10%
προηγούμενα τεύχη | σύνδεσμοι | οδηγός πόλης | INFO in english  
  περιεχόμενα τεύχους    
 
 

Αφιέρωμα: Μονογαμία

Για πάντα μαζί (πάντα πάντα;)

του Λύο Καλοβυρνά

Κοινωνική ανθρωπολογία, κοινωνιοβιολογία, κοινωνιολογία, μαρξισμός, εξελικτική ψυχολογία: η μονογαμία δεν βασανίζει μόνο εμάς, αλλά και τους επιστήμονες.

Είναι «φυσική» η μονογαμία; Ή κοινωνικό κατασκεύασμα; Αρκεί να δούμε την ιστορία του ανθρώπου για να διαπιστώσουμε ότι οι εξωσυζυγικές σχέσεις ανέκαθεν ήταν καυτό θέμα – από τον Όμηρο μέχρι τα σημερινά τραγούδια, ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, όπου το βασικότερο μοτίβο είναι το ποιος το κάνει με ποιον (και αν πρέπει).

Σύμφωνα με τον Εθνογραφικό άτλαντα του George P. Murdock, που κατέγραψε τη συζυγική σύνθεση 1231 κοινωνιών από τη δεκαετία του 1960 έως το 1980, οι 186 από αυτές ήταν μονογαμικές, οι 453 ήταν περιστασιακά πολυγυνικές (ένας άντρας με πολλές γυναίκες), οι 583 εφάρμοζαν πολυγυνία πιο εκτενώς και 4 είχαν πολυανδρία (μία γυναίκα με πολλούς άντρες).

Με τη μονογαμία έχουν ασχοληθεί πολλές επιστήμες και θεωρητικές προσεγγίσεις – κοινωνική ανθρωπολογία, κοινωνιοβιολογία, κοινωνιολογία, εξελικτική ψυχολογία, μαρξισμός, φεμινισμός – ακριβώς επειδή επηρεάζει τον τρόπο που δομούμε την κοινωνία μας. Κατά καιρούς έχουν προταθεί επιχειρήματα που στηρίζουν ή καταρρίπτουν τη μονογαμία. Μέχρι πρόσφατα, οι υποστηρικτές της μονογαμίας αντλούσαν παραδείγματα για τη «φυσικότητά» της από το ζωικό βασίλειο, διακηρύσσοντας ότι τα περισσότερα ζώα είναι μονογαμικά. Αυτός ο ισχυρισμός έχει πλέον καταρριφθεί, τόσο για τα ζώα όσο και για τον άνθρωπο, αφού σύμφωνα με τελευταίες βιολογικές και κοινωνιοβιολογικές έρευνες που έχουν γίνει στο μιτοχονδριακό DNA, όχι μόνο οι άντρες είναι πολυγαμικοί, όπως πιστευόταν εδώ και καιρό, αλλά και οι γυναίκες, τις οποίες ο μύθος ήθελε «εκ φύσεως» μονογαμικές.

Στο ζωικό βασίλειο, το βασικότερο μοντέλο που προτάσσεται για την πολυγαμία είναι ότι το αρσενικό θέλει να διαδώσει όσο περισσότερο γίνεται το γενετικό του υλικό, άρα προσπαθεί να ζευγαρώσει με όσες θηλυκές του κάτσουν. Άλλωστε το σπέρμα παράγεται εύκολα και σε μεγάλες ποσότητες και σε πολλά είδη το σεξ δεν επιφέρει περαιτέρω συνέπειες και ευθύνες για το αρσενικό, όπως π.χ. ανατροφή των παιδιών. Το θηλυκό από τη μία θέλει ένα μόνιμο αρσενικό για να το βοηθά στην ανατροφή των παιδιών και την εύρεση τροφής όσο είναι αναγκαίο να προσέχει τη φωλιά. Από την άλλη, αναζητά το πιο υγιές και εύρωστο γενετικό υλικό – το οποίο όμως δεν το έχει πάντα ο συγκεκριμένος αρσενικός σύντροφος, αλλά κάποια άλλα αρσενικά, οπότε και συνευρίσκεται και με αυτά.

