Φιλίες μέχρι το τέλος της γης

Αν υποψιαστώ

Αναρωτηθήκατε ποτέ τι έκαναν οι εξερευνητές στα ατέλειωτα ταξίδια τους; Οι περιηγητές στις μακρινές περιπλανήσεις τους; Έγραφαν απομνημονεύματα και επιστημονικές μελέτες; Ναι, αλλά έκαναν και πολλά... άλλα.

του Νίκου Μελά

Η σεξουαλική ζωή των εξερευνητών

Οι εξερευνητές, σκληροτράχηλοι άντρες με ακόρεστο πάθος για την αναζήτηση του αγνώστου και με αξιοθαύμαστη αντοχή στις κακουχίες, ήταν από τους πιο διάσημους ήρωες του ιμπεριαλισμού. Το κοινό της Δύσης ρουφούσε τις ιστορίες τους από τις εφημερίδες και διάβαζε με μανία τα βιβλία με τις περιπέτειές τους. Οι γενναίοι άντρες πολεμούσαν την ελονοσία και τις τροπικές αρρώστιες, αντιμετώπιζαν κανίβαλους και άγρια θηρία και ανταγωνίζονταν τους εξερευνητές αντίπαλων κρατών για να φτάσουν πρώτοι στις πηγές του Νείλου ή στο Τιμπουκτού, στον Νότιο Πόλο ή στην τελευταία κοιλάδα των Ιμαλαΐων.

Μελετώντας τις βιογραφίες τους διαπιστώνει κανείς ότι οι περισσότεροι εξερευνητές δεν χωρούσαν στο παραδοσιακό καλούπι της Ευρώπης του 19^ου αιώνα. Άλλοι απομακρύνονταν από την «παρηκμασμένη» κοινωνία της, άλλοι κατηγορούσαν τα πολιτικά της συστήματα, άλλοι δραπέτευαν από προσωπικές περιπέτειες. Στην τελευταία κατηγορία εντάσσονται και αρκετοί ομοφυλόφιλοι.

Δεδομένου του τρομερού στίγματος που έφερε ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός, ούτε στα ημερολόγια ούτε στην αλληλογραφία ούτε πολύ περισσότερο στα απομνημονεύματά τους δεν αναφέρονται καθαρά οι ομοφυλοφιλικές επαφές τους: κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με αυτοκτονία. Όμως διαβάζοντας ανάμεσα στις γραμμές βρίσκει κανείς αμέτρητες αναφορές σε ιδιαίτερες σχέσεις, από αχνές μέχρι απροκάλυπτες.

Η στενή φιλία ανάμεσα σε άντρες υπό αντίξοες συνθήκες είχε σίγουρα σκοπό την επιβίωση, αλλά ήταν αυτό το μόνο κίνητρο; Οι λεπτομερέστατες περιγραφές για την ομορφιά ή τα σωματικά χαρίσματα των «αγρίων» γίνονταν μόνον από «εντομολογικό» ενδιαφέρον; Η εγκατάλειψη μιας συζύγου για χρόνια στη σειρά (αν τύχαινε να είναι παντρεμένος) και η συνεχής παρέα με άντρες είχε μόνο κίνητρο την προώθηση της επιστήμης και της Αυτοκρατορίας; Η εξιδανίκευση συντρόφων, υπηρετών, ιθαγενών ήταν λογική συνέπεια της απομόνωσης - ή μήπως όχι μόνον;

Ο Alexander von Humboldt, ο «μεγαλύτερος επιστήμονας-ταξιδευτής» κατά τον Δαρβίνο, ήταν ένας γερμανός ευγενής από αριστοκρατική οικογένεια του Βερολίνου. Μετά από έναν μεγάλο έρωτα με έναν λοχαγό του πρωσικού στρατού, ο Humboldt σάλπαρε το 1799 για την Νότιο Αμερική, όπου ρίχτηκε στην εξερεύνηση της Βενεζουέλας και του Ορινόκο, του Περού και του Μεξικού. Διέσχισε αμέτρητα χιλιόμετρα από παραλίες, ποτάμια, έλη, ζούγκλες, υψίπεδα, βουνοκορφές και κατέγραψε τα πάντα. Στη διάρκεια του ταξιδιού ανέπτυξε μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με τον ντόπιο βοηθό του, γεγονός που προκαλούσε τα πικρόχολα σχόλια των συνεργατών του. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη έγραψε 35 τόμους (!) με τις επιστημονικές του παρατηρήσεις, ζώντας σε ένα παράξενο menage à trois με τον νέο υπηρέτη του και τη γυναίκα (του υπηρέτη). Η μεγάλη οικειότητα του δεύτερου προς το αφεντικό του ενίσχυε τις φήμες που επέμεναν ότι εκτός από υπηρέτης ήταν και εραστής του Humboldt.

