Γκόμενοι, περηφάνια, χελώνες

Γνώμη

Το να είμαι έξω ή μέσα στην ντουλάπα είναι θέμα ψυχολογικό δικό μου; Ή μήπως είναι κοινωνικό;

του Κωστή Σπηλιώτη

Γκόμενοι

Με το Διονύση ήμασταν μαζί ένα μήνα, το Μάη του '11. Μαχητικός αριστερός συνδικαλιστής στο χώρο της τηλεόρασης, στην αρχή είχε δηλώσει πραγματικά ενθουσιασμένος που γνώριζε έναν ανοιχτά κουήρ, πολιτικοποιημένο και εξωστρεφή σαν κι εμένα – καμία σχέση, έλεγε, με τις επιφανειακές, αποτριχωμένες αδελφές που έμπλεκε ως τότε, και το μόνο που θέλανε να συζητάνε ήταν για τη Βίσση και την Τατιάνα.

Πολύ σύντομα η ορατότητά μας ως ζευγάρι τον άγχωσε και ο ΛΟΑΤ ακτιβισμός μου τον μπέρδεψε – στην Ελλάδα του Μνημονίου που ο κόσμος έμενε άνεργος και φτώχαινε ολοένα, τι νόημα είχε να ασχολείσαι με τόσο αποκομμένο τρόπο με τόσο συγκεκριμένα ζητήματα διακρίσεων και επίσης τι με έπιανε και ήθελα να του χαϊδεύω το πόδι μπροστά σε όλον τον κόσμο στα ουζερί στα Εξάρχεια (όταν μάλιστα στην τηλεόραση εκείνη την ώρα έπαιζε το κανάλι όπου δουλεύει); Επέστρεψε στον επιφανειακό, αποτριχωμένο πρώην του τον Ιούνη, λίγο πριν το Πράιντ – δεν ήταν μάλλον τυχαίο και ότι τελείωνε η άδειά του, οπότε θα ξανάβγαινε μπροστά στην κάμερα.

Ο θνησιγενής έρωτας μου με το Διονύση συμπυκνώνει δύο διαφορετικά προβλήματα στις πολιτικές της ορατότητας και περηφάνιας, όπως τις ζούμε στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία, με αιχμή τη διοργάνωση των Πράιντ στην Αθήνα. Οι πολιτικές αυτές από τη μια μεριά μετατρέπουν το συγκεκριμένο κοινωνικό ζήτημα σε ατομικό και ψυχολογικό (Νιώσε θαρραλέα/ος και περήφανη/ος, έλα στο Πράιντ, πες το σε όλες τις φίλες και στην οικογένειά σου! – Ναι, άλλα αν με απορρίψουν σχεδόν όλοι οι φίλοι μου, αν με διώξουν από το σπίτι, αν έχω πρόβλημα στη δουλειά μου; – Εεε....). Από την άλλη μεριά αποφεύγουν συστηματικά να συνδέσουν τα ζητήματα διακρίσεων που αφορούν τη ΛΟΑΤ κοινότητα με τη συνολική αύξηση των διακρίσεων απέναντι σε όλον τον πληθυσμό στην Ελλάδα, σε βαθμό που κάποια αιτήματά μας να αρχίζουν να φλερτάρουν με το σουρεαλισμό. Πώς έχει νόημα ας πούμε να ζητάς ίδιες φορολογικές ελαφρύνσεις για τα ζευγάρια ίδιου φύλου, είτε συμφωνημένα είτε παντρεμένα, σε μια περίοδο που οι φορολογικές ελαφρύνσεις προς όλες/ους ελαχιστοποιούνται; Πώς προτρέπεις γενικώς σε ορατότητα με τόσους φασίστες στο δρόμο; Ποια νομοθεσία για τη ρητορική μίσους, όταν τα δύο από τα τρία κυβερνητικά κόμματα έχουν δείξει στο πρόσφατο παρελθόν τη μεγαλύτερη δυνατή άμιλλα στο να εκφράσουν ρατσιστική ρητορική για τα οροθετικά άτομα και τις μετανάστριες/τες;

Περηφάνιες

Έχω ανεβεί για το Πράιντ της Θεσσαλονίκης και κάνω ένα μεσημεριανό διάλειμμα από τον ήλιο και την ορθοστασία πίνοντας μπίρες στο Stretto με τον Στρατή Γατελούζο. Ξαφνικά χτυπάει το τηλέφωνο του: «Ναι, ναι ερχόμαστε τώρα. Κωστή, σήκω, η Αμαλία ήταν, την πέσανε φασίστες στο Πράιντ!»

