ΑΝ ΥΠΟΨΙΑΣΤΩ

Εκτός από Μέγας, ήταν και γκέι;

του Νίκου Μελά

Ο Αλέξανδρος και ο Ηφαιστίων γνωρίστηκαν έφηβοι και παρέμειναν μαζί πολεμώντας και διασχίζοντας την Ασία επί 19 χρόνια. Όπως είναι λογικό, είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους μια ιδιαίτερη σχέση, αλλά πόσο στενή ήταν αυτή;

Οι πληροφορίες που έχουμε για τη σύντομη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου προέρχονται από γραπτά ανθρώπων που δεν τον είδαν ζωντανό, αλλά βασίστηκαν σε αναφορές, διηγήσεις και (χαμένα πια) γραπτά παλαιοτέρων μαρτύρων. Είναι φυσικό οι πληροφορίες αυτές να φιλτραρίστηκαν πολλές φορές πριν φτάσουν σε εμάς. Έτσι, για να βγάλουμε συμπεράσματα για τη σχέση του με τον Ηφαιστίωνα είμαστε υποχρεωμένοι να κοιτάξουμε με μικροσκόπιο τις λέξεις των κειμένων.

Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες ότι στην αρχαία Μακεδονία (όπως και στη Σπάρτη και τη Θήβα, αλλά όχι την Αθήνα) ήταν αποδεκτό για δύο συνομήλικους άνδρες να διατηρούν ερωτικές σχέσεις ακόμη και μετά την εφηβεία - τουλάχιστον στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις.

Ο Αλέξανδρος και ο Ηφαιστίων που γνωρίστηκαν στην αρχή της εφηβείας τους και ήταν περίπου συνομήλικοι, παρέμειναν μαζί πολεμώντας και διασχίζοντας την Ασία επί 19 χρόνια. Σε αντίθεση με τις τρεις γυναίκες που παντρεύτηκε ο Αλέξανδρος, ο Ηφαιστίων ήταν ο μόνος πραγματικός σύντροφος της ζωής του. Είναι λογικό να είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους μια πολύ στενή σχέση. Αλλά πόσο στενή ήταν αυτή;

Οι τρεις έλληνες βιογράφοι του Αλεξάνδρου (Αρριανός, Διόδωρος και Πλούταρχος) που βρίσκονται χρονικά πλησιέστερα με αυτόν, δεν τους αποκαλούν "εραστή" ή "ερώμενο", αλλά μόνο "φίλο" ή "μάλιστα τιμώμενο". Ο ίδιος ο Αλέξανδρος φέρεται να αποκαλεί τον Ηφαιστίωνα "φιλαλέξανδρο" ή σε άλλη περίσταση "δεύτερο Αλέξανδρο".

Παρομοίως, οι οψιμότεροι ρωμαίοι ιστορικοί Κούρτιος και Ιουστίνος χρησιμοποιούν τη λέξη amicus (φίλος), ποτέ την λέξη amans (εραστής). "Άρα ο Αλέξανδρος δεν τα είχε με τον Ηφαιστίωνα" συμπεραίνουν οι υπέρμαχοι αυτής της θεωρίας.

Παρ' όλα αυτά, σε ένα άλλο έργο του ο Αρριανός αναφέρει μία μοναδική φορά τον Ηφαιστίωνα ως "ερώμενο" του Αλεξάνδρου (Λόγοι 2.12.1'7-8). Αρκετά αργότερα υπάρχει ακόμη μια αναφορά του ρωμαίου συγγραφέα Αιλιανού (VH 12.7) ότι κατά την επίσκεψή τους στην Τροία, "ο Αλέξανδρος έκανε το γύρο του τάφου του Αχιλλέα και ο Ηφαιστίων το γύρο του τάφου του Πατρόκλου, υπονοώντας ότι ήταν ερώμενος του Αλεξάνδρου, όπως ο Πάτροκλος του Αχιλλέα".

Επίσης έχουμε ένα σχόλιο του Διογένη (Επιστολές 24) ότι ο Αλέξανδρος εξουσιάζονταν από τους μηρούς του Ηφαιστίωνα (πράγμα που υπονοεί ότι ο Ηφαιστίων ήταν ερωμένος του Αλεξάνδρου). Τέλος, ο θρήνος και το βαρύ πένθος του Αλεξάνδρου για το θάνατο του φίλου του έχει χρησιμοποιηθεί σαν απόδειξη της ιδιαίτερης σχέσης των δύο Μακεδόνων. Κατά τον Αρριανό μάλιστα, ο Αλέξανδρος θα προτιμούσε να έχει πεθάνει ο ίδιος νωρίτερα (7.16.8). "Άρα ο Αλέξανδρος τα είχε με τον Ηφαιστίωνα" συμπεραίνουν οι υπέρμαχοι αυτής της θεωρίας.

Είναι φανερό ότι οι ιστορικές πηγές (κυρίως οι χρονικά εγγύτερες στον Αλέξανδρο) δεν είναι ξεκάθαρες και έτσι θα μείνουμε για πάντα με την απορία, αν η σχέση ανάμεσα στον Αλέξανδρο και τον Ηφαιστίωνα είχε σεξουαλικό υπόβαθρο ή προεκτάσεις. Ίσως, όμως, επηρεασμένοι από την εποχή μας και την κουλτούρα μας, να ασχολούμαστε με κάτι δευτερεύον. Ίσως είναι πολύ πιο σημαντικό να εστιάσουμε στο ότι και οι δύο ήρωες είχαν γαλουχηθεί με τα λόγια του δασκάλου τους, του Αριστοτέλη, ο οποίος πίστευε ότι η πολύ καλή φιλία ήταν ο τέλειος έρωτας και ότι η φιλία είναι κατάσταση ζωής, όχι απλά ένα συναίσθημα (Ηθικά Νικομάχεια 1156b, 1157b). Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι ο φίλος είναι ο δεύτερος εαυτός (βλ. "δεύτερος Αλέξανδρος") και ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να έχει μόνον έναν τέτοιο φίλο (1170b και 1171a). Η φιλία στην αρχαία Ελληνική κουλτούρα ήταν ένα μεγαλειώδες συναίσθημα, τις διαστάσεις του οποίου αδυνατούμε να συλλάβουμε σήμερα.

Από τα στοιχεία που έχουμε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανάμεσα στον Αλέξανδρο και τον Ηφαιστίωνα υπήρχε όντως μια τέτοια φιλία. Με δεδομένα αισθήματα τέτοιας έντασης, η ύπαρξη ή όχι σεξουαλικών σχέσεων ανάμεσα τους είναι απλά μια παρωνυχίδα. Το να τους θεωρούμε εραστές υποβιβάζει τη σχέση τους, όχι γιατί η ομοφυλοφιλία είναι κάτι κακό, αλλά γιατί μπροστά στη φιλία με την αρχαιοελληνική της έννοια, η σεξουαλική έλξη μόνη της είναι, συγκριτικά, πολύ λίγη.