Κατά κανόνα, περισσότερο μονογαμικά τείνουν να είναι τα είδη όπου η παρουσία του αρσενικού είναι απαραίτητη για το μεγάλωμα των παιδιών – αν και εδώ υπάρχουν περιπτώσεις απιστίας και από τα δύο φύλα. Ξέρουμε επίσης πλέον ότι υποδείγματα μονογαμίας όπως τα πουλιά είναι λιγότερο μονογαμικά απ’ ό,τι πιστευόταν. Έρευνες στο DNA των απογόνων έχουν δείξει ότι όχι μόνο τα αρσενικά αλλά και τα θηλυκά πουλιά αναζητούν εξωσυζυγικό σεξ. Οι θηλυκές ξεπορτίζουν από τη φωλιά μόλις φύγει ο αρσενικός είτε για να βρουν καλύτερο σπέρμα είτε περισσότερη τροφή (που την προσφέρει ένας άλλος αρσενικός σε αντάλλαγμα για το σεξ).

Από τα περίπου 4000 είδη θηλαστικών, ελάχιστα είναι μονογαμικά. Σύμφωνα με μια θεωρία σε πολλά είδη, μια ένδειξη του αν είναι μονογαμικά είναι το μέγεθος των όρχεων σε σύγκριση με το υπόλοιπο σώμα. Λόγου χάρη, οι γορίλες, παρά το τεράστιο σώμα τους έχουν συγκριτικά μικροσκοπικούς όρχεις. Αντιθέτως, οι χιμπατζήδες έχουν τεράστιους όρχεις σε σχέση με το σώμα τους. Οι γορίλες ανταγωνίζονται για να κατακτήσουν θηλυκές με τη σωματική ρώμη· με το που κερδίσει τον έλεγχο των θηλυκών, ο αρσενικός επιβάλλει την εξουσία του στους άλλους αρσενικούς με τη δύναμή του. Αντιθέτως, οι χιμπατζήδες ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να κερδίσουν τις θηλυκές παράγοντας όσο περισσότερο σπέρμα μπορούν, ώστε να καταφέρουν να είναι αυτοί που θα τις γονιμοποιήσουν. Κι ο άνθρωπος; Οι όρχεις του Homo sapiens είναι συγκριτικά μεγαλύτεροι από του γορίλα αλλά μικρότεροι από του χιμπατζή. Πώς ερμηνεύεται αυτό; Οι άνθρωποι είμαστε ως ένα βαθμό βιολογικά προετοιμασμένοι για μονογαμικές σχέσεις, αλλά συγχρόνως η πολυγαμία είναι κι αυτή κομμάτι της εξελικτικής μας ιστορίας.

Το αν μια κοινωνία ενθαρρύνει το μοντέλο της μονογαμίας για τα μέλη της οφείλεται σε πολλούς λόγους, ανάλογα με τη σκοπιά και τη θεωρία που επιλέγει κανείς. Ιστορικά η μονογαμία μπορεί να οφείλεται σε συγκυριακούς λόγους: σε περιόδους που υπήρχαν λίγοι άντρες, (π.χ. λόγω πολέμου), ενθαρρυνόταν κοινωνικά η πολυγυνία, αφού υπήρχε πλεόνασμα γυναικών. Από μαρξιστική σκοπιά, η μονογαμία είναι μια μορφή επιβολής κοινωνικού ελέγχου: ο περιορισμός της λίμπιντο σε μία μόνο σχέση καθιστά τον άνθρωπο πιο χειραγωγήσιμο. Αν το δούμε φεμινιστικά, η μονογαμία σπάνια σημαίνει μονογαμία και για τα δύο φύλα: παραδοσιακά, μονογαμία σημαίνει έλεγχος της σεξουαλικότητας της γυναίκας, ενώ ο άντρας «επιτρέπεται» να κάνει σεξ εκτός σχέσης. Αυτή η κοινωνική πραγματικότητα αποτυπώνεται ακόμα και στη γλώσσα μας, όπου η λέξη «κερατάς» έχει άλλο κοινωνικό φορτίο από την… πώς; Ούτε λέξη δεν έχει η γλώσσα μας για την… «κερατού» γιατί ανέκαθεν θεωρούταν αναμενόμενο ότι ένας άντρας δεν θα ήταν πιστός στη γυναίκα του, άρα η θέση της δεν συνιστά κάποια ειδική κατάσταση για να υπάρξει ειδική λέξη. Μέχρι πρόσφατα, ο «κερατάς» είχε ηθικό δικαίωμα ακόμα και να σκοτώσει για την προσβολή που έχει υποστεί. Η «απατημένη» το πολύ πολύ να έβαζε τα κλάματα ή, σε ακραίες περιπτώσεις, να χώριζε.

