Δικαιώματα

Δεν είναι απλώς τυφλή

Νομοθεσία και ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα

του Δημήτρη Τσαμπρούνη (dimitris@10percent.gr)

"Η σχετικώς περιορισμένη διάδοσις της ομοφυλοφιλίας και ο αυθόρμητος κοινωνικός έλεγχος παντός αντιπαθούς φαινομένου ... δια του σκώμματος ... είναι ιδιαίτερα έντονος, ώστε ... δεν απαιτείται να παρέμβει και το Δίκαιον". Γ.Α. Μαγκάκης, 1969.

Ξέρουμε τι ισχύει στις ΗΠΑ με τους γκέι γάμους, όμως γνωρίζουμε ποιοι νόμοι διέπουν την ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα; Σε αυτό το τεύχος διαβάστε για τη νομική ιστορία των διακρίσεων στη χώρα μας και την κατάσταση όπως αυτή διαμορφώνεται σήμερα. Στα επόμενα τεύχη θα ασχοληθούμε με τις διακρίσεις που υφίστανται οι ομοφυλόφιλοι από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Στην Ελλάδα η ποινική δίωξη της (ανδρικής) ομοφυλοφιλίας καταργήθηκε από τον ποινικό κώδικα το 1950, όχι λόγω του φιλελεύθερου πνεύματος της εποχής βέβαια, αλλά λόγω του ότι θεωρήθηκε ασθένεια και έτσι δεν μπορούσε να είναι ποινικά κολάσιμη. Άλλη εξήγηση για αυτή την "παράβλεψη", μπορεί να αποτελέσει η αποστομωτική τοποθέτηση του Γ.Α. Μαγκάκη το 1969 (βλ. παραπάνω). Παράλληλα, πουθενά δεν γίνεται μνεία για τη γυναικεία ομοφυλοφιλία. Αυτή απλά δεν υφίσταται.

Για τους ομοφυλόφιλους άντρες προβλέπεται διαφορετικό όριο συναίνεσης για το τι ορίζεται ως όριο αποπλάνησης ανηλίκων, απ' ότι για τους υπόλοιπους πολίτες (17 αντί για 15 έτη, ποινικός κώδικας, άρθρο 347). Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν οι κατηγορίες που απαγγέλθηκαν σε άνδρες που συνελήφθησαν στο κλαμπ "Φλόγα" το καλοκαίρι του 2003.

Απαγορεύεται η "παρά φύσιν ασέλγεια μεταξύ αρρένων με σκοπό το κέρδος," όπως επίσης και η ασέλγεια "που τελέστηκε με κατάχρηση μιας σχέσης εξάρτησης που στηρίζεται σε οποιαδήποτε υπηρεσία" (ΠΚ, 347). Στην πράξη η κατηγορία εξακολουθεί να απαγγέλλεται, όπως στην περίπτωση των ανδρών που συνελήφθησαν στο κλαμπ Spices πριν από ένα χρόνο, η οποία προκάλεσε και την έντονη αντίδραση των αντιδράσεων οργανώσεων των ΟΓΑΤΑ (Ομοφυλόφιλων Γυναικών και Ανδρών, Τρανσεξουαλικών και Αμφισεξουαλικών) της Ελλάδας. Επίσης η Διεθνής Αμνηστία έχει παρέμβει στο παρελθόν σε περιπτώσεις που απαγγέλθηκε αυτή η κατηγορία.

Λεκτικές διακρίσεις: α. Η χυδαία αναφορά στον πρωκτικό έρωτα (βλ. άνω) αποτελεί από μόνη της σοβαρή διάκριση και βέβαια όχι μόνο κατά των ομοφυλόφιλων ανδρών που δέχονται διείσδυση. β. Στην ελληνική νομοθεσία αναφέρεται ο όρος "γενετήσιος" ως μετάφραση του "sexual." Η χρησιμοποίηση του όρου αυτού, αντί του πολύ ευρύτερου "σεξουαλικού" ή "ερωτικού" εκφράζει την παραδοσιακή ηθική, η οποία υποβαθμίζει την ερωτική επιθυμία σε σκέτη αναπαραγωγική διαδικασία, στερώντας της την έννοια της απόλαυσης. Πολύ στενά ιδωμένο, το "γενετήσιο" αποκλείει τον ομοφυλόφιλο, αφού μια ομοφυλόφιλη συνουσία δεν μπορεί να αναπαραγάγει το ανθρώπινο είδος.

