Εκπαιδευτικοί εναντίον ομοφοβίας

Ρεπορτάζ

του Ζαχαρία Μαυροειδή

Ένας καθηγητής δεν φέρνει την άνοιξη. Ή μήπως τη φέρνει;

 

Εννέα στους δέκα γκέι εφήβους έχουν υποστεί σωματική παρενόχληση στο σχολείο λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού τους το περασμένο σχολικό έτος. Τέσσερις στους δέκα υπέστησαν και σωματική βία, ενώ τρεις στους δέκα επέλεξαν να χάσουν μια μέρα σχολείου τον τελευταίο μήνα επειδή φοβούνταν για τη σωματική τους ακεραιότητα.[1]

Σύμφωνα με έρευνες στην Ελλάδα,[2] το 23,3% των μαθητών γυμνασίου-λυκείου γίνονται μάρτυρες σε καβγά με ξύλο τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Στα ελληνικά γυμνάσια και τα λύκεια σχεδόν οι μισοί ερωτηθέντες (48,9%) δήλωσαν ότι βρέθηκαν μπροστά σε περιστατικό με κοροϊδία τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Τα σεξουαλικά σχόλια, η κοροϊδία, η διάδοση φημών, οι διακρίσεις και η απομόνωση αποτελούν κομμάτι της ελληνικής σχολικής πραγματικότητας. Έρευνα που έχει κάνει η Γιούνισεφ σχετικά με τον ρατσισμό στα ελληνικά σχολεία διαπίστωσε υψηλή συχνότητα ρατσιστικών φαινομένων.[3]

Όμως δεν χρειαζόμαστε έρευνες για να καταλάβουμε το αυτονόητο. Τα παιδιά στο σχολείο μπορούν να γίνουν πολύ σκληρά απέναντι στο διαφορετικό - είτε αυτό λέγεται γκέι είτε ξένος είτε υπέρβαρος.

Υπάρχουν λύσεις; Ο Δημήτρης Στεφανής, καθηγητής βιολογίας σε λύκειο του Κερατσινίου, απαντάει καταφατικά. Τον Φεβρουάριο 2009 ο Δημήτρης βρέθηκε στο Βερολίνο για ένα σεμινάριο[4] με θέμα εκπαιδευτικές στρατηγικές απέναντι στην ομοφοβία και τις διακρίσεις φύλου (σεξισμό). Το σεμινάριο διοργανώθηκε από τη βερολινέζικη ΛΟΑΤ οργάνωση KomBi[5].

Το γερμανικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ιδιαίτερα δυναμικό απέναντι στο θέμα των διακρίσεων. Η KomBi, πέρα από σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς, οργανώνει εργαστήρια βιωματικής προσέγγισης σε μαθητές του Βερολίνου, με θέμα τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικής ταυτότητας. Οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με τη διαφορετικότητα μέσα από βιωματικές πρακτικές. Για παράδειγμα, οι μαθητές καλούνται να χρησιμοποιήσουν λέξεις σχετικές με τη σεξουαλική ταυτότητα, όπως «γκέι», «λεσβία» αλλά και «πούστης» κ.ο.κ. Στόχος είναι μέσα από την οικειοποίηση να βιωθεί ή/και να απομυθοποιηθεί η βαρύτητα των συγκεκριμένων λέξεων.

Αυτά στη Γερμανία.

Στο μεταξύ στην Ελλάδα...

Η χώρα μας βρίσκεται πολύ πίσω στη θεσμοθετημένη επιμόρφωση πάνω σε θέματα διαφορετικότητας. Ο Δημήτρης όμως θεωρεί ότι υπάρχουν δυνατότητες παρέμβασης. Το σύστημα στηρίζεται σε ένα χαλαρό νομικό πλαίσιο, το οποίο αφήνει μεγάλα περιθώρια για πρωτοβουλίες. Με άλλα λόγια, αν οι καθηγητές έχουν την προσωπική βούληση, μπορούν να γίνουν πολλά.