Πόσες μονογαμίες υπάρχουν;

Ο τρόπος που καταλαβαίνουμε οι περισσότεροι τον όρο «μονογαμία» είναι να έχουμε συναισθηματική και σεξουαλική σχέση με μόνο ένα άτομο – τη φορά. Γι’ αυτό και οι ανθρωπολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο «σειριακή μονογαμία» και όχι «μονογαμία δια βίου». Πιο απλά, είμαστε μονογαμικοί προς τον εκάστοτε σύντροφό μας, μετά προς τον επόμενο και ούτε καθεξής. Ωστόσο, αυτό δεν είναι το μοναδικό μοντέλο. Τόσο σε άλλες εποχές, όσο και στη δική μας έχουν προταθεί και άλλες μορφές μονογαμίας και πολυγαμίας.

Ένας άλλο τύπος μονογαμίας είναι η μόνιμη σεξουαλική και συναισθηματική σχέση με ένα άτομο (σύντροφος) και συγχρόνως αποκλειστικά σεξουαλικές συνευρέσεις εκτός σχέσης (εραστές, fuckbuddies). Αυτό το μοντέλο είναι λιγότερο ταμπού και εφαρμόζεται ευρύτατα και στη χώρα μας – αν και σιωπηρά. Μεγαλύτερο ταμπού και πολύ λιγότερο κοινωνικά ανεκτό είναι οι πολλαπλές, παράλληλες σεξουαλικές και ταυτόχρονασυναισθηματικές σχέσεις.

Ακριβώς δηλαδή αυτό που πρεσβεύει ο πολυέρωτας (polyamory): «Το να έχεις περισσότερες από μία σεξουαλική συναισθηματική σχέση με πλήρη γνώση και συναίνεση όλων των συντρόφων». Ως μοντέλο είχε ήδη προταθεί τη δεκαετία του 1920 (βλ. William Moulton Marston, δημιουργό της Wonder Woman), αλλά μεγαλύτερη δημοτικότητα πήρε τη δεκαετία του 1990 με την Jennifer Wesp και τη Morning Glory Zell-Ravenheart, με το άρθρο της Ένα μπουκέτο εραστών.

Κατά πόσο ο πολυέρωτας είναι εφικτός ή βιώσιμος είναι εξίσου δύσκολο να αποδειχθεί όσο και τα άλλα μοντέλα κοινωνικών σχέσεων. Εξάλλου, και η μονογαμία δεν έχει ιδιαίτερα καλές επιδόσεις αντοχής στο χρόνο…

Bιβλιογραφία

www.sexuality.org/l/polyamor/
www.polyamory.org/
en.wikipedia.org/wiki/William_Moulton_Marston
en.wikipedia.org/wiki/Animal_Monogamy#Human_monogamy
www.changesurfer.com/Acad/Monogamy/Mono.html
www.uwnews.org/article.asp?articleID=2344