Ο ρωσσοπολωνός Nikolay Przhewalsky θεωρείται ο κατ' εξοχήν εξερευνητής της Κεντρικής Ασίας. Εξερεύνησε τη Μογγολία, τις ερήμους της Κίνας και τα υψίπεδα του Θιβέτ, φέρνοντας πίσω στην Αγ. Πετρούπολη 16.000 δείγματα φυτών και ζώων! Περιέργως ο Przhewalsky δεν έτρεφε καμία ιδιαίτερη εκτίμηση για τους λαούς που μελετούσε, ούτε προχωρούσε σε στενότερες σχέσεις μαζί τους. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, δήλωνε μισογύνης και είχε μια ιδιαίτερη ευαισθησία για νεαρούς «ακολούθους». Στα μακριά ταξίδια του πάντοτε τον συνόδευαν νεαροί βοηθοί γύρω στα 17-20, όλοι τους αξιοπρόσεκτα όμορφοι. Απαιτούσε από αυτούς απόλυτη αφοσίωση, αλλά τους αντάμειβε με όλη του την αγάπη και τους έλουζε με δώρα. Μερικές φορές οι ακόλουθοι εγκατέλειπαν τον Przhewalsky για να παντρευτούν, πράγμα που κατά τον βιογράφο του, επέτεινε το μίσος του εξερευνητή για τις γυναίκες - και έφερνε τον επόμενο «βοηθό» στην παρέα.

Ο πιο διάσημος από όλους τους εξερευνητές όλων των εποχών είναι κατά πάσα πιθανότητα ο Henry Morton Stanley, ο εξερευνητής της Μαύρης Αφρικής, που τη διέσχισε από την μία ακτή στην άλλη. Αν παραβλέψει κανείς τον ρόλο που έπαιξε στην εδραίωση της βελγικής τυραννίας στο Κονγκό, ο Stanley ήταν ένας ατρόμητος άνθρωπος, με σιδερένια θέληση, που δεν σταματούσε μπροστά σε καμία κακουχία και κανέναν κίνδυνο.

Γυρίζοντας στην Ευρώπη έδωσε αμέτρητες διαλέξεις και έγραψε βιβλία με τις (ενδεχομένως παραφουσκωμένες) ιστορίες της εξερεύνησης του. Το πιο «παράξενο» από τα βιβλία του όμως είναι το ομοερωτικό μυθιστόρημα «Ο Καλούλου μου: Πρίγκιπας, Βασιλιάς και Σκλάβος», όπου διηγείται τη φανταστική περιπέτεια ενός αφροάραβα πρίγκιπα από τη Ζανζιβάρη. Οι περιγραφές του Καλούλου αφήνουν λίγα περιθώρια αμφιβολίας για τη σεξουαλικότητα του Stanley: είναι ένας ύμνος στην ανδρική ομορφιά, με τα πιο έντονα επίθετα για αυτόν τον (φανταστικό) αφρικανό «Απόλλωνα», όπως τον αποκαλούσε επανειλημμένα. Το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από τις περιπέτειες του Καλούλου και την επιστήθια, σχεδόν ερωτική φιλία του με τον εξίσου πανέμορφο και γενναίο Σελίμ.

Το ενδιαφέρον είναι ότι στη ζωή του Stanley υπήρξε ο πραγματικός Καλούλου, ένας νεαρός από το Κονγκό, αλλά και ένας πραγματικός Σελίμ, ένας παλαιστίνιος χριστιανός μεταφραστής, τον οποίο είχε επιστρατεύσει στη Ζανζιβάρη. Ιδιαίτερα με τον Καλούλου, που τον είχε υπό την προστασία του και τον είχε πάρει μαζί του στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, o Stanley είχε μια ιδιαίτερη, πολύ στενή σχέση. Τόσο στενή που παρά τη μακρά συμβίωση, στα ημερολόγιά του αποφεύγει κάθε αναφορά.

