπως γίνεται με το σεξισμό απέναντι στις γυναίκες".

Σέρζιου, είσαι δημοσιογράφος. Μια πολύ συνηθισμένη κατηγορία στην Ελλάδα είναι ότι είναι εύκολο να αποκαλυφθείς όταν είσαι δημοσιογράφος, συγγραφέας, καλλιτέχνης κτλ. Το ακούτε αυτό στην Πορτογαλία;

"Πράγματι, αυτή η άποψη ακούγεται και στη χώρα μου, αλλά πιστεύω ότι η ομοφυλοφοβία ενσκήπτει σε όλες τις τάξεις και όλα τα επαγγέλματα. Αντιμετώπισα κι εγώ προβλήματα ως δημοσιογράφος επειδή ήμουν ομοφυλόφιλος με ενεργή δράση. Δέχτηκα πιέσεις και αναγκάστηκα να παραιτηθώ από μια πολύ καλοπληρωμένη δουλειά λόγω ομοφοβίας. Μάλιστα, ένας από τους κύριους στόχους μας φέτος είναι η ομοφοβία στα ΜΜΕ, τα οποία παρουσιάζουν την γκέι κοινότητα με ετεροσεξιστική ματιά, σαν να είμαστε εξωτικά, σπάνια ζώα στο ζωολογικό κήπο".

Είχες αρνητικές συνέπειες όταν φανέρωσες τη σεξουαλικότητά σου. Άξιζε τον κόπο;

"Απολύτως! Συχνά οι γκέι πιστεύουν πως όταν φανερωθούν όλα θα πάνε χάλια. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό αληθεύει, αλλά το να είμαστε φανερά ομοφυλόφιλοι είναι μηχανισμός αυτοάμυνας. Οι περισσότεροι γκέι κρύβουν την ερωτική τους ταυτότητα στο χώρο εργασίας. Ωστόσο, σχεδόν πάντα οι εργοδότες και οι συνάδελφοι το ξέρουν ήδη ότι είσαι ομοφυλόφιλος, μιλάνε πίσω από την πλάτη σου, δεν σε σέβονται.

Όταν φανερωθείς, ανακτάς την αξιοπρέπειά σου, κι αν οι συνάδελφοι εξακολουθούν να έχουν ομοφοβικές αντιλήψεις, δυσκολεύονται πολύ περισσότερο να τις εκφράσουν. Πρέπει να βγούμε από την κρυψώνα μας και να είμαστε ορατοί, όχι με ταμπέλα στο κούτελο, αλλά ζώντας φυσιολογικά τη ζωή μας ως γκέι, χωρίς να κρυβόμαστε, ώστε μια μέρα να μη χρειαζόμαστε να λέμε τίποτα. Διότι τότε ο κόσμος δεν θα κάνει διακρίσεις στα δικαιώματά μας και την προσωπική μας αξιοπρέπεια λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού.

Όταν λέω «είμαι γκέι», ακολουθώ μια στρατηγική: χρησιμοποιώ αυτήν την έννοια σήμερα με στόχο να την καταστρέψω μια μέρα, γιατί δεν πιστεύω σε τέτοια κλειστά κουτιά, οι άνθρωποι είμαστε πολύ πιο σύνθετοι".

Η Πορτογαλία μοιάζει να έχει προχωρήσει αλματωδώς ως προς τα γκέι δικαιώματα. Πώς συνέβη αυτό;

"Πολλοί ομοφυλόφιλοι συσπειρώθηκαν πολιτικά τη δεκαετία του '80 σε κινήματα για το AIDS. Όχι ορατά ως ομοφυλόφιλοι, αλλά ωστόσο έμαθαν για τον ακτιβισμό και πώς να παρεμβαίνουν κοινωνικά και να οργανώνονται. Κάποιοι από αυτούς τους ακτιβιστές δημιούργησαν νέες ομάδες και ίδρυσαν το πρώτο γκέι και λεσβιακό κέντρο στη Λισσαβόνα το 1996. Έκτοτε ακολούθησε ένα φαινόμενο χιονοστιβάδας.

