Ρεπορτάζ

Αποστολή στην Τουρκία

του Δημήτρη Τσαμπρούνη

Η Ισταμπούλ είναι μια περίληψη όλης της Ευρώπης και της μισής Ασίας. Έχει κάτι από αύρα Στοκχόλμης και άρωμα Τεχεράνης. Αυτό συμβαίνει και στον κοινωνικό τομέα και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο «τούρκικος» εδώ έχει εξαιρετική γεύση. Απολαμβάνω άλλη μια γουλιά κι αφήνω τη ματιά μου να κατρακυλήσει στις κατηφοριές του Γαλατασεράι και να αγκαλιάσει όσο Βόσπορο και όση Ασία μπορεί. Σταματώ εκεί όπου κάποτε οι σουλτάνοι αγνάντευαν την αχανή τους αυτοκρατορία: το παλάτι, το Τοπ Καπί, βρίσκεται ακριβώς στο σημείο όπου η Ευρώπη φιλάει την Ασία. Αγναντεύω δυο κόσμους από μια ταράτσα ξενοδοχείου.

Αυτή η πόλη έχει κάτι το πολύ ιδιαίτερο. Πέραν του ότι αποκαλύπτεται πως είναι σκάλες ανώτερη των προσδοκιών μου, η εικόνα της είναι μια… περίληψη όλης της Ευρώπης και της μισής Ασίας. Έχει κάτι από αύρα Στοκχόλμης και άρωμα Τεχεράνης. Υπάρχει μεγάλο πλήθος κόσμου που διψάει για περισσότερο Ευρώπη, υπάρχει κι ένας άλλος κόσμος που λοξοκοιτά προς τη σαρία. Θα περιοριστούμε βέβαια στο θέμα lgbt, όπου με έκπληξη διαπίστωσα ότι οι ομοιότητές των δύο χωρών μας είναι πολύ πιο μεγάλες από ό,τι τις περίμενα.

Ένα συμπόσιο αφιερωμένο στα θέματα ΛΟΑΤ

Όλα ξεκίνησαν όταν θέλοντας να τσεκάρω μια είδηση για Τουρκία που θα βάζαμε στην αντίστοιχη στήλη, ήρθα σε ανταλλαγή ηλεκτρονικών μηνυμάτων με τούρκους ακτιβιστές. Σύντομα βρέθηκα προσκεκλημένος σε ένα διήμερο συμπόσιο με τίτλο «Κατανοώντας την ταυτότητα κοινωνικού φύλου και το σεξουαλικό προσανατολισμό στην Τουρκία» ως ομιλητής για την κατάσταση των ΛΟΑΤ στην Ελλάδα. Το συμπόσιο συνδιοργάνωσαν με εξαιρετική επιτυχία το λ-Ισταμπούλ, η μεγαλύτερη οργάνωση ΛΟΑΤ στην Πόλη, μαζί με το Πανεπιστήμιο Bilgi της Ισταμπούλ στις 7 & 8 Μαΐου. Η θεματολογία ήταν πλούσια. Περιελάμβανε από ιστορική προσέγγιση του θέματος έως τη σημερινή πραγματικότητα και τις προοπτικές που ανοίγονται με την πιθανή προσέγγιση ΕΕ-Τουρκίας. Εκτενείς ήταν οι αναφορές για τις γυναίκες τρανς, ενώ έντονη ήταν και η διεθνής παρουσία. Ανάμεσα στους εισηγητές, εκτός από ακτιβιστές, και πολλοί ακαδημαϊκοί.

Ο κύριος συντονιστής του συμποσίου ήταν ο Cihan Huroglou , υπερδραστήριος στο λ-Ισταμπούλ εδώ και δύο χρόνια. Ο Cihan είναι 22 ετών, φοιτητής Διεθνών Σχέσεων στο Bilgi . Συνειδητοποίησε τη σεξουαλικότητά του πριν τα 18 του και χάρη στη διαμονή του στο Βέλγιο, απέκτησε την αναγκαία αυτοπεποίθηση για να βγει προς τα έξω όταν γύρισε στην Τουρκία.