Κάθε καθηγητής μπορεί να χτίσει ένα ετήσιο πρόγραμμα αγωγής υγείας ή περιβαλλοντολογικής εκπαίδευσης, στο οποίο να δουλέψει θέματα διακρίσεων με τους μαθητές του. Οι φυλετικές διακρίσεις άλλωστε, είναι ιδιαίτερα επίκαιρες στα ελληνικά σχολεία λόγω της μεγάλης αύξησης των μεταναστών.

Στα 8 χρόνια που εργάζεται ως εκπαιδευτικός ο Δημήτρης έχει αντιμετωπίσει αρκετά φαινόμενα ομοφοβίας και σεξισμού: «Όσο πιο λαϊκές οι γειτονιές, τόσο πιο έντονα είναι τα φαινόμενα. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτά κουκουλώνονται». Όταν υπάρχει άσκηση βίας ο μαθητής τιμωρείται. «Δυστυχώς όμως, αυτό που καταδικάζεται είναι το αποτέλεσμα και όχι η αιτία. Με άλλα λόγια τιμωρείται η άσκηση βίας και όχι η ομοφοβία. Το σημαντικό είναι να μην φτάσεις στη βία», τονίζει ο Δημήτρης.

Δεν αρκεί βέβαια η προθυμία. Όσοι καθηγητές ενδιαφέρονται να εντάξουν στο μάθημά τους βιωματικές προσεγγίσεις, πρέπει πρώτα να μεριμνήσουν για τη δική τους επιμόρφωση πάνω σε θέματα παιδαγωγικής με σεμινάρια αντίστοιχα με αυτό της KomBi. Καθηγητές που δεν έχουν παρακολουθήσει τέτοια σεμινάρια είναι δύσκολο να στήσουν μόνοι τους ένα πρόγραμμα διακρίσεων, καθώς στα ελληνικά πανεπιστήμια έχουν διδαχθεί μόνο γνωστικό αντικείμενο.

«Ως καθηγητής βιολογίας δεν έχω την δυνατότητα που έχει ένας φιλόλογος να ανοίξω μέσα στο μάθημα συζήτηση για θέματα διακρίσεων», λέει ο Δημήτρης. Παρ' όλ' αυτά, προσπαθεί να εφαρμόσει πρακτικές βιωματικής εκπαίδευσης που έχει διδαχθεί. «Βγάζω τα παιδιά τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο εκτός τάξης. Πηγαίνουμε σε πάρκα, στα πλαίσια κάποιου προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Σε αυτά τα προγράμματα μπορείς να εντάξεις θέματα ταυτότητας, θέματα φύλου και θέματα αντίληψης και επικοινωνίας των συναισθημάτων».

Ωστόσο, ο Δημήτρης δεν βλέπει εφικτή τη δημιουργία ενός προγράμματος αποκλειστικά για τη σεξουαλική ταυτότητα. Η ομοφοβία παραμένει θέμα ταμπού, γι' αυτό είναι προτιμότερο να είναι ενταγμένη σε ένα γενικότερο πλαίσιο διακρίσεων. Ο ίδιος δηλώνει ότι δεν είναι βέβαιος αν θα μπορούσε να το χειριστεί και ότι φοβάται τις αντιδράσεις.

Εγώ - όχι εγώ

Ζητήσαμε από τον Δημήτρη να μας δώσει ένα παράδειγμα βιωματικής προσέγγισης που έχει και ο ίδιος εφαρμόσει. «Σε έναν καθορισμένο χώρο βάζεις αντικριστά δύο κάρτες που γράφουν «ΕΓΩ» και «ΟΧΙ ΕΓΩ». Βάζεις τα παιδιά να περιφέρονται στον χώρο ελεύθερα και κάθε τόσο τους κάνεις ερωτήσεις. Τα παιδιά απαντούν στις ερωτήσεις πηγαίνοντας σε ένα από τα δύο σημεία όπου είναι οι κάρτες. Στην αρχή οι ερωτήσεις είναι απλές, π.χ. «ποιος έχει κατοικίδιο;». Στην πορεία προσπαθείς να κάνεις ερωτήσεις στις οποίες υποθέτεις ότι θα υπάρχουν όλο και πιο λίγοι σε μία από τις δύο πλευρές με απώτερο στόχο να βρεθεί ένας μαθητής μόνος του απέναντι σε όλη την τάξη. Όταν αυτό συμβεί, αφήνεις λίγο χρόνο να περάσει προκειμένου να βιωθεί η συνθήκη. Μετά το τέλος των ερωτήσεων ανοίγει μια συζήτηση με τους μαθητές για το τι συναισθήματα προκαλεί το να είσαι με το σύνολο απέναντι σε έναν συμμαθητή και, αντίστοιχα, πώς αισθάνεται αυτός που βρίσκεται μόνος του απέναντι στο σύνολο. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά βιώνουν τη διαφορετικότητα».

