HIV

Στην πρώτη γραμμή του HIV

συνέντευξη στον Λύο Καλοβυρνά

Ο Θεός μπορεί να πέθανε, αλλά στον 20 ο αιώνα θεοί μας έγιναν οι γιατροί. Εξάλλου, πόσοι ασθενείς δείχνουν σχεδόν θρησκευτική ευλάβεια με τη γνωστή προσφώνηση «γιατρέ!»;

Κι ύστερα ήρθε το AIDS και ανέτρεψε την πίστη στην ιατρική παντοδυναμία. Οι ασθενείς είδαν ότι δεν μπορούσαν να αφήσουν την υγεία τους στα χέρια του γιατρού, ο οποίος τα σήκωσε ψηλά μπροστά σ’ αυτό το ακατανίκητο σύνδρομο. Τα προσωπικά προβλήματα του ασθενή ήταν αδύνατο πια να διαχωριστούν από τα ιατρικά, και πολλοί γιατροί συνειδητοποίησαν ότι η παλιά στάση δεν λειτουργούσε. Διαψεύδοντας το ρητό ότι ένα γέρικο σκυλί δεν μαθαίνει καινούργια κόλπα, τροποποίησαν τη στάση τους για να μπορούν να σταθούν δίπλα στους οροθετικούς ασθενείς τους, όπως απαιτούσε η νέα πρόκληση του AIDS.

Ο Παναγιώτης Γαργαλιάνος είναι ένας τέτοιος γιατρός. Έζησε από πρώτο χέρι τα πρώτα, σκληρά χρόνια της επιδημίας και επέτρεψε στον εαυτό του να ωριμάσει και να εξελιχθεί μέσα από την επαφή με τους ασθενείς αλλά και με εξωτικά φρούτα όπως η ομοφυλοφιλία. Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης & Αντιμετώπισης του AIDS, είναι τους πρωτοπόρους στο χώρο του AIDS, έχοντας ξεκινήσει το ’84 στην Αγγλία και το ’86 στην Ελλάδα.

Τελικά πόσοι είναι οι οροθετικοί στην Ελλάδα; 8.000 που δηλώνει το ΚΕΕΛ ή 18.000 που υπολογίζει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας;

“Τα τελευταία χρόνια καταγράφονται όλοι οι θετικοί ανώνυμα και έχει προκύψει το νούμερο 8.000. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι δεν έχουν δηλωθεί όλοι. Εγώ το υπολογίζω μεταξύ 8.000 και 18.000”.

Όλα τα χρόνια που ασχολείστε με το HIV, έχετε γνωρίσει πολλούς ομοφυλόφιλους. Ποια είναι η διαδρομή που έχετε διαγράψει εσείς στο θέμα της ομοφυλοφιλίας;

“Θα σας πω ευθέως. Πριν από 20 χρόνια αντιμετώπιζα τους γκέι όπως ο κοινός, μέσος Έλληνας. Πίστευα πως είναι μια μικρή μειονότητα του και ότι είχαν επαφές τελείως διαφορετικές από του κοινού πληθυσμού. Λόγω του AIDS ήρθα σε επαφή και άλλαξα τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Γνώρισα πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους. Και στο παρελθόν μπορεί να γνώριζα ομοφυλόφιλους, αλλά δεν ήξερα ότι ήταν. Κι έτσι πίστεψα κάτι που είχα στο μυαλό μου αλλά δεν το είχα αποδείξει: ο ομοφυλόφιλος είναι ο μέσος άνθρωπος. Και μπορεί οι ομοφυλόφιλοι να βιώνουν δυσκολίες σε μια χώρα όπως η δική μας, αλλά τα τελευταία χρόνια τα πράγματα είναι πιο εύκολα, οι Έλληνες έχουμε γίνει πιο ώριμοι”.

