Αν υποψιαστώ

Γλυκιά μου, θέλεις να γίνεις σύζυγός μου; (στην Αφρική)

του Νίκου Μελά

Μια ματιά στο Gaydar για το Ναϊρόμπι, την Άκκρα, το Γιοχάνεσμπουργκ και το Λάγκος θα σας πείσει γι αυτό που οι ανθρωπολόγοι είχαν ήδη εντοπίσει από τις αρχές του 20ου αιώνα. Η ομοφυλοφιλία στην Αφρική ακολουθεί τους δικούς της δρόμους, συχνά τόσο εντυπωσιακούς, όσο οι γάμοι μεταξύ... γυναικών!

Σε τουλάχιστον 30 φυλές διάσπαρτες σε ολόκληρη τη μαύρη Αφρική, από τη Νιγηρία μέχρι το Σουδάν και από την Κένυα μέχρι τη Νότιο Αφρική, έχουν καταγραφεί γάμοι ανάμεσα σε γυναίκες, οι οποίοι γίνονται με απόλυτη νομιμότητα και χαίρουν της αποδοχής της τοπικής κοινότητας. Αποτελούν στην ουσία αντιγραφές των πολύ κοινότερων ετεροφυλοφιλικών γάμων, όπου ο γαμπρός, πληρώνοντας μια προίκα στην οικογένεια της νύφης, την δεσμεύει κοινωνικά και γίνεται ο νόμιμος πατέρας των παιδιών της.

Το 1931 ο Hugh Stayt παρατηρούσε ότι στην φυλή Βέντα της Νοτίου Αφρικής: « γυναίκες που διαθέτουν εξουσία, είτε ως αρχηγοί μεγάλων οικογενειών, είτε ως πρακτικές γιατροί, και οι οποίες έχουν κατορθώσει να συγκεντρώσουν τον απαραίτητο πλούτο, συχνά παίρνουν γυναίκες, ακόμη και αν αυτές οι ίδιες είναι παντρεμένες με έναν άντρα. Μια γυναίκα μπορεί να πάρει μέχρι και τρεις γυναίκες και να ζει με αυτές στο ίδιο σπίτι. Αυτές έχουν την θέση υπηρετριών και κάνουν όλες τις δουλειές του σπιτιού. Τους δίνονται διάφοροι άντρες για να κάνουν μαζί τους παιδιά, αλλά οι άντρες αυτοί, μην έχοντας πληρώσει προίκα για τις γυναίκες, δεν έχουν κανένα νόμιμο δικαίωμα πάνω στα παιδιά τους ».

Για ένα δυτικό μυαλό προκύπτει απίστευτο μπέρδεμα: για μια γυναίκα-αρσενική σύζυγο τα παιδιά των γυναικών-θηλυκών συζύγων της, που έχουν γίνει με άλλους άνδρες (οι οποίοι λειτουργούν ως δότες του σπέρματος, προσφέροντας αυτό που δε διαθέτει η γυναίκα-αρσενική σύζυγος) θεωρούνται δικά της παιδιά, όπως θα συνέβαινε αν τα είχε κάνει αυτή με τις γυναίκες, αν ήταν άντρας.

Δεδομένου δε ότι αυτή δεν επιτρέπεται να έχει σεξουαλικές σχέσεις με κανέναν άντρα, εξ ορισμού κανένα από τα παιδιά που θα προκύψουν από έναν τέτοιο «γάμο» δεν είναι βιολογικά δικό της. Παρ' όλα αυτά, τα παιδιά που γεννιούνται από έναν τέτοιο γάμο, θεωρούνται όχι μόνον παιδιά της κυρίαρχης γυναίκας που «αγόρασε» τις υπόλοιπες, αλλά και σε μερικές φυλές, όπως στους Κικούγιου της κεντρικής Κένυας για παράδειγμα, και γνήσιοι απόγονοι (εγγόνια) του πατέρα της.

Με αυτόν τον τρόπο συνεχίζεται η γενεά και ξεπερνιέται το πρόβλημα μιας άτεκνης γυναίκας. Κυρίως όμως λύνεται το πρόβλημα της μεταφοράς (και της επακόλουθης απώλειας) της περιουσίας σε άλλη οικογένεια, αν η κυρίαρχη γυναίκα αναγκάζονταν να παντρευτεί έναν άντρα και να κάνει παιδιά μαζί του. Στο τελευταίο ζήτημα οφείλεται και η υποχρέωση της να απέχει από σεξουαλικές σχέσεις με άντρες, όσο είναι παντρεμένη με γυναίκες.