Ισλάμ και σεξ

«Η φωνή του Ισλάμ στην Τουρκία δε βοηθάει την απελευθέρωση ούτε των γυναικών ούτε της ομοφυλοφίλων», ισχυρίζομαι σε μια συζήτηση. «Σε σας, ποια είναι η στάση της Εκκλησίας σας;» Του αναφέρω για τη δική μας Εκκλησία, που έχει επίσημα καταδικάσει με λάβρους λόγους την ομοφυλοφιλία και θεωρεί αμαρτία ακόμα και την ετεροφυλόφιλη προγαμιαία σχέση. Για να μη μιλήσω για τις 3.000.000 υπογραφές του σκοταδισμού, ούτε για εκφράσεις περί «βαρβάρων εξ ανατολών». Πίσω στην Πόλη. Ο Adel Kassem, αιγυπτιακής καταγωγής κάτοικος Βελγίου, είναι θρησκευόμενος μωαμεθανός και γκέι ακτιβιστής. Στην ομιλία του στο συμπόσιο είπε, μεταξύ άλλων, ότι «στο Ισλάμ δεν καταδικάζεται πουθενά ρητά η ομοφυλοφιλία. Υπάρχουν αμφιλεγόμενες αναφορές. Εξάλλου, στο Ισλάμ το σεξ και η σαρκική έλξη δε θεωρούνται συλλήβδην βρώμικα ή αμαρτία. Επίσης, δεν υπάρχουν αναφορές για φυσιολογικό και μη φυσιολογικό σεξ. Αυτές οι ορολογίες είναι μάλλον νεόφερτες και προέρχονται από τη χριστιανική Δύση».

Νομοθεσία και ομοφυλοφιλία στην Τουρκία

Η ομοφυλοφιλία στην Τουρκία δεν απαγορεύεται από το νόμο, αλλά δεν υπάρχουν ακόμη «θετικοί» νόμοι. Στο σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα υπάρχει πρόβλεψη να είναι ποινικά κολάσιμες οι διακρίσεις με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό. Σε γενικές γραμμές αυτό το σχέδιο διακατέχεται από πολύ σύγχρονες αντιλήψεις, τις οποίες θα ζήλευε ο δικός μας Π.Κ. (πες αλεύρι, ο 347 σε γυρεύει), με κάποια απομεινάρια, όμως, μιας άλλης νοοτροπίας. Για παράδειγμα, θεωρούνται ποινικά αδικήματα οι αφύσικες σεξουαλικές στάσεις. Ο επίκουρος καθηγητής Δικαίου Adem Sozuer, μέλος της συντακτικής ομάδας του σχεδίου αυτού θεωρεί ούτως ή άλλως προβληματική αυτή τη διατύπωση, αφού στην επηρεασμένη από το Ισλάμ τουρκική κουλτούρα δεν υπάρχει «αφύσικο».

Στο στρατό τώρα, πριν μερικά χρόνια, αν κάποιος γκέι δεν ήθελε να υπηρετήσει, έπρεπε να προσκομίσει φωτογραφίες ή βίντεο, όπου να φαίνεται ότι δέχεται πρωκτική διείσδυση! Αυτές οι πρακτικές προκάλεσαν σάλο στις εγχώριες εφημερίδες και υποτίθεται ότι σταμάτησαν. Αλλά, όπως αναφέρουν οι ακτιβιστές, το Στρατό στην Τουρκία δεν τον ελέγχεις τόσο εύκολα. Αν πιαστεί κάποιος κατά τη διάρκεια της θητείας του στα πράσα, αν είναι ενεργητικός το πολύ να πάει λίγο φυλακή και να αλλάξει μονάδα, ενώ αν είναι παθητικός αποβάλλεται από το στράτευμα με επώδυνες και προσβλητικές διαδικασίες. Στην Τουρκία αν πάρεις απαλλαγή λόγω ομοφυλοφιλίας, δεν μπορείς να διοριστείς ποτέ σε δημόσια υπηρεσία.