Ευτυχώς το σκηνικό που αντικρίζουμε είναι ανακουφιστικά αστείο. Τριάντα γκριζοντυμένοι φονταμενταλιστές χριστιανοί με κοστούμια και μάξι φούστες φωνάζουν «Αί – σχος, Αί –σχος» και «Έξω – οι γκέι – απ' τη – Θεσσά – λονίκη», ενώ από πίσω τους, από τη μεριά της Τσιμισκή, μια διεθνιστική αριστερή οργάνωση, το Ξεκίνημα, κρατάει ένα μωβ πανώ που γράφει «Ποτέ ξανά ροζ τρίγωνα», και μπροστά τους οι κουήρ φωνάζουν «Φασίστες κουφάλες έρχονται κρεμάλες», μαζί με τις ντραγκκουίνες και τις τρανς που χαϊδεύονται και κάνουν γλωσσίτσες προς το μέρος τους. Τα ΜΑΤ γελάνε και προστατεύουν τις χριστιανές/ούς αντί για εμάς. Αργότερα στην πορεία χορεύω μανιακά στο ρυθμό από τα υπέροχα τύμπανα, με ένα χαμόγελο καρφωμένο στο πρόσωπό μου και ταυτόχρονα βουρκωμένος, η Αμαλία δίπλα μου χορεύει κι αυτή σαν παλαβή, μαζί με όλα αυτά είναι και η μέρα των γενεθλίων της. Είμαστε και οι δυο ευτυχισμένες.

Πώς προτρέπεις γενικώς σε ορατότητα με τόσους φασίστες στο δρόμο;

Αναφέρω την παραπάνω εικόνα από το Πράιντ της Θεσσαλονίκης όχι ως οδηγίες προς ναυτιλλομένους για το πώς μπορούμε να πάρουμε φαλάγγι τους ομοφοβικούς/ές αν μαζευτούμε όλες οι τρελές μαζί, βάζοντας στην άκρη τις διαφορές μας αλλά ως ένα πρακτικό παράδειγμα ενδυνάμωσης στο δρόμο. Μόνο αν τέτοιες προσωρινές ζώνες ενδυνάμωσης γενικευτούν, μπορούμε, θεωρώ, να μιλάμε για μια θαρραλέα ορατότητα που δεν λειτουργεί με θεαματικούς όρους, αλλά επί της ουσίας ισχυροποιεί τους ανθρώπους με λιγότερα προνόμια να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους, να βγούνε στο δρόμο, αλλά και να κατακτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερη προσωπική και κοινωνική αυτονομία.

Είμαι στην ευτυχή θέση να μην κάνω ευχολόγια: από τον εβδομαδιαίο κύκλο της Λεσβιακής Ομάδας Αθήνας και τα συσσίτια του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών, ως την τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης για ΛΟΑΤ άτομα της Ομοφυλοφιλικής Λεσβιακής Κοινότητας Ελλάδας, έχουμε όλο και περισσότερα παραδείγματα κινηματικών δομών που υποστηρίζουν τα ΛΟΑΤ άτομα με πρακτικό τρόπο να σταθούν στα πόδια τους με αυτοπεποίθηση, να συνεχίσουν τη διαδρομή τους προς την αυτοπραγμάτωση, αλλά και να γίνουν ορατότερα και πολιτικά ενεργότερα, αν το επιθυμούν. Ειδικά σε αυτήν τη συγκυρία, τέτοιες κινηματικές δομές είναι αναγκαίο να συνεργάζονται με δομές και πρωτοβουλίες που προέρχονται από άλλες ομάδες είτε με λιγότερα προνόμια εξαρχής, είτε που τα προνόμιά τους λιγοστεύουν: τις εργαζόμενες/ους, τις μετανάστριες/τες, τα άτομα με αναπηρία, τις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες, τις σωματικά και ψυχικά πάσχουσες/οντες, τις γυναίκες κ.ά. (για το θέμα αυτό έχω μιλήσει και παλιότερα στο 10%. Μπορείτε να διαβάσετε ένα σχετικό κείμενό μου και την κριτική απάντηση του φίλου Στρατή).

