Γνώμη

Με τα μάτια ανοιχτά και τις παρωπίδες στην τσέπη

του Ζαχαρία Μαυροειδή

 

Τα στερεότυπα είναι αξεσουάρ πρώτης ανάγκης για την ανθρωπότητα. Κι αυτό σημαίνει ότι θα είμαστε πάντα μικρότερες ή μεγαλύτερες αποκλίσεις από μια σειρά στερεοτύπων;

Καθ’ οδόν στον δρόμο της αυτογνωσίας, ήρθα κι εγώ αντιμέτωπος με τα μυθολογικά τέρατα γνωστά και ως στερεότυπα. Όταν μετά από πολύ κόπο κατάφερα να πω δυνατά «είμαι ομοφυλόφιλος» νόμιζα ότι η μάχη είχε λάβει τέλος. Στην πραγματικότητα μόλις άρχιζε: έπρεπε τώρα να αντιμετωπίσω τα στερεότυπα για τους ομοφυλόφιλους, πολύ πιο τρομερά καθότι εγγύτερα. Χρειάστηκα χρόνο μέχρι να συνειδητοποιήσω ότι δεν επιβεβαιώνω κανένα από αυτά. Δυσκολεύτηκα, για παράδειγμα, να κατανοήσω πως το ότι δεν είμαι αβυσσαλέα πολυγαμικός δεν είναι ένδειξη ελλιπούς αποδοχής της σεξουαλικότητάς μου αλλά απλή απόκλιση από το στερεότυπο.

Τα στερεότυπα είναι αξεσουάρ πρώτης ανάγκης για την ανθρωπότητα. Η ομαδοποίηση είναι ο πλέον διαδεδομένος τρόπος κατανόησης και ερμηνείας της πραγματικότητας, καθώς με αυτό τον τρόπο η κατανόηση του περίπλοκου κόσμου γίνεται απλή και προσιτή σε όλους. Επιπλέον, η ομαδοποίηση και ταξινόμηση αποτελεί θεμέλιο του κώδικα επικοινωνίας μιας κοινωνίας. Δυστυχώς, η ομαδοποίηση και η ταξινόμηση πολύ συχνά οδηγούν σε γενικεύσεις, οι οποίες με τη σειρά τους δημιουργούν στερεότυπα. Τα στερεότυπα μπορεί να είναι ένα εργαλείο ερμηνείας της πραγματικότητας, αλλά έχουν και μία άλλη βασική ιδιότητα: συμβάλλουν καταλυτικά στον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου. Έτσι, οι περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν κάποιο στοιχείο της ταυτότητάς τους (ιδεολογία, κοινωνική τάξη, επάγγελμα κ.ά.) και βάση αυτού εντάσσονται στο αντίστοιχο στερεότυπο.

Υπάρχουν πολλοί ομοφυλόφιλοι που φροντίζουν να επιβεβαιώνουν τα κοινωνικά στερεότυπα που τους ακολουθούν –  τα θετικά κατά κύριο λόγο. Για τον μέσο (ομοφυλόφιλο) άνθρωπο, τα στερεότυπα που του παρέχει η κοινωνία αποτελούν μέσο πλοήγησης και προσανατολισμού. Βρίσκονται στην βάση της ταυτότητάς του και του συστήματος αξιών του. Κι όπως ένας στοχοπροσηλωμένος κνίτης επιλέγει να διασκεδάσει μόνο με άλλους συντρόφους, όπως ένας τρελός παοκτζής επικοινωνεί μόνο με ομοίους του, όπως ένας συνειδητοποιημένος γιάπης συναναστρέφεται μόνο με άλλους γιάπηδες, έτσι και ένας ομοφυλόφιλος επιθυμεί να συναναστρέφεται μόνο με ομοφυλόφιλους. Το μόνο που διαφέρει είναι το στοιχείο της ταυτότητας που ο κάθε άνθρωπος ιεραρχεί πρώτο στην συνείδησή του. Με άλλα λόγια, με ποιο στερεότυπο από αυτά με τα οποία συγγενεύει επιλέγει να ταυτιστεί.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, αυτή η ταύτιση είναι καταδικασμένη να είναι ατελής. Η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου είναι αδύνατον να ταυτιστεί με το απόφθεγμα ενός συστήματος γενίκευσης και ομαδοποίησης. Μοιραία, θα είμαστε πάντα μικρότερες ή μεγαλύτερες αποκλίσεις από μια σειρά στερεοτύπων. Η ουσία βρίσκεται στο αν, πόσο και με ποιο τρόπο επιδιώκουμε να ταυτιστούμε με το πλησιέστερο σε εμάς στερεότυπο. Γι’ αυτό άλλωστε και η ταύτιση δύο ανθρώπων με το ίδιο στερεότυπο δεν αποτελεί σοβαρή εγγύηση για το μέλλον της σχέσης τους. Ας έχουμε λοιπόν τα μάτια ανοιχτά και τις παρωπίδες στην τσέπη. Μπορεί ο έρωτας που δεν βρέθηκε στο στενόχωρο gay bar να βρίσκεται στο ταξί που μας επιστρέφει σπίτι.