Το ΛΟΑΤ κίνημα

Μπορούμε να μιλήσουμε για ύπαρξη ΛΟΑΤ κινήματος στην Τουρκία; Η απάντηση είναι απόλυτα καταφατική. Το λ-Ισταμπούλ είναι μια οργάνωση που υπάρχει από το 1993, με έντονη δράση και δικά του γραφεία στο κέντρο της Πόλης. Πέρσι οργάνωσε την πρώτη διαδήλωση ομοφυλόφιλης περηφάνιας, ενώ οργανώνει τακτικά (περίπου 2 το χρόνο) συμπόσια με θέματα lgbt σε συνεργασία με πανεπιστήμια της Κωνσταντινούπολης. Στην Άγκυρα οι ακτιβιστές βγήκαν για πρώτη φορά το 2001 στο δρόμο, στις εκδηλώσεις της εργατικής Πρωτομαγιάς. Στην Άγκυρα βγαίνει και το μοναδικό ΛΟΑΤ έντυπο στην Τουρκία, το "ΚΑΟSGL". Υπάρχουν και άλλες ομάδες, τόσο στις δύο μεγάλες πόλεις, όσο και σε άλλες πόλεις της Τουρκίας. Τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι η νοοτροπία του κόσμου και η οικονομική κατάσταση. Γι’ αυτό και επιδιώκουν τη σύνδεσή τους με ένα ευρύτερο δίκτυο κοινωνικών και οικολογικών οργανώσεων καθώς και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Σε μια χώρα όπου κάθε μέρα θρηνούμε 3 θύματα από εργατικά ατυχήματα, δεν μπορείς να μιλάς αποκλειστικά για δικαιώματα των γκέι, γιατί κανείς δε θα ασχοληθεί μαζί σου. Η απελευθέρωση έχει δύο σκέλη: την οικονομική και την προσωπική. Είναι αναγκαίο να συνδυάζονται αυτά στην Τουρκία» μου λέει ο Cihan.

Για πολλούς βουλευτές, ειδικά από το σημερινό κυβερνών κόμμα, οι οποίοι είναι ήπιοι ισλαμιστές, πολλά θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων τους ακούγονται κινέζικα. Στις πρώτες συζητήσεις για το νέο Ποινικό Κώδικα δεν καταλάβαιναν τι σημαίνει σεξουαλικός προσανατολισμός (!). Θεωρούν τις θετικές πρόνοιες για τις γυναίκες ως διάκριση κατά των αντρών. Φαίνεται τελικά να πείστηκαν (οι πιέσεις που άσκησε και το «λ» απέδωσαν), αλλά «μέχρι την ψήφιση του Ποινικού Κώδικα έχουμε ανήφορο μπροστά μας» με βεβαιώνουν. Ύστερα, είναι η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην Ισταμπούλ και την Άγκυρα από τη μια και τις περιοχές στην Ανατολία από την άλλη. Οι ΜΚΥΟ καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες να φτάσει εκεί η συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και να κατανοηθεί από τον κόσμο. Τα βήματα των τελευταίων ετών δίνουν μια αίσθηση αισιοδοξίας, καθότι οι ΜΚΥΟ αναπτύσσονται ραγδαία. Λέγονται και γίνονται πράγματα τα οποία πριν 10 χρόνια θα ήταν αδιανόητα: «Μας εξυπηρετεί πολύ και ο στόχος ένταξής μας στην ΕΕ. Από την άλλη, φοβόμαστε τον αντίκτυπο που θα είχε αν τελικά η ΕΕ αρνηθεί να ανοίξει το διάλογο μαζί μας».

Στα πλαίσια της στρατηγικής τους θα επιθυμούσαν εδραίωση της συνεργασίας με οργανώσεις στην Ελλάδα καθότι «είμαστε δίπλα και έχουμε πολλά κοινά. Από το να μας πούνε οι Ολλανδοί π.χ. τι να κάνουμε, είναι προτιμότερο να βρούμε μαζί έναν κοινό τρόπο δράσης στις χώρες μας».

Στις επόμενες κινήσεις του «λ» εντάσσεται άσκηση πίεσης στην κυβέρνηση για τροποποιήσεις στο σχέδιο του Ποινικού Κώδικα, ο σχεδιασμός του επόμενου gay pride, καθώς και άλλων συμποσίων.

