10%
προηγούμενα τεύχη | σύνδεσμοι | οδηγός πόλης | INFO in english  
  περιεχόμενα τεύχους    
 
 

Αν υποψιαστώ

Ένα σώμα, δύο πνεύματα, τέσσερα φύλα και 155 φυλές

του Νίκου Μελά

Στις φυλές των Ινδιάνων της Βορείου Αμερικής καμιά φορά τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται, ιδιαίτερα όταν μέσα σε ένα σώμα υπάρχει συνωστισμός από πνεύματα.

Από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις που δοκίμασαν οι κονκισταδόρες όταν έφτασαν στον Νέο Κόσμο τον 16ο αιώνα ήταν η ελευθερία της σεξουαλικής έκφρασης των ιθαγενών. Σε πολλές φυλές άντρες και γυναίκες κυκλοφορούσαν σχεδόν γυμνοί, είχαν σεξουαλικές επαφές χωρίς ταμπού, οι γυναίκες ήταν ισότιμες με τους άντρες ακόμα και στην επιλογή ερωτικών συντρόφων, η ομοφυλοφιλία ήταν διαδεδομένη και απόλυτα αποδεκτή, αλλά το πιο φρικτό, ανήθικο και αισχρό ήταν η ύπαρξη «ατόμων με δύο πνεύματα»: άντρες που ζούσαν σαν γυναίκες, και γυναίκες που ζούσαν σαν άντρες. Σόδομα και Γόμορρα! Και το χειρότερο, αυτά τα «κατασκευάσματα του Σατανά» υπήρχαν σε κάθε χωριό και πόλη! Υποτιμητικά τους ονόμασαν «μπερντάς» (berdache), μια λέξη με αραβική προέλευση που σήμαινε «παθητικός ομοφυλόφιλος».


«Άντρας με δύο πνεύματα» της φυλής Ζούνι
(ιστορική φωτογραφία)

Φυσικά όλα αυτά ήταν αδιάσειστα δείγματα του ηθικού ξεπεσμού των ιθαγενών, που έπρεπε να διορθωθεί μέσω της αγιαστικής Θείας Χάριτος της χριστιανικής θρησκείας (η οποία εξαπλώνονταν στην Αμερική με τη χάρη του σπαθιού, του τσεκουριού, της φωτιάς και του θανάτου).

Παρ’ όλα αυτά και παρά τις άοκνες προσπάθειες αμέτρητων μισαλλόδοξων ιεραποστόλων, σχεδόν σε όλες τις φυλές Ινδιάνων της Βορείου Αμερικής, η παράδοση των «δύο πνευμάτων» δεν ξεριζώθηκε, αλλά επιζεί (έστω διαστρεβλωμένη και ακρωτηριασμένη) έως σήμερα.

Σε 155 καταγεγραμμένες φυλές υπάρχουν άτομα που νοιώθουν ότι μέσα στο σώμα τους συνυπάρχουν δύο πνεύματα: ένα αρσενικό και ένα θηλυκό. Άλλοι νοιώθουν έτσι από παιδιά, άλλοι σε κάποια στιγμή της ενήλικης ζωής τους μέσα από κάποιο όραμα ή προφητικό όνειρο καταλαβαίνουν ότι έφτασε ο καιρός να «αλλάξουν φύλο» – κάτι που είναι εντελώς κατανοητό και αποδεκτό από την κοινωνία τους.

Αυτά τα άτομα, που θεωρούνται προικισμένα και είναι ιδιαίτερα σεβαστά, ντύνονται με ένα μείγμα παραδοσιακά αντρικών και γυναικείων ρούχων και αναλαμβάνουν, ανάλογα με την φυλή, διάφορους κοινωνικούς ρόλους: Οι (βιολογικά) άντρες με δύο πνεύματα μπορούν να είναι θεραπευτές, να κανονίζουν γάμους, να προβλέπουν το μέλλον, να δίνουν ονόματα στα νεογέννητα, να αναλαμβάνουν την τελετή της κηδείας, του θρήνου και της ταφής των νεκρών (εξαιρετικά σημαντική λειτουργία), να υφαίνουν, να μαγειρεύουν, να πλάθουν κεραμικά σκεύη, να ηγούνται σε πολεμικούς χορούς, να συντηρούν και να διδάσκουν την προφορική παράδοση της φυλής. Σε ορισμένες φυλές μάλιστα υπάρχουν ειδικές θρησκευτικές τελετουργίες που μπορούν να γίνουν μόνον από άντρες με δύο πνεύματα.

Οι (βιολογικά) γυναίκες έχουν την δυνατότητα να γίνουν αρχηγοί της φυλής, σύμβουλοι, έμποροι, κυνηγοί, ψαράδες, πολεμιστές, οδηγοί, μάντεις, προφήτες, γιατροί και να διαπραγματεύονται την ειρήνη με τους αντιπάλους, σε καιρό πολέμου. Επί πλέον τα άτομα με δύο πνεύματα θεωρούνταν ότι είχαν ισχυρές μυστικιστικές δυνάμεις και συχνά θεωρούνταν ότι επικοινωνούσαν με τους θεούς ευκολότερα από τους υπόλοιπους της φυλής. Έτσι είχαν μια περίοπτη θέση μέσα στην