Μετά από μερικά χρόνια στην Αφρική o Stanley επέστρεψε στην Ευρώπη απ' όπου ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι στην Ανατολή, πάντα με αντρική συνοδεία. Βρίσκονταν πάντα τριγυρισμένος από νεαρούς τους οποίους θαύμαζε και ακόμη και όταν τελικά παντρεύτηκε (μετά από τρεις αποτυχημένους αρραβώνες) πήρε μαζί στο γαμήλιο ταξίδι και τον ευνοούμενό του εκείνης της περιόδου!

Πιο αινιγματικός από όλους παραμένει ο άγγλος εξερευνητής Richard Burton που ταξίδεψε στην Ασία, Αφρική και Νότιο Αμερική. Ήταν τέρας μορφώσεως, μιλούσε 25 γλώσσες και έγραψε 60 βιβλία! Παρότι ήταν λεπτομερής και επιστημονικότατος για τους λαούς που μελετούσε, μερικές γωνίες της προσωπικής του ζωής παρέμειναν στο σκοτάδι. Η σχέση του με την ομοφυλοφιλία είναι διπλή: όταν του ζητήθηκε από τον άγγλο διοικητή μιας ινδικής επαρχίας να διερευνήσει την κατάσταση με την ανδρική πορνεία, έκανε άκρως λεπτομερή έρευνα επισκεπτόμενος όλα τα πορνεία της περιοχής, δοκιμάζοντας την «αγορά» από πρώτο χέρι, σε βαθμό που κατηγορήθηκε για υπερβάλλοντα ζήλο! Λίγο αργότερα, το 1885 μετέφρασε σε δέκα τόμους τις «1001 Νύχτες» χωρίς να παραβλέψει ή παραποιήσει τις τέσσερις ομοφυλοφιλικές ιστορίες που περιείχαν, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις. Στο τέλος της μετάφρασης πρόσθεσε το πιο ενδιαφέρον του έργο, την «Καταληκτική Πραγματεία» (Terminal Essay). Σε αυτή ανέπτυξε αναλυτικά τη θεωρία της «Σωταδικής Ζώνης[1]» , μιας υποθετικής γεωγραφικής ζώνης που εκτείνεται από 45 μοίρες βορείως του Ισημερινού μέχρι 30 μοίρες νοτίως, όπου, για γεωγραφικούς και κλιματικούς λόγους είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη έως και ενδημική η ομοφυλοφιλία.

Στο τέλος της ζωής του ο Burton παντρεύτηκε μια ευσεβή καθολική που αμέσως μετά τον θάνατό του, για μάλλον προφανείς λόγους, έκαψε όλα τα ημερολόγια του συζύγου της καθώς και την «κορωνίδα της ζωής του», την 1.200 σελίδων μετάφραση του «Λουλουδόκηπου» (Gulistan), της μεγαλύτερης συλλογής ομοφυλόφιλης ποίησης από τη μεσαιωνική Περσία.

Βιβλιογραφία

• Aldrich, R.: Colonialism and Homosexuality, NY 2003
• Brower, D.: Imperial Russia and Its Orient: The Renown of Nikolai Przhevalsky, The Russian Review, 53 (1994): 367-81.
• Burton, R.: The Sotadic Zone, Boston 1977
• Duvols J.P., Minguet, C.: Humboldt, Savant-Citoyen de Monde, Paris 1994
• Rayfield, D.: The Dream of Lhasa: The Life of Nikolay Przhevalsky (1839-88), Explorer of Central Asia, Athens, OH, Ohio University Press, 1976
• Rice, E.: Sir Richard Francis Burton, NY 1990
• Stanley, Henry M.: Through the Dark Continent, Dover Publications 1988
• Sir Richard Francis Burton: Terminal Essay, from his translation of The Arabian Nights, 1885

Σημειώσεις

[1] Από τον αρχαίο Έλληνα ποιητή Σωτάδη του 3^ου π.Χ. αιώνα, που έγραψε ομοφυλόφιλη ποίηση.