Η ζωή για τους ΛΟΑΤ

Οι γυναίκες τρανς αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα, όπως και σε μας, αλλά με περισσότερες εκδηλώσεις μίσους από φανατικούς… άντρες και την Αστυνομία. Η κοινότητα των τρανς θρηνεί από καιρόν εις καιρού θύματα από δολοφονίες, ενώ ακόμη συχνότερες είναι οι αναφορές για βασανιστήρια και άλλες παραβιάσεις στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Κατά τα άλλα, η αίσθηση που έχω για την γκέι ζωή εδώ είναι ανάμεικτη. Υπάρχουν κάποια (40-50) άτομα που δηλώνουν τη σεξουαλική τους ταυτότητα ανοιχτά, αλλά το θεωρούν δύσκολο να περπατήσουν χεράκι χεράκι στους δρόμους της Πόλης. «Ο κόσμος φοβάται τις διακρίσεις που μπορεί να υποστεί, ακόμη και τις βιαιοπραγίες από λίγα, αλλά ακραία στοιχεία» είναι η άποψη που σταχυολογώ από τους ακτιβιστές. Ορισμένοι καλλιτέχνες, για τους οποίους ξέρει όλος ο κόσμος τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις, δε συζητούν ποτέ οι ίδιοι ανοιχτά για αυτές, με κάποιες λαμπρές εξαιρέσεις, κυρίως στο χώρο των συγγραφέων και των δημοσιογράφων (γνωστό μου φαίνεται κι αυτό, ονόματα δε λέμε, οικογένειες δε θίγουμε…). Μια από τις γνωστότερες τραγουδίστριες στην Τουρκία έχει κάνει διόρθωση φύλου.

Στον τομέα της διασκέδασης, υπάρχει ένα ταχέως εξελισσόμενο δίκτυο, που αριθμεί κάποιες δεκάδες καφέ, μπαρ, κλαμπ, σάουνες, χαμάμ κλπ. Ζευγάρια του ίδιου φύλου που να συζούν στην Πόλη φαίνεται να είναι λίγα και συγκατοικούν συχνότερα ως φίλοι παρά ως ερωτικοί σύντροφοι. Ο κόσμος είναι κάπως περισσότερο κουμπωμένος από ό,τι στην Αθήνα, αλλά τελικά, η καταπίεση που υφίσταται δε διαφέρει σημαντικά από αυτό που ζούμε εμείς εδώ.

Στο δρόμο για το Χαβαλιμάνι

Το ταξίδι μου σε αυτή την πρωτεύουσα των δύο αυτοκρατοριών και των δύο κόσμων θα τελειώσει με έναν ακόμα περίπατο στην Ιστικλάλ, τον κεντρικό πεζόδρομο, όπου προσπαθώ να ρουφήξω όσες περισσότερες εικόνες γίνεται και να συνοψίσω τα βιώματα των τελευταίων ημερών. Γνώρισα πρόσωπα νέα, έμαθα πολλά πράγματα και κέρδισα φιλίες. Γυρνάω πιο πλούσιος πίσω. Αγκαλιάζω τους οικοδεσπότες μου για να τους αποχαιρετήσω. Δε νιώθω τόσο την ανάγκη να τους ευχαριστήσω για την πρόσκλησή τους και την υπέροχη φιλοξενία τους, όσο να τους συγχαρώ για τις επιτυχίες τους σε ένα δύσκολο περιβάλλον και να τους ευχηθώ για το μέλλον. Και αυτό το μέλλον να μας βρει πιο κοντά, σαν ακτιβιστές και σαν χώρες.

Ανεβαίνοντας στο λεωφορείο για το «χαβαλιμάνι» (αεροδρόμιο) βλέπω μια νεαρή κοπέλα με ισλαμική μαντίλα να περπατάει αγκαζέ με μια άλλη κοπελιά, της οποίας το λειψό ύφασμα αφήνει ακάλυπτο τον στολισμένο με σκουλαρίκι αφαλό της. Εδώ Ευρώπη. Εδώ Ασία. Εδώ Ισταμπούλ.

Δικτυακές διευθύνσεις:

www.kaosgl.com

www.lambaistanbul.org