Αν υποψιαστώ

Χαίρε άνδρα όλων των γυναικών!

(...και γυναίκα όλων των ανδρών της Ρώμης)

του Νίκου Μελά

Παρά τη διάχυτη αντίληψη ότι οι Ρωμαίοι είχαν λίγο ως πολύ κοινό πολιτισμό με τους Αρχαίους Έλληνες, πίστευαν τους ίδιους θεούς και είχαν παραπλήσιες αντιλήψεις, η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική.

Τουλάχιστον στην αρχή της αυτοκρατορίας τους οι Ρωμαίοι ήταν πολεμικός λαός, πράγμα που επηρέασε τη νοοτροπία τους και είχε αντίκτυπο σε πολλές εκφάνσεις της ζωής τους, διαφοροποιώντας τους σημαντικά από τους αρχαίους Έλληνες. Ανάμεσα σ’ αυτές η σεξουαλικότητα γενικότερα και η ομοφυλοφιλία ειδικότερα είχαν διαφορετική αντιμετώπιση στους δύο λαούς.

Οι νεαροί Ρωμαίοι πολίτες μάθαιναν να κυριαρχούν στον κόσμο με τα όπλα τους, τους νόμους τους και τη γλώσσα τους. Από την παιδική τους ηλικία επέβαλλαν την θέλησή τους στους σκλάβους του σπιτιού, αργότερα, μεγαλώνοντας, στις κατώτερες τάξεις ή σε μακρινούς λαούς. Αυτή η επιβολή της κυριαρχίας δια της βίας επεκτεινόταν λογικά και στο επίπεδο της σεξουαλικής επιθυμίας.

Το ιδεώδες της παιδεραστίας των Αθηναίων, όπου ένας ενήλικος άνδρας προσπαθούσε να γοητεύσει τρυφερά έναν έφηβο, να τον κολακέψει με λόγια και δώρα και να τον πείσει για τις καλές του προθέσεις, θεωρείτο υποτιμητικό για τον ενήλικο Ρωμαίο. Από την άλλη, πίστευαν ότι ένα ελεύθερο αγόρι που θα έκανε παθητικό έρωτα με έναν ενήλικο θα έχανε τον ανδρισμό του και την αξιοπρέπειά του, πράγμα απαράδεκτο για έναν Ρωμαίο πολίτη, πολεμιστή και κατακτητή. Το πρόβλημα ήταν ο παθητικός σεξουαλικός ρόλος και τέτοιου είδους σχέσεις απαγορεύονταν από τον νόμο (στην πραγματικότητα από τρεις νόμους!) Αλλά απαγορεύονταν μόνον αυτές.

Οι Ρωμαίοι μπορούσαν να έχουν χωρίς κανένα πρόβλημα ομοφυλόφιλες σχέσεις με σκλάβους, ακόμη και με απελεύθερους (σκλάβοι των οποίων η ελευθερία είχε εξαγοραστεί), αλλά πάντοτε στο πλαίσιο ελεύθερος= ενεργητικός σκλάβος=παθητικός. Ένας ελεύθερος άντρας δεν επιτρέπονταν να είναι παθητικός (αλλιώς θα χαρακτηριζόταν «κίναιδος» και θα έχανε κάθε εκτίμηση από την κοινωνία).

Ο Σενέκας, για παράδειγμα, αναφέρει το περιστατικό ενός αχάριστου απελεύθερου που εγκατέλειψε τον πρώην αφέντη-ευεργέτη του (που τον είχε εξαγοράσει), όπου τονίζει ότι «η προσφορά σεξουαλικής υπηρεσίας είναι έγκλημα για τον ελεύθερο άντρα, ανάγκη για τον σκλάβο και υποχρέωση για τον απελεύθερο» (ως ένδειξη ευγνωμοσύνης). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δεν προκαλεί εντύπωση ότι ο διάσημος ρήτορας Κικέρων ήταν ερωτευμένος με τον σκλάβο Τούλιο Τίτο ακόμη και μετά την απελευθέρωσή του.

Ο ποιητής Ιουβενάλης περιγράφει πώς ξεπαρθενεύονταν οι νεαροί Αρμένιοι σκλάβοι όταν έφταναν στη Ρώμη, ενώ ο Πλαύτος μέσα από ένα θεατρικό του έργο εξηγεί σε έναν σκλάβο ότι οι αφέντες του θα τον θέλουν «στα τέσσερα».

Στη λατινική λογοτεχνία υπάρχουν 90 διαφορετικές λέξεις που αναφέρονται στην ομοφυλοφιλία και όπως θα περίμενε κανείς ο ομοφυλόφιλος έρωτας (με έναν σκλάβο πάντοτε) δεν αφορούσε μόνον τους κοινούς θνητούς. Είναι γνωστό ότι και οι 14 πρώτοι αυτοκράτορες της Ρώμης είχαν ερωτικό δεσμό με έναν επίλεκτο σύντροφο, ενώ παρέμεινε στην κυριολεξία μνημειώδης η λατρεία του Αυτοκράτορα Αδριανού για τον απελεύθερο Αντίνοο. Μετά τον πνιγμό του όμορφου δεκαεννιάχρονου νεαρού, η αυτοκρατορία γέμισε από προτομές του, ενώ στον τόπο του πνιγμού στον Νείλο ο αυτοκράτορας έκτισε μια ολόκληρη πόλη, την Αντινοόπολη και ο Αντίνοος θεοποιήθηκε.