Η επικριτική στάση ενός γιατρού απέναντι στην ομοφυλοφιλία είναι εμπόδιο;

“Βεβαίως, γιατί οι ασθενείς δυσκολεύονται να σου αναφέρουν πράγματα. Όσοι γιατροί έχουν παρωπίδες περί ομοφυλοφιλίας – και αυτές τις αντιλαμβάνεται και ο παρακολουθούμενος, έστω κι αν δεν το εκφράζει – σίγουρα θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες. Όταν άρχισα να δουλεύω στην Ελλάδα το 1986, οι παρακολουθούμενοι μου διηγούνταν σοκαριστικές σεξουαλικές ιστορίες για να δουν εάν μπορούν να συζητήσουν μαζί μου. Ήταν λογικό – μου έκαναν test drive. Τα τελευταία χρόνια μου ανοίγονται πιο εύκολα. Αυτό έχει να κάνει και μ’ εμένα, γιατί ως γιατρός πρέπει να τους δώσω την ευχέρεια να ανοίγονται”.

Το AIDS έφερε επανάσταση στις σχέσεις ιατρού-ασθενή;

“Τρομερή! Προ περίπου 12-14 ετών, δημοσιεύτηκε σ’ ένα έγκριτο ιατρικό περιοδικό του εξωτερικού ένα άρθρο με τον τίτλο Can You Teach An Old Dog New Tricks? Old dog ήταν ο γιατρός και new tricks ήταν η νέα σχέση με τους ασθενείς. Μέχρι τότε ο γιατρός αντιμετωπιζόταν ως αυθεντία και ο ασθενής αναγκαστικά ακολουθούσε τις οδηγίες του. Όταν όμως αντιμετωπίσαμε ένα πρόβλημα με τεράστιες ιατρικές αλλά και κοινωνικές διαστάσεις, ως γιατροί ήρθαμε αντιμέτωποι με την ανάγκη να συζητάμε. Ένας δεύτερος παράγοντας ήταν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι οποίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο, βοηθώντας τους ασθενείς και στη συνέχεια παρεμβαίνοντας και ελέγχοντας τον γιατρό. Τώρα πρέπει να μπορείς να πείθεις τους ασθενείς να παίρνουν τα φάρμακά τους, να τους μάθεις ποιες είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες και να τους στηρίζεις. Πρέπει δηλαδή να χτίσεις μια συνεργασία. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, οι υποψήφιοι γιατροί δεν διδάσκονται πώς να χειρίζονται τον ανθρώπινο παράγοντα. Εναπόκειται στον κάθε ένα να αντεπεξέλθει στις ανάγκες που προκύπτουν, ανάλογα με την κοσμοθεωρία του και την αντίληψή του περί ιατρικής”.

Έχουν εξελιχθεί τα πράγματα στην Ελλάδα όσον αφορά το AIDS;

“Καμία σχέση με το παρελθόν. Παλιότερα σε κοινωνικό επίπεδο υπήρχε στίγμα και απόρριψη, ενώ σε θεραπευτικό επίπεδο δεν είχαμε φάρμακα. Τα πράγματα άλλαξαν όταν βγήκαν οι αναστολείς πρωτεάσης το ’95-’96. H θνητότητα και οι επιπλοκές έπεσαν κατακόρυφα. Το HIV έχει καταστεί χρόνια νόσος. Ωστόσο δεν παύουν οι άνθρωποι να έχουν προβλήματα, αν σκεφτούμε ότι καθημερινώς είναι αναγκασμένοι να παίρνουν χάπια. Το ευχάριστο είναι ότι μπορούν να ζουν κατά τα άλλα μια φυσιολογική ζωή”.

Υφίσταται ακόμα κοινωνικός στιγματισμός των οροθετικών;

“Δεν έχει εξαλειφθεί. Δυστυχώς, το HIV παραπέμπει σε χαλαρά σεξουαλικά ήθη, παρότι μπορεί κανείς να κολλήσει και μόνο με μία φορά! Έχει περάσει στην αντίληψη του κόσμου στην Ελλάδα ότι αυτός που κολλάει AIDS μας κρύβει και άλλα. Έχω δει κατά κόρον άτομα που έχουν κολλήσει με μία και μοναδική επαφή”.