Το ενδιαφέρον είναι ότι με έναν τέτοιο γάμο, το κοινωνικό φύλο της ισχυρής γυναίκας αλλάζει, γιατί «ανεβαίνει» στη θέση του άντρα. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτό συμβαίνει σε κουλτούρες όπου οι διαφορές ανάμεσα στους κοινωνικούς ρόλους των δύο φύλων είναι τεράστιες. Με το να παντρευτεί μια γυναίκα, η Αφρικανή στην πραγματικότητα αλλάζει πλανήτη. Από καταδικασμένη υπηρέτρια, κοινωνικά υποδεέστερη, σεξουαλικά καταπιεσμένη και ελεγχόμενη στα πάντα (αφού ανήκει αποκλειστικά στο σύζυγό της), μετατρέπεται σε πατέρα-αφέντη.

«Μια γυναίκα που παντρεύεται με τέτοιο τρόπο, γίνεται εκ των πραγμάτων στείρα, και ως εκ τούτου θεωρείται από πολλές σκοπιές άνδρας. Αποκτά αγελάδες από τις προίκες που πληρώνονται στην οικογένεια για τους γάμους των κοριτσιών της ή από κληρονομιά. Επίσης μια στείρα γυναίκα εξασκεί μαγεία ή μαντική μέσω των οποίων αποκτά περισσότερα ζώα, πράγμα που της επιτρέπει να πάρει και άλλες γυναίκες ως συζύγους. Τα παιδιά "της" παίρνουν το όνομά της και την αποκαλούν "πατέρα", ενώ αυτή διοικεί το σπιτικό της και το κοπάδι της σαν άντρας» αναφέρει ένας ερευνητής την δεκαετία του 1950 για την φυλή των Νάντι στην Κένυα, παρατήρηση κοινή για τις περισσότερες φυλές όπου συμβαίνουν γάμοι μεταξύ γυναικών.

Η σεξουαλική υπόσταση τέτοιων γάμων υπήρξε αντικείμενο πολλών συζητήσεων, υποθέσεων και κυρίως αρνήσεων από τους δυτικούς ανθρωπολόγους των μέσων του 20 ου αιώνα. Οι περισσότεροι από αυτούς αρνούνται την πιθανότητα το γυναικείο ζευγάρι να είχε λεσβιακές σχέσεις, με κύριο (και συνήθως μοναδικό) επιχείρημα ότι αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα είχε υποπέσει στην αντίληψη των ερευνητών! Μιλάμε βέβαια για ερευνητές ετεροφυλόφιλους, γαλουχημένους με τις παραδοσιακές εβραιοχριστιανικές αγκυλώσεις στο θέμα της ομοφυλοφιλίας, ξένους προς την κουλτούρα που εξέταζαν, που επικοινωνούσαν με τους ντόπιους μέσω μεταφραστή, κατά πάσα πιθανότητα παρείσακτους και ενοχλητικούς για την κοινότητα που είχαν βάλει στο μικροσκόπιό τους.

Παρ' όλα αυτά διαβάζοντας ανάμεσα στις γραμμές μερικώνsU από αυτούς μπορεί κανείς να διακρίνει ξεκάθαρες αναφορές σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις σε γάμους γυναικών τουλάχιστον σε μερικές φυλές. Δεδομένου δε ότι λεσβιακές σχέσεις έχουν καταγραφεί σε φυλές σε όλη την Αφρική, τις περισσότερες φορές ανάμεσα γυναίκες που λειτουργούν ως σύζυγοι και μητέρες, θα ήταν τουλάχιστον εντυπωσιακό αν τελικά απουσιάζουν από έναν γάμο ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες γυναίκες.

Βιβλιογραφία

Murray, S., Roscoe, W .: “Boy-Wives And Female Husbands”, New York 1998

o' Brien, D.: “Female husbands in southern Bantu societies” in: “Sexual Stratification: A Cross-Cultural View”, ed. Alice Schlegel, New York 1977

Huntingford, G .: “Nandi of Western Kenya” in: “Cultural Source Materials For Population Planning In Eastern Africa: Beliefs And Practices”, ed. Angela Molnos, Nairobi 1973

Stayt, H.: “The BeVeda”, London 1931, reprint 1968

Riviere, P.G .: “Marriage, a reassessment”, in: “Rethinking Kinship And Marriage”, ed. R. Needham, London 1971

Sudarkasa, N.: “The status of women in indigenous Africa” in: Feminist Studies 12 (91-103). Reprinted in “Women in Africa and the African Diaspora”, ed. R. Terborg Penn, S. Harley, A. Rushing, Washington D.C. 1986

Krige, E .: “Woman-marriage with special reference to the Lovedu”, in: Africa 44 (11-36), 1974