Υπάρχουν στη λογοτεχνία αρκετές αναφορές ότι πολλοί Ρωμαίοι αγόραζαν σκλάβους ειδικά για σεξουαλικές υπηρεσίες, τόσο ιδιωτικά όσο και σε πορνεία. Ήταν μάλιστα περιζήτητοι, γιατί σε αντίθεση με τις πόρνες, οι άντρες/αγόρια θεωρείτο ότι πρόσφεραν υπηρεσίες πολυτελείας που χρεώνονταν πανάκριβα. Ο ρωμαίος πολιτικός Κάτων για παράδειγμα παραπονείτο για τις ψηλές τους τιμές, αφού ένα όμορφο αγόρι του στοίχιζε πιο ακριβά από ένα βαρέλι χαβιάρι της Μαύρης Θάλασσας!

Η ανδρική πορνεία, που εννοείται ότι απευθυνόταν αποκλειστικά σε άντρες, ήταν τόσο απενοχοποιημένη ώστε στο ρωμαϊκό ημερολόγιο υπήρχε ειδική δημόσια γιορτή για τους πόρνους (25 Απριλίου)!

Για πολλούς αιώνες η ρωμαϊκή νοοτροπία περί ανδρισμού παρέμενε άκαμπτη. Έτσι κανένας δεν ξέχασε ότι ο τρανός Ιούλιος Καίσαρας ως νεαρός είχε σεξουαλικές σχέσεις με τον βασιλιά της Βιθυνίας Νικομήδη. Ο Οκτάβιος τον αποκαλούσε κοροϊδευτικά «η βασίλισσα», ο ποιητής Κάτουλλος «φαλακρό κίναιδο», ενώ οι φαντάροι του, μετά από τη νικηφόρο εκστρατεία του κατά των Γαλατών τραγουδούσαν επιστρέφοντας: «Gallias Caesar subegit, Nicomedes Caesarem» (ο Καίσαρ υπέταξε τους Γαλάτες, ο Νικομήδης τον Καίσαρα).

Βέβαια τον Καίσαρα εκτός από την αδιαμφισβήτητη ανδρεία του στον πόλεμο τον έσωναν στα μάτια των Ρωμαίων οι θυελλώδεις σχέσεις και με γυναίκες, μεταξύ των οποίων δύο βασίλισσες (Κλεοπάτρα και Ευνόη) και οι σύζυγοι τριών Συγκλητικών. Έτσι ο μεγαλύτερος στρατηγός της Ρώμης είχε πάρει επάξια τον ειρωνικό τίτλο omnium virorum mulier, omnium mulierum vir (γυναίκα όλων των ανδρών και άνδρας όλων των γυναικών)!

Όμως οι νόμοι υπάρχουν για να παραβιάζονται και με την πάροδο του χρόνου και την αναπόφευκτη επαφή των Ρωμαίων με τόσους λαούς και νοοτροπίες, με τους Έλληνες, τους Κέλτες και Γερμανούς, τους Γαλάτες και τους Μεσανατολίτες, στους οποίους η ομοφυλοφιλία ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη, οι απαγορεύσεις χαλάρωσαν, τα ήθη άλλαξαν.

Υπάρχουν αναφορές ότι στην όψιμη φάση της αυτοκρατορίας, πολλοί Ρωμαίοι απολάμβαναν τον (παθητικό) ομοφυλόφιλο έρωτα χωρίς αναστολές. Προς το τέλος του 1ου μ.Χ. αιώνα μάλιστα, ο σατυρικός ποιητής Ιουβενάλης θεωρούσε τη Ρώμη τελείως ανήθικη και παρηκμασμένη, αφού εκεί οι άντρες πλήρωναν «όχι για να έχουν κάποιον από κάτω τους, αλλά κάποιον από πάνω τους». Έβαζαν αρώματα, έβαφαν τα μάτια και τα φρύδια τους, άφηναν τα μαλλιά τους μακριά και έκαναν peeling στο πρόσωπο (με μπάλες από ξερό ψωμί) για να φαίνονται πιο ωραίοι!

Από τους τελευταίους αυτοκράτορες της Ρώμης οι περισσότεροι είχαν ανοικτά ομοφυλόφιλες σχέσεις, με τον Καλιγούλα, τον Νέρωνα, τον Γάλβα, τον Κόμοδο και τον Ηλιογάβαλο να είναι οι πιο γνωστοί. Περιέργως, στη λατινική λογοτεχνία γίνονται ελαχιστότατες αναφορές στη γυναικεία ομοφυλοφιλία και πάντα αρνητικά φορτισμένες, ενδεικτικές της αποστροφής που αισθάνονταν οι Ρωμαίοι για τον λεσβιακό έρωτα.

http://www.androphile.org/preview/Library/Debate/Article1/Debate.htm#against
http://oregonstate.edu/~blakena/cs195/final/Other/Writing/RomanHomosexuality.html
http://www.fordham.edu/HALSALL/pwh/index-anc.html#c4