Και οι χελώνες

Στα λεωφορεία και τα τρόλεϊ από το Βύρωνα προς το κέντρο τον Ιούνη, έβγαζα ένα ροζ βιβλιαράκι με τίτλο «Σώμα, φύλο, σεξουαλικότητα» και το διάβαζα, αφήνοντας τον εαυτό μου να απορροφηθεί σε κάτι άλλο από τη βραδύτητα των φαναριών της Χρεμωνίδου. Το μεγαλύτερο φλας για εμένα στο βιβλίο ήρθε ένα λαμπερό μεσημέρι από την κριτική της Άννας Αποστολέλη για τη χελώνα-μασκώτ της ΟΛΚΕ και το σύνθημα «βγες από το καβούκι σου»: η Άννα υποστήριζε πως το σύνθημα αυτό εντάσσεται στη γενικότερη ακτιβιστική λογική περί coming out, με την ΟΛΚΕ να καλεί τα ΛΟΑΤ άτομα «να μη χρησιμοποιήσουν το καβούκι τους για προστασία, αλλά να το αρνηθούν βγαίνοντας από αυτό».

Έκλεισα το βιβλίο και απόμεινα να χαζεύω έξω από το παράθυρο. Τις αγαπώ πολύ τις χελώνες, τόσο τις πραγματικές, όσο και τις λογοτεχνικές, όπως την Κασσιόπεια και την πανάρχαια Μόρλα του Μιχαέλ Έντε, νιώθω να τους μοιάζω πολύ στον τρόπο που αυτοπαρουσιάζομαι με ορμή και μετά ξαναϋποχωρώ στο παρασκήνιο για να βρω τον εαυτό μου, αλλά και στη φαινομενική μου αργοπορία μέχρι να φτάσω στον πραγματικό προορισμό μου. Όσο το 203 πλησίαζε στο κέντρο συνειδητοποιούσα πως έδινα πολύ δίκιο στην Άννα, αλλά με ενδιέφερε ακόμη περισσότερο να φανταστώ μια κουήρ χελώνα, περήφανη και ταυτόχρονα ασφαλή, που να μπορώ να την αισθανθώ οικεία και με το δικό μου σώμα. Κάπως έτσι, με την αφορμή της Άννας και χορούς από χελώνες να αλλάζουν σχήματα στο νου μου, ξεκίνησα να γράφω τούτο το αρθράκι.

Μπορεί το «βγες από το καβούκι σου» να είναι μια μεταφορά βασισμένη σε αυτό που κάνει η χελώνα: βγάζει έξω το κεφάλι και τα πόδια της, όταν αισθάνεται αρκετά ασφαλής για να μετακινηθεί.

Αν η ΟΛΚΕ ζητά από τα ΛΟΑΤ άτομα να ξεκολλήσουν το καβούκι τους από πάνω τους και να το αφήσουν πίσω τους, κάνει το ίδιο λάθος με το υπόλοιπο μέρος του ΛΟΑΤ κινήματος, που μιλά για ορατότητα, περηφάνια και θεσμικές αλλαγές ανεξάρτητα από την προσωπική ιστορία του κάθε ανθρώπου και τη γενική κοινωνικο-οικονομική συγκυρία – καμιά και κανείς από την κοινότητα δε θέλει να γίνει ακόμη πιο εύκολα τροφή για αρπακτικά.

Μπορεί όμως το «βγες από το καβούκι σου» να είναι μια μεταφορά βασισμένη σε αυτό ακριβώς που κάνει η χελώνα: να βγάζει έξω το κεφάλι και τα πόδια της, όταν αισθάνεται αρκετά ασφαλής για να μετακινηθεί. Κάποια στιγμή, τον εύκολο δρόμο για να περπατάει η χελώνα θα τον ανοίξουν και οι θεσμικές αλλαγές: στο γάμο και στο σύμφωνο συμβίωσης για τα ζευγάρια ίδιου φύλου, στη δυνατότητα υιοθεσίας, ενάντια στη ρητορική μίσους. Εδώ και τώρα όμως η χελώνα χρειάζεται γρασίδι, καβούκι, την ησυχία της να αποκαλυφθεί με τους ρυθμούς της, και την ασφάλεια ότι έχει χελώνες και άλλα ζωάκια δίπλα της για την προστατέψουν. Πρώτα και κύρια για αυτά πρέπει να δουλεύουμε πλέον.

Σημείωση: Το κείμενο αυτό ωφελήθηκε πολύ (διαφωνώντας και συμφωνώντας), από δύο πρόσφατα δημοσιευμένα κείμενα, το άρθρο της Άννας Αποστολέλη «Αναπαραστήσιμες ορατότητες και η πολιτική της ντουλάπας» στο συλλογικό τόμο «Σώμα, φύλο, σεξουαλικότητα» των εκδόσεων Πλέθρον, και από την προκήρυξη «Κρίση μη ορατή και αλλόκοτη» των Queericulum Vitae. Και επειδή η επιχειρηματολογία του κειμένου μου συνομιλεί κριτικά μαζί τους, αλλά και γιατί είναι εξαιρετικά από μόνα τους, σας προτρέπω θερμά να τα διαβάσετε.