Όταν σκάνε τα λουλούδια

Βιβλίο

Η πρώτη απροσχημάτιστη λεσβιακή σκηνή στην ελληνική λογοτεχνία έχει βρει τη θέση της.

του Παναγιώτη Ευαγγελίδη

Όταν σκάνε τα λουλούδια
του Δημοσθένη Βουτυρά
Εκδόσεις Πολύχρωμος Πλανήτης 2010

Το «Όταν σκάνε τα λουλούδια» είναι ένα διήγημα μερικών σελίδων που έγραψε ο Δημοσθένης Βουτυράς το 1913 και πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γράμματα της Αλεξάνδρειας.

Αξίζει να πούμε δυο λόγια για τα Γράμματα, το οποίο ήταν ένα περιοδικό που ξεκίνησε το 1911 και από την αρχή έκανε μια τομή στους κύκλους της διανόησης. Ενάντια στον συντηρητισμό και τις απαρχαιωμένες ακαδημαϊκές λογοτεχνικές φόρμες εισάγει ένα καινό δαιμόνιο, αυτό της ανοιχτής σύμπλευσης με την ελευθερία της έκφρασης σε θέματα ερωτικής επιθυμίας και επιλογής. Καλλιεργεί αυτό που ονομάστηκε ένας «νέος ηδονισμός», αρχή που εφαρμόζεται, εκτός των κειμένων, και σε άλλους τομείς, όπως παραδείγματος χάριν η δημιουργία, σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου βαμμένου σχεδόν εξ ολοκλήρου κόκκινο, του εντευκτηρίου της «Ηδονιστικής Σχολής της Αλεξάνδρειας».

Μία από τις όψεις του ερωτισμού που προβάλλονται ιδιαίτερα από τη Σχολή και το περιοδικό είναι αυτή της ομοφυλοφιλίας, γυναικείας και αντρικής. Τα Τραγούδια της Βιλιτώς, του Πιερ Λουίς, κείμενα για τη Σαπφώ, το ποίημα του Βάρναλη «Πώς εθρήνησαν για τη Σαπφώ τα κορίτσια της όταν αγάπησε τον Αλκαίο», το «Σαπφικό επιτύμβιο» του Τάκη Μπαρλά, ένα ποίημα της Μυρτιώτισσας, το πεζό ποίημα της Γαλάτειας Καζαντζάκη «Σε μια Κυρία».

Ο Δημοσθένης Βουτυράς (1871-1958) το έτος της δημοσίευσης του διηγήματος είναι ήδη γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, και το στυλ και η θεματολογία του έχουν αρχίσει να γίνονται οικεία. Λιτά σκίτσα ζωής, μια πινακοθήκη περιθωριακών και κοινωνικά απροσάρμοστων ή ψυχικά άρρωστων ανθρώπων, μέσα στους οποίους και εντάσσεται ο ήρωας του διηγήματός μας, Λούμας.

Πρόκειται για έναν άντρα, σε κάποιο παραθαλάσσιο μέρος της Ελλάδας, που κουβαλάει επάνω του το περιθωριακό στίγμα, έναν μισάνθρωπο που δεν έχει κανένα φίλο και δεν μιλάει σε κανέναν, ένα είδος τρελού που προκαλεί την ταραχή και την απέχθεια εκτός των άλλων και με την εξωτερική του εμφάνισή. Είναι πολύ άσχημος, δύσμορφος, τέρας σχεδόν. Το γεγονός ότι μέσα σε όλα αυτά διαθέτει μία πολύ έντονη σεξουαλική επιθυμία τον κάνει ένα είδος σάτυρου.

Έχουμε μέσα σε μερικές σελίδες και με τον εξαιρετικά αφαιρετικό και λιτό τρόπο του Βουτυρά τη συνάντηση, την εποχή που έχει μπει η άνοιξη, όπως λέει και ο τίτλος, μιας σεξουαλικότητας που είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένη στην ηδονοβλεψία, με μία εικόνα σχεδόν ιδανικού ερωτισμού, εκείνης δύο κοριτσιών που φιλιούνται παθιασμένα σε ένα κήπο οργιαστικής βλάστησης. Ο Λούμας, ο οποίος πάντα περνάει τον χρόνο του κοιτώντας τις γυναίκες να πλένουν ή να κάνουν μπάνιο στην θάλασσα, μέχρι να τον πάρουν χαμπάρι και ν' αρχίσουν να τον πετροβολάνε, μπαίνει σ' αυτόν τον κήπο και δεν αρκείται να παρακολουθήσει τις δύο κοπέλες να ξελιγώνονται στα φιλιά αλλά βγάζει τα ρούχα του και γυμνός ορμάει ανάμεσά τους. Οι νύμφες το βάζουν στα πόδια και χάνονται στο δάσος αλλά ο σύγχρονος σάτυρος δεν μπορεί να τις πιάσει και αντί να συνεχίσει τις περιπλανήσεις του σε αναζήτηση άλλων ηδονών τρέχει σαν δαιμονισμένος, φτάνει στην ακτή και εκεί πηδάει και τσακίζεται στα βράχια.

Η πρώτη –μέχρι στιγμής, γιατί τελευταία όλο και έρχονται στην επιφάνεια παλιά απωθημένα, θαμμένα και παραγνωρισμένα κείμενα– απροσχημάτιστη λεσβιακή σκηνή στην ελληνική λογοτεχνία έχει βρει τη θέση της μέσα σ' αυτό το μικρό αφήγημα που είναι μοιρασμένο ανάμεσα σε μια παγανιστική ανοιξιάτικη φαντασμαγορία και ένα προσωπικό δράμα μοναξιάς και αποκλεισμού. Ένα δράμα χωρίς δράμα, καθώς ο Βουτυράς δεν μπαίνει ποτέ μέσα στον ήρωά του για να τον περιγράψει, να τον αναλύσει ή να τον εξηγήσει. Ακόμα και ο θάνατος γίνεται μέρος του τοπίου και μιας μεγαλύτερης εικόνας πραγμάτων και όχι διδακτική αφορμή για κοινωνικό προβληματισμό πάνω στο διαφορετικό και τον αποκλεισμό του.

Γιατί εδώ ο αποκλεισμένος σεξουαλικά είναι ένας ετεροφυλόφιλος άντρας που εξαιτίας της δυσμορφίας και της αμφισβητούμενης διανοητικής ισορροπίας οδηγείται στην αυτοκτονία μέσα από τη συνεχή ματαίωση των επιθυμιών του.

Λαμπερό πετραδάκι σε ένα ψηφιδωτό λογοτεχνικών προσεγγίσεων το «Όταν σκάνε τα λουλούδια...» γίνεται και το ίδιο ένα κείμενο διαφορετικό που δύσκολα θα βρει την ταμπέλα του και την κατάταξή του σε κάποιο είδος.

Βγαλμένο σε ένα πολύ κομψό βιβλιαράκι από τον Πολύχρωμο Πλανήτη που δεν μπορώ παρά να συνεχίσω να επαναλαμβάνω ότι κάνει μια μοναδική –κυριολεκτικά– δουλειά στη χώρα μας, σαν βιβλιοπωλείο και εκδοτικός οίκος, και καλό θα ήταν να τον στηρίζαμε περισσότερο.