Καθωσπρέπει ακτιβισμός από μέσα ή επιθετική διεκδίκηση από έξω;

του Λύο Καλοβυρνά

Να το ξεκαθαρίσουμε ευθύς εξαρχής: Αποκλείεται να συμφωνήσουμε. Το καλύτερο; Δεν χρειάζεται!

Πολύ μελάνι έχει χυθεί και θα χύνεται και στη χώρα μας και παγκοσμίως ως προς το ποιος είναι ο βέλτιστος τρόπος να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας: ως γκέι, ως γυναίκες, ως μετανάστες, ως εργαζόμενοι, κοκ.

Ένας συστημικός, δυναμικός μεν αλλά καθωσπρέπει τρόπος μέσα από τους υπάρχοντες θεσμούς; Ή απ' έξω, επιθετικά και προκλητικά, αμφισβητώντας τους θεσμούς;

Πώς θα καταφέρουμε να πείσουμε την κοινωνία να σεβαστεί τα δικαιώματά μας αν εμείς οι ίδιοι δεν τη σεβόμαστε; λέει η μία συλλογιστική. Όταν εμείς οι ίδιοι πηγαίνουμε τα πράγματα στα άκρα, δεν θα προκαλέσουμε δικαιολογημένες αντιδράσεις; Μήπως εμείς οι ίδιοι γινόμαστε αναίτια προκλητικοί και εριστικοί;

Σε μια κοινωνία βαθιά υποκριτική, βολεμένη και ομοφοβική, με το να παίζουμε με τους δικούς της κανόνες το μόνο που καταφέρνουμε είναι να υποτασσόμαστε και να συμμορφωνόμαστε, λέει η άλλη στρατηγική. Όσο σεβόμαστε το συνολικά ξοφλημένο σύστημα και τους περιορισμούς που θέτει, προσυπογράφουμε τη μειονεκτική θέση μας και ζητιανεύουμε ψίχουλα ανοχής.

Ανάμεσα στις δύο αυτές ακραίες στρατηγικές διεκδίκησης δικαιωμάτων υπάρχουν κάποιοι ακτιβιστές που επιλέγουν πότε τον έναν τρόπο, πότε τον άλλον, συνήθως όμως οι μεν και οι δε δύσκολα συνεννοούνται. Οι «εκτός» θεωρούν τους «εντός» πουλημένους και βολεμένους αστούς, που διεκδικούν διακοσμητικά δικαιώματα. Οι «εντός» θεωρούν τους «εκτός» αχρείαστα επιθετικούς περιθωριακούς, που ισοπεδώνουν τα πάντα χωρίς ρεαλιστικές προτάσεις.

Χρειάζεται όμως να επιλέξουμε μία «σωστή» μέθοδο; Υπάρχει μόνο μία; Μήπως χρειάζονται και οι δύο;

Την καλύτερη απάντηση σε αυτό το γόρδιο ερώτημα μου την έδωσε ο Σέρζιου Βιτορίνου, ένας γκέι ακτιβιστής της πορτογαλικής οργάνωσης Ροζ Πάνθηρες. Ο Σέρζιου επισκέφτηκε την Αθήνα το 2005 και έδωσε συνέντευξη στο 10%, στην οποία εξήγησε ότι και οι δύο μέθοδοι είναι χρήσιμες, η καθεμία με τον δικό της τρόπο: Χρειαζόμαστε θεσμικές συστημικές οργανώσεις που συνδιαλέγονται με τους θεσμούς σε επίσημο επίπεδο. Ταυτόχρονα χρειαζόμαστε προκλητικές ομάδες που αμφισβητούν τις καθεστηκυίες αλήθειες, ξεβολεύουν τους βολεμένους και τραβούν την προσοχή στις ανισότητες με φρέσκο τρόπο.

Όπως λέει ο Σέρζιου: «Θεωρούμε τον εαυτό μας, μια κακιά μπουλντόζα που ανοίγει το δρόμο για θεσμικές αλλαγές. Το κίνημα από την αρχή αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα: εξακολουθεί να είναι πολιτικά ορθό να είσαι ομοφοβικός στην Πορτογαλία. Οπότε, είναι πολιτικά και εκλογικά επικερδές για τα μεγάλα πολιτικά κόμματα να έχουν ομοφοβικές θέσεις. Το πρόβλημα λοιπόν στις θεσμικές παρεμβάσεις είναι ότι [... ] κανένας κρατικός φορέας δεν θέλει να συνδιαλλαχθεί, κανένας πολιτικός δεν θέλει να διαπραγματευτεί με γκέι οργανώσεις, γιατί φοβάται να αγγίξει το θέμα.

Εδώ μπαίνουν οι Πάνθηρες: είμαστε επιθετικοί, δεν θέλουμε να είμαστε διπλωμάτες. Όταν υπάρχει μια δύναμη που είναι βίαια και κατηγορεί τα πολιτικά κόμματα ότι αγνοούν τα γκέι δικαιώματα, οι θεσμικοί φορείς υφίστανται πιέσεις να ξεκινήσουν διάλογο με τις πιο μετριοπαθείς οργανώσεις. Είναι κλασικό τέχνασμα. Στέλνεις τους «κακούς» να κάνουν φασαρία και μετά οι φορείς ξεκινούν διάλογο με τις «καλές» οργανώσεις».

Στο πρόσφατο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Θεσσαλονίκης κουίαρ ομάδες ακτιβιστών μοίρασαν τρικάκια στον δρόμο που κάνουν ακριβώς αυτό: ξεβολεύουν.