Εξάλλου, οι περισσότερες γυναίκες που μολύνονται έχουν κολλήσει μέσω του μόνιμου ερωτικού τους συντρόφου.

Βεβαίως. Γιατί μόνιμος δεν σημαίνει και μονογαμικός.

Ποιες είναι οι ελλείψεις όσον αφορά το HIV/AIDS στην Ελλάδα;

“Η παροχή υπηρεσιών υγείας για το AIDS είναι μακράν καλύτερη από οποιαδήποτε άλλη νόσο και πολλές φορές ανώτερη από άλλες χώρες της Ευρώπης. Η κύρια έλλειψη είναι η πρόληψη. Διαπιστώνουμε νέα κρούσματα, που δεν είναι νέα. Δηλαδή έρχονται στο νοσοκομείο για άλλους λόγους και τυχαία ανακαλύπτουμε ότι είναι θετικοί από πενταετίας. Για αυτό φταίει η έλλειψη ενημέρωσης. Το να κάνουμε μια εκδήλωση την 1η Δεκεμβρίου δεν σημαίνει τίποτα. Πρέπει οι καμπάνιες να διδάξουν τον κόσμο να προφυλάσσεται και να τον πείσουν να μη φοβάται να κάνει τεστ. Εάν κάνουν τεστ, στην απευκταία περίπτωση που είναι θετικό, τουλάχιστον δεν θα έχουν επιπλοκές”.

Υπάρχει κοινωνική κόπωση όσον αφορά το HIV;

“Ο κόσμος έχει βαρεθεί 15 χρόνια πια ν’ ακούει τα ίδια και τα ίδια. Όπως σε κάθε σοβαρή νόσο, στην αρχή υπήρξε πανικός, μετά απορία και στο τέλος εφησυχασμός. Δεν μπορείς να είσαι συνεχώς σε στάδιο επιφυλακής. Και μην ξεχνάμε ότι περνάνε οι γενιές”.

Παλιότερα μιλούσαμε για ομάδες υψηλού κινδύνου…

“Τώρα μιλάμε για συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Οι περισσότεροι ξέρουν ότι το AIDS δεν αφορά μόνο τους ομοφυλόφιλους, αλλά όλους, αν και πολλοί προτιμούν να πιστεύουν ότι είναι πρόβλημα των γκέι, διότι έτσι αμύνονται· είναι η στάση "εγώ δεν ανήκω σ’ αυτή την ομάδα κινδύνου". Οι γκέι είναι σίγουρα πιο ενημερωμένοι από τους στρέιτ. Όσον αφορά τα υπόλοιπα ΣΜΝ, τα υποβαθμίζουμε όλοι -και οι γιατροί και ο κόσμος- για τον απλό λόγο ότι υπάρχουν θεραπείες. Για να σε σοκάρει μια νόσος πρέπει να κινδυνεύεις να πεθάνεις ή να πονάς”.

Επικρατεί η άποψη ότι οι οροθετικοί είναι μόνοι, χωρίς σύντροφο.

“Παρακολουθώ πάρα πολλά ζευγάρια, στα οποία ο ένας σύντροφος είναι οροθετικός κι ο άλλος αρνητικός. Ορισμένα έχουν παντρευτεί κιόλας. Υπάρχουν όμως και πολλοί οροθετικοί που δεν μπορούν οι ίδιοι να ξεπεράσουν την έννοια της θετικότητας κι έτσι δεν επιλέγουν να έχουν σύντροφο”.

Ποιο είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι οροθετικοί σήμερα;

“Παρενέργειες όπως η λιποδυστροφία· η λήψη φαρμάκων, που τους θυμίζει την οροθετικότητά τους κάθε μέρα· και η δημιουργία οικογένειας. Βεβαίως, ακόμη παραμένει το άγχος μη μαθευτεί το πρόβλημά τους και απολυθούν ή υποστούν απόρριψη από συγγενείς και φίλους”.

Η στήλη HIV/AIDS επιχορηγείται από την