Πολλοί ομοφυλόφιλοι αντέδρασαν αρνητικά σε αυτές τις νέες γκέι οργανώσεις και κατηγόρησαν τους ακτιβιστές ότι εξέθεταν τους γκέι και αύξαναν την ομοφυλοφοβία. Η κατηγορία που μας απέδιδαν ήταν ότι αφού ζούμε τη ζωή μας χωρίς πρόβλημα και είμαστε άνετοι, δεν χρειάζεται να τραβάτε προσοχή πάνω μας.

Σιγά-σιγά όμως οι γκέι κατάλαβαν ότι ήταν θέμα αξιοπρέπειας· το να γίνουμε ορατοί ως ομάδα, ως κοινότητα, διέλυε τη γενικευμένη ψευδαίσθηση πως όλη η κοινωνία είναι ετεροφυλόφιλη".

Πόσο ενεργός παράγοντας είναι η Εκκλησία στην πορτογαλική κοινωνία;

"Το 90% του πληθυσμού μας δηλώνει καθολικό κι Εκκλησία παρεμβαίνει συνεχώς στην πολιτική, πολιτισμική και ηθική ζωή της Πορτογαλίας. Σε θέματα γκέι δικαιωμάτων, η Εκκλησία είναι μάλλον το μεγαλύτερο εμπόδιο. Ωστόσο, αυτή η επιρροή σταδιακά μειώνεται, επειδή ο πορτογαλικός λαός αρχίζει να ξυπνάει, κυρίως λόγω του AIDS. Οι νέοι ξέρουν ότι πρέπει να χρησιμοποιούν προφυλακτικά, ακόμα κι αν η Εκκλησία απαγορεύει τη χρήση τους".

Η αριστερή παράταξη έχει υποστηρίξει τα γκέι δικαιώματα;

"Η ομοφοβία εμφανίζεται σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Απλώς στη δεξιά είναι ιδεολογική, ενώ στην αριστερά είναι πολιτισμική. Δεν ξέρω ποια μορφή είναι χειρότερη.

Φυσικά, με τον καιρό, ορισμένες αριστερές οργανώσεις εξελίχθηκαν και ενέταξαν τα γκέι αιτήματα στην ατζέντα τους. Η οργάνωση στην οποία συμμετέχω, το Αριστερό Μπλοκ, λειτουργεί τα τελευταία 5 χρόνια και η ανάπτυξή του συμβαδίζει με την εκλογική αποδυνάμωση του Κομμουνιστικού Κόμματος Πορτογαλίας.

Αυτό σημαίνει ότι σε ορισμένους τομείς, ειδικά στους κοινωνικούς, οι Κομμουνιστές αναγκάστηκαν να αλλάξουν στάση. Μέσα σε ένα μόνο χρόνο, το ΚΚΠ εξελίχθηκε αστραπιαία – έκανε μια τόσο μεγάλη αλλαγή που μοιάζει σχεδόν ψεύτικη και ανειλικρινής. Μέχρι πρόσφατα η επίσημη θέση τους ήταν ότι η ομοφυλοφιλία είναι αρρώστια και κοινωνικό πρόβλημα. Μέσα σε ένα χρόνο, άλλαξαν θέση, διακηρύσσοντας ότι η ομοφυλόφιλοι υφίστανται διακρίσεις. Αργότερα μέσα στον ίδιο χρόνο εξέλιξαν τη στάση τους, δηλώνοντας ότι οι ομοφυλόφιλοι έχουν δικαίωμα να διεκδικούν ισότητα, γιατί υφίστανται κοινωνικές διακρίσεις. Όλα αυτά μέσα σ’ ένα χρόνο! Αυτή η εξέλιξη σημειώθηκε βεβαίως επειδή το ΚΚΠ πιέστηκε εκλογικά".