Σαφή διάκριση αποτελεί και η απουσία μέχρι στιγμής οποιασδήποτε θετικής πρόνοιας για ζευγάρια του ίδιου φύλου (συμβίωση, προστασία στον αντιρατσιστικό νόμο κλπ).

Αξίζει για ιστορικούς λόγους να αναφερθεί και μια… παραλίγο διάκριση. Το 1977 συντάχθηκε νομοσχέδιο που αφορούσε την προστασία από αφροδίσια νοσήματα, στο οποίο ποινικοποιούνταν η πρόθεση για ερωτική σχέση μεταξύ αντρών ("κίναιδοι" στο σχέδιο νόμου). Προκλήθηκαν έντονες αντιδράσεις, που ξεκίνησαν οι τραβεστί, και σύντομα δημιουργήθηκε το πρώτο ομοφυλοφιλικό κίνημα στην Ελλάδα, το ΑΚΟΕ. Τις τότε πορείες τίμησαν μεταξύ άλλων ο Χατζιδάκις, ο Ταχτσής, ο Τσαρούχης και η Μερκούρη. Χάρη στις αντιδράσεις η σχετική παράγραφος δεν πέρασε στο νομοσχέδιο.

Από το 1950 έχουν γίνει μόνο δύο νομοθετικές ρυθμίσεις που καταργούν διακρίσεις σε βάρος σεξουαλικών "μειονοτήτων" και οι δύο τα τελευταία χρόνια:

1. Ρυθμίζεται πλέον η αλλαγή φύλου στην ταυτότητα, αφού ένα πρόσωπο έχει προβεί σε εγχείρηση και

2. Αναγνωρίζεται και η ανδρική πορνεία, αφού ο νόμος πλέον αναφέρεται σε "πρόσωπα" και όχι σε γυναίκες, όπως μέχρι πρόσφατα. Ωστόσο, ο επονείδιστος νόμος που ποινικοποιεί τον πρωκτικό έρωτα μεταξύ ανδρών παραμένει, αφήνοντας στην κρίση του δικαστή τελικά το αν υφίσταται ποινικά κολάσιμη πράξη.

Τα δείγματα για το μέλλον είναι ασφαλώς θετικά προς την κατεύθυνση της κατάργησης των διακρίσεων και της προάσπισης των δικαιωμάτων μας. Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτή την εξέλιξη παίζει η συμμετοχή μας στην ΕΕ.

Το πρώτο νομοσχέδιο προστασίας λόγω σεξουαλικού (στη νομοθεσία "γενετήσιου") προσανατολισμού είναι προ των πυλών και αφορά τις διακρίσεις στο χώρο εργασίας. Το ανατρεπτικό σε αυτό το νομοσχέδιο, παρά τις επιμέρους αδυναμίες του, είναι η λεγόμενη "αντιστροφή του βάρους απόδειξης." Δηλαδή, αν χάσει κάποιος/α τη δουλειά του/της λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και το καταγγείλει, οφείλει ο εργοδότης να αποδείξει στο δικαστήριο ότι δεν ήταν αυτός λόγος διακοπής της συνεργασίας (Βλ. Ειδήσεις).

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λαμβάνουν συχνά τα τελευταία χρόνια αποφάσεις που είναι απόλυτα εναρμονισμένες στο πνεύμα της ισότιμης αντιμετώπισης των σεξουαλικών μειονοτήτων. Έτσι έχουν καταδικάσει επανειλημμένα χώρες λόγω της διαφοράς στο όριο συναίνεσης (Αυστρία, Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο κ.ά.) και έχουν λάβει θετικές αποφάσεις για άλλα θέματα που αφορούν τόσο ομοφυλόφιλα ζευγάρια όσο και τρανσέξουαλ.