Τι άλλο μπορεί να κάνει ένας καθηγητής; «Πέρα από τις βιωματικές πρακτικές που σπανίζουν, η μόνη άλλη επιλογή πρόληψης είναι μια συζήτηση στην τάξη πάνω στο θέμα των διακρίσεων», λέει ο Δημήτρης. Παρ' όλ' αυτά, η συζήτηση δεν παύει να κινείται στη σφαίρα της κατήχησης. «Ίσως το πιο ουσιαστικό που μπορεί να κάνει ένας εκπαιδευτικός είναι να εκπαιδεύει μέσω της παρουσίας του στην τάξη. Οι μαθητές αντιλαμβάνονται, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, αν κάποιος καθηγητής είναι ανεκτικός στη διαφορετικότητα και αυτό από μόνο του είναι ένα μάθημα».

Μέλη της ομάδας προβληματισμού και ανταλλαγής απόψεων για θέματα σεξουαλικότητας και ομοφοβίας
"Ταυτότητα και Εκπαίδευση" που άρχισε να λειτουργεί το 2009 σε σχολεία της Αργεντινής
με ιδιωτική πρωτοβουλία εκπαιδευτικών.

 

Φτιάξε εσύ τη λύση!

H ανταλλαγή εμπειριών ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς έχει μεγάλη σημασία. «Αυτό ήταν ίσως το πιο ουσιαστικό κομμάτι του σεμιναρίου στο Βερολίνο», επιβεβαιώνει ο Δημήτρης. «Μπορείς να μάθεις πολλά για το πώς να αντιμετωπίσεις θέματα διακρίσεων μέσα από τις πετυχημένες παρεμβάσεις αλλά και από τις αποτυχημένες άλλων συναδέλφων, αυτό που λένε best/worst practice».

Επειδή στο 10% δεν μας αρέσουν μόνο τα λόγια, προτείνουμε τη δημιουργία ενός φόρουμ ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών από εκπαιδευτικούς γύρω από θέματα διακρίσεων και ομοφοβίας. Απώτερος στόχος στο μέλλον είναι η σύσταση μιας ομάδας εργασίας ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς ευαισθητοποιημένους σε θέματα διακρίσεων και η εκπαίδευσή τους σε θέματα καταπολέμησης της ομοφοβίας.

Το φόρουμ «Διακρίσεις στην εκπαίδευση» είναι ανοιχτό για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού φυσικά. Όσες/οι ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στην ομάδα που θα δημιουργηθεί ας στείλουν Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Βιβλιογραφία

[1] http://www.365gay.com/news/homophobia-in-schools-remains-major-problem/

[2] Ταυτότητες φύλου, εθνικές ταυτότητες και σχολική βία: Διερευνώντας τη βία και τη θυματοποίηση στο σχολικό πλαίσιο»:, 2004-2006 της καθηγήτριας του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Βασιλικής Δεληγιάννη-Κουιμτζή.

[3] Διακρίσεις - Ρατσισμός - Ξενοφοβία στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα

[4] Το σεμινάριο υπάγεται στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Comenius το οποίο στην Ελλάδα διαχειρίζεται το ΙΚΥ. Τα προγράμματα αυτά απευθύνονται σε έναν ευρύ κύκλο ανθρώπων της εκπαίδευσης (καθηγητές, μέλη ΜΚΟ κ.α.).

[5] Η KomBi (Kommunikation und Bildung , Επικοινωνία και Παιδεία) οργανώνει σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και προγράμματα βιωματικής εκπαίδευσης για μαθητές από την περιφέρεια του Βερολίνου πάνω σε θέματα σεξουαλικής ταυτότητας.

{mos_fb_discuss:29}