Βία στα θρανία

Γκέι καθημερινότητα

Όταν ένας γκέι μαθητής κακοποιείται στο σχολείο, τι κάνει ένας εκπαιδευτικός; Η εμπειρία ενός δασκάλου δίνει (κάποιες) λύσεις.

του Λύο Καλοβυρνά

Ο Πέτρος Σαπουντζάκης είναι δάσκαλος δημοτικού. Για πολλά χρόνια λειτουργούσε επίσης καλοκαιρινή κατασκήνωση για παιδιά. Και στο σχολείο και στην κατασκήνωση, συνάντησε γκέι ή θηλυπρεπείς μαθητές, που εισέπρατταν από την απλή χλεύη μέχρι τον ανελέητο εξευτελισμό και την απομόνωση από τους συμμαθητές τους. Το 10% τον προσέγγισε για να μάθει πώς αντιμετωπίζει τέτοια περιστατικά, με δεδομένες τις αγκυλώσεις και την απουσία υποστηρικτικού πλαισίου του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Μπορείς να μιλήσεις για ομοφυλοφιλία στην τάξη;

Ως εκπαιδευτικός έχεις πολύ μικρό περιθώριο να αναπτύξεις κάτι για την ομοφυλοφιλία μέσα στην τάξη. Περισσότερο για τη διαφορετικότητα μπορείς να μιλήσεις - για παιδιά χοντρά, με προβλήματα υγείας, με ειδικές ανάγκες, από άλλες χώρες. Τα παιδιά που είναι δεκτικά έχουν ήδη αυτή τη στάση από το σπίτι τους. Στα υπόλοιπα παιδιά μπορείς να περάσεις ένα μήνυμα απαξίωσης τέτοιων συμπεριφορών. Έτσι όπως είναι ακόμη τα πράγματα δεν μπορείς να γίνεις συγκεκριμένος. Είναι επισφαλές να φέρεις το θέμα της ομοφυλοφιλίας στην τάξη μόνος σου. Αν σου το φέρουν τα παιδιά, μπορείς να πάρεις θέση. Και τότε είσαι καλυμμένος απέναντι σε οποιονδήποτε θέλει να σου δημιουργήσει πρόβλημα.

Τι εννοείς;

Θα δώσω ένα παράδειγμα. Μια φορά που μίλησα για την ομοφυλοφιλία στην τάξη, μου έθεσαν τα ίδια τα παιδιά το θέμα της ομοφυλοφιλίας. Σχολίαζαν ένα παιδί σε ένα άλλο τμήμα κι εγώ τους είπα ότι δεν έχει νόημα να πειράζετε κάποιον επειδή κάποια χαρακτηριστικά του σας φαίνονται κάπως. Είναι ωραίο να σε ενοχλεί εσένα ο άλλος για κάποιο δικό σου χαρακτηριστικό;

Ένα παιδί πήγε σπίτι του και είπε στους γονείς του ότι εγώ του είπα ότι είναι ή μπορεί να γίνει ομοφυλόφιλος. Η μητέρα ήρθε του να με δει. Ευτυχώς ήταν καλοπροαίρετη, σε τρία λεπτά συζήτησης έληξε το ζήτημα. Ήξερε ότι ο γιος της αρπάζεται και δημιουργεί προβλήματα. Αντίθετα ο πατέρας του είχε πρόβλημα. Τα παιδιά χειρίζονται τους γονείς και ξέρουν τις ευαισθησίες των γονιών τους, και πώς να προκαλέσουν προβλήματα στους δασκάλους. Δεδομένου ότι οι εκπαιδευτικοί δεν καλυπτόμαστε από το κράτος και λέμε μόνο ό,τι ξέρουμε και σκεφτόμαστε οι ίδιοι, είναι εύκολο να πέσουμε θύματα των χειρισμών των παιδιών. Η μάνα είπε «μια χαρά το χειριστήκατε», αλλά έπρεπε κι εκείνη να καθησυχάσει τον πατέρα του μικρού.

Γενικά έχω καταλάβει ότι οι δάσκαλοι δεν θέλουν ν' αγγίζουν το θέμα της ομοφυλοφιλίας καθόλου. Είμαστε εκτεθειμένοι.

Τι μπορεί να συμβεί;

Μπορείς να γίνεις στόχος από γονείς, οι οποίοι θα διασπείρουν άλλα πράγματα για εσένα. Αν θέλουν να σου κάνουν τη ζωή δύσκολη, θα σ' την κάνουν. Έχουν τον σύλλογο γονέων και κηδεμόνων. Δεν μπορούν να σε απολύσουν λόγω τέτοιου θέματος, αλλά μπορεί να σου κάνουν καταγγελία για κάποιο άλλο, άσχετο θέμα, αν σου την φυλάνε. Υπάρχει ένας συντηρητισμός σε κάποιους γονείς, κι όταν εσύ ως εκπαιδευτικός δεν μπορείς να στηριχτείς σε κάτι συγκεκριμένο ή να είσαι καλυμμένος από το Υπουργείο, εκείνοι μπορεί να διασπείρουν ό,τι θέλουν.

Το πρότυπο του δασκάλου που στέκεται απέναντι από τα παιδιά ως αυθεντία είναι κάτι που τα παιδιά το αναπαράγουν και απέναντι σε άλλα παιδιά

Δικός σου στόχος ποιος είναι;

Ως δάσκαλος πρώτος στόχος μου είναι πώς μπορώ να προστατέψω αυτά τα παιδιά. Στο βαθμό που είναι στο χέρι μου βέβαια. Κάποιες φορές οι παρεμβάσεις που κάνω πέφτουν στο κενό, παρά τις προθέσεις μου.

Δώσε μας ένα παράδειγμα...

Στην κατασκήνωση είχαμε ένα αγόρι 13 χρονών, με εμφανή θηλυπρέπεια· ήταν πολύ κλεισμένο στον εαυτό του και έτρωγε πολύ έντονη καζούρα από τα άλλα παιδιά. Του έκαναν τη ζωή μαύρη. Δεν είχα καμία δυνατότητα να το υπερασπιστώ όπως ήθελα. Έπιασα τα παιδιά που έκαναν το bullying και το συζητήσαμε μαζί και δυο και τρεις φορές. Όμως δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, διότι έπρεπε να μιλήσω πολύ γενικά. Απλώς έπαψαν να το κάνουν μπροστά μου. Άλλωστε το βασικό πρόβλημα ήταν όλη η περιρρέουσα ατμόσφαιρα των παιδιών που νομιμοποιούσε την κακοποιητική συμπεριφορά τους. Το οικογενειακό τους περιβάλλον τους επέτρεπε να κοροϊδεύουν τα θηλυπρεπή αγόρια. Γι' αυτό το έκαναν.

Αυτό το παιδί το συνάντησα αργότερα, στα 22 του, και έμαθα την ιστορία του: τρεις απόπειρες αυτοκτονίας, χρόνια συμβουλευτικής. Το παιδί μου έκανε παράπονα για τότε, που δεν το υποστήριξα όπως είχε ανάγκη.

Τι κάνεις αν στο προαύλιο κοροϊδεύουν ένα παιδί επειδή είναι γκέι;

Σε πρώτο επίπεδο προσπαθώ να κόψω αυτό που γίνεται μιλώντας απότομα, για να δώσω να καταλάβουν ότι αυτό που γίνεται είναι απαράδεκτο αμέσως. Καταλαβαίνω βέβαια ότι αυτό δεν σημαίνει πολλά, σημαίνει ότι σταματά να γίνεται μπροστά μου. Συνήθως τα παιδιά που κάνουν αυτή τη λεκτική κακοποίηση ενοχλούν κι άλλα παιδιά για άλλους λόγους.

Οπότε αυτό που προσπαθώ να κάνω μετά είναι μια συζήτηση στην τάξη, αρκεί η τάξη να λειτουργεί ομαδοσυνεργατικά, όπου σε κάθε ομάδα κάθε παιδί παίρνει ένα ρόλο και μια ευθύνη και μαθαίνει να συνεργάζεται με τα άλλα παιδιά. Το πρότυπο του δασκάλου που στέκεται απέναντι από τα παιδιά ως αυθεντία είναι κάτι που τα παιδιά το αναπαράγουν και απέναντι σε άλλα παιδιά, π.χ. «θα το βουλώσεις, όπως μου λέει να το βουλώσω ο δάσκαλος», «θα σε χαρακτηρίσω όπως με χαρακτηρίζει ο δάσκαλος». Δεν έχει νόημα να μιλάμε για διαφορετικότητα αν τα παιδιά δεν μπορούν να τη ζήσουν πουθενά και να δουν πως λειτουργεί.

Αν είμαι εγώ ο υπεύθυνος δάσκαλος των εν λόγω παιδιών θα κάνω προγράμματα μέσα στην τάξη, όπου ο βασικός μου στόχος είναι να έχουν καλές σχέσεις μεταξύ τους. Αν δεν είμαι ο υπεύθυνος δάσκαλος, θα θέσω το θέμα στους συναδέλφους.

Τι κάνεις απέναντι στα παιδιά που κακοποιούν;

Αναγκαστικά θα το αντιμετωπίσω θεωρητικά, π.χ. θα προσπαθήσω να απαξιώσω αυτά που κάνει, θα του ζητήσω να βάλει τον εαυτό του στη θέση των άλλων. Βέβαια, αυτό το ξέρει ήδη. Αν του πω «Μα δεν θα αισθανθείς κι εσύ άσχημα αν σου το κάνουν;» φυσικά και ξέρει ότι ο άλλος αισθάνεται άσχημα, γι' αυτό και το κάνει. Το μοντέλο που προσπαθώ ν' αναποδογυρίσω στο μυαλό του το έχει ήδη αναποδογυρίσει ο ίδιος. Επιτίθεται για να μην του επιτεθούν. Γι' αυτό θεωρώ ότι αυτή η συζήτηση είναι πολύ περιορισμένη και θεωρητική.

Δεν έχει νόημα να μιλάμε για διαφορετικότητα αν τα παιδιά δεν μπορούν να τη ζήσουν πουθενά και να δουν πως λειτουργεί.

Έχεις άλλες δυνατότητες ως δάσκαλος;

Με παιδιά δημοτικού ναι. Αν έχεις καλές σχέσεις με τα παιδιά, τότε αν απαξιώσεις μια συμπεριφορά, δεν θα την ξανακάνουν, γιατί είσαι το ηθικό πρότυπο. Μάλιστα αν δώσεις σημασία στο παιδί που θυματοποιήθηκε, λόγου χάρη αν το ανεβάσεις σε σχέση με σένα και τον θύτη του, αναδεικνύοντας κάτι θετικό που έχει, αυτό θα βάλει σε σκέψεις σε άλλους. Γιατί του μιλάει ο δάσκαλος αυτουνού; Τους κλονίζει το μοντέλο ότι κερδίζουμε εξουσία και ισχύ κοροϊδεύοντας τον αδύναμο, αφού πια ούτε αυτός είναι αδύναμος ούτε και αυτοί κερδίζουν εξουσία. Παρόλ' αυτά ο τρόπος που ανεβάζεις το κακοποιημένο παιδί πρέπει να γίνει με προσοχή. Δεν πρέπει να το κάνεις ως εύνοια προς το θύμα.

Μιλάς στο παιδί που εισέπραξε τη βία;

Φοβάμαι πολύ να μιλήσω στο παιδί. Δεν ξέρω τι θα μου βγάλει. Εκτός από το να του πω «μια χαρά είσαι, μην ασχολείσαι με τους ηλίθιους, μην τα βάζεις με τον εαυτό σου» -τα οποία μπορεί όντως να βοηθήσουν το παιδί- φοβάμαι να υπεισέλθω περισσότερο, επειδή δεν έχω κανένα πλαίσιο και καμία ψυχοθεραπευτική παιδεία. Αυτό που προσπαθώ είναι να το αναδείξω σαν προσωπικότητα και χαρακτήρα και να το εντάξω σε ομάδες. Αυτό κάνω με οποιοδήποτε παιδί που αντιμετωπίζει προβλήματα ένταξης ή περιθωριοποίησης.

Εξάλλου νομίζω ότι απαγορεύεται να ρωτήσουμε ευθέως αν ένα παιδί είναι ομοφυλόφιλο. Οπότε θα μιλούσα τελείως γενικά και θα προσπαθούσα να ανεβάσω το παιδί με άλλες ενέργειες.

Τι άλλες καταστάσεις αντιμετωπίζεις;

Μερικές φορές καλείσαι να υποστηρίξεις ένα παιδί ακόμα κι όταν δεν υπάρχει βία. Π.χ. μια μητέρα μου έλεγε ότι το παιδί της, που πήγαινε στην Πέμπτη, ήταν πολύ ευαίσθητο. Εμένα μου φαινόταν μια χαρά. Κάποια στιγμή το παιδί μου είπε ότι είναι ομοφυλόφιλο, επειδή του αρέσουν τα σώματα των άλλων αγοριών. Δεν το κορόιδευαν τα άλλα παιδιά· ήταν καθαρά εσωτερικό θέμα του. Tο υποστήριξα ώστε να το αποφορτίσω. Του είπα ότι δεν χρειάζεται να νιώθει άσχημα για το σώμα του και τις προτιμήσεις του. Λήξαμε τη συζήτηση εκεί.

Το παιδί συζήτησε με τη μητέρα του, αλλά για τη μητέρα του αυτό ήταν τραγικό. Ακόμα κι όταν τα παιδιά ανοίγονται, οι γονείς το θεωρούν στίγμα, επειδή έγινε γνωστό, ενώ έπρεπε να μείνει κρυφό. H μητέρα πανικοβλήθηκε επειδή το παιδί της το είπε σε κάποιον άλλον. Μάλιστα πήγε να μου περάσει ότι εγώ το πίεσα. Εγώ της είπα ότι μόνο του μας το είπε και χαιρόμαστε που αισθάνθηκε τόσο άνετα για να το συζητήσει, διότι αυτό δείχνει ότι είναι σε καλό δρόμο για να αισθανθεί καλά με τον εαυτό του. Πάντως είναι σίγουρο ότι το παιδί πήρε αρνητικό μήνυμα από τη μάνα, ότι ακόμη κι αν αισθάνεται καλά με τον εαυτό του, δεν πρέπει να το μαθαίνουν οι άλλοι. Δεν είναι αυτό βαρύ για ένα παιδί; Είναι πολλά τα στάδια που πρέπει να περάσουμε.

Το οικογενειακό τους περιβάλλον τους επέτρεπε να κοροϊδεύουν τα θηλυπρεπή αγόρια. Γι' αυτό το έκαναν.

Πέρυσι είχα άλλο μαθητή 6^ης δημοτικού. Δεν έγινε ποτέ κάποια συγκεκριμένη συζήτηση, αλλά έπιανα υπονοούμενα. Έβλεπα τον τρόπο που με κοίταζε και πόσο πολύ χαιρόταν όταν η συζήτηση πήγαινε σε θέματα διαφορετικότητας κι εγώ προσπαθούσα να χτυπήσω αρνητικές συμπεριφορές της κοινωνίας. Αυτός ήταν άλλος τύπος παιδιού, το διαχειριζόταν μόνος του και φαινόταν οκέι με τον εαυτό του. Τέτοιες περιπτώσεις έχεις κάθε χρόνο. Στα 14-15 έκανε κάμινγκ άουτ στα άλλα παιδιά, με πολύ προχωρημένο τρόπο.