Το Ευρωκοινοβούλιο καλεί στην ετήσια έκθεσή του για τα ανθρώπινα δικαιώματα (2003) χώρες όπως την Ελλάδα να καταργήσουν κάθε είδους ηλικιακή διάκριση στο όριο συναίνεσης και προτρέπει όλες τις χώρες τις Ένωσης να θεσπίσουν θετικές πρόνοιες για τους ΟΓΑΤΑ. Η Ελλάδα παραμένει μαζί με την Ιρλανδία και την Πορτογαλία μία από τις τελευταίες χώρες σε όλη την ΕΕ που προβλέπουν διαφορετικό όριο συναίνεσης μεταξύ αντρών. Ας σημειωθεί ότι οι υπό ένταξη χώρες υποχρεώθηκαν να αλλάξουν τη σχετική νομοθεσία προκειμένου να προσχωρήσουν στην ΕΕ.

Το ευρωπαϊκό σύνταγμα προβλέπει στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων την προστασία από κάθε είδους διάκριση, ρητά και λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Ο χάρτης αυτός έχει ήδη υιοθετηθεί από τα κράτη μέλη και αποτελεί νομικό γεγονός (ανώτερο από τους νόμους της χώρας) και στην Ελλάδα.

Ας αναλογιστούμε λοιπόν πόσα μπορούμε να καταφέρουμε αν αποφασίσουμε να δράσουμε σήμερα. Η εποχή έχει αλλάξει και περιμένει εμάς να την συνδιαμορφώσουμε.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Still Burning Witches - Violence On The Basis Of Sexual Orientation/Gender Identity

Nikolaos Tsinonis - Marangopoulos Foundation for Human Rights, Εκδόσεις Σάκκουλα.

Οι κοκκινομάλλες γυναίκες δεν οδηγούνται πια στην πυρά. Τι γίνεται όμως αν αυτές οι κοκκινομάλλες ποθούν γυναίκες; Με παρόμοια ερωτήματα κλείνει ο Νικόλαος Τσινώνης το πυκνογραμμένο του εγχειρίδιο, στο οποίο παρουσιάζει την παγκόσμια κατάσταση της παραβίασης (και προστασίας) των δικαιωμάτων των ΟΓΑΤΑ.

Προβλήματα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, Γιώργος Δοκουμετζίδης, εκδόσεις Καστανιώτη.

Στη μοναδική αυτή ίσως στο είδος της εργασία στα ελληνικά, ο συγγραφέας καταπιάνεται κυρίως με το θέμα της σεξουαλικής ελευθερίας. Δίνοντας όλο εκείνο το θεωρητικό υπόβαθρο, ώστε να κατανοήσει κανείς τους λόγους για τους οποίους η σεξουαλικότητα αποτελεί θέμα που απασχολεί εδώ και αιώνες τις κρατικές οντότητες και τους τρόπους με τους οποίους την ελέγχει, καταπιάνεται εξειδικευμένα με την Ελλάδα και τη νομοθεσία της γύρω από το σεξ και όλες του τις μορφές. Εκτενείς είναι οι αναφορές του στις "σεξουαλικές μειονότητες" (ομοφυλόφιλοι και τρανσεξουαλικοί).

ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

www.europa.eu.int

www.ilga-europe.org

ΓΡΑΨΤΕ ΜΑΣ

Το 10% θα ασχοληθεί με το θέμα των δικαιωμάτων και των διακρίσεων σε σειρά άρθρων. Η βοήθειά σας θα είναι πολύτιμη. Όσοι/ες έχουν υποστεί διακρίσεις, αλλά και νομικοί ή άλλοι επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, γράψτε μας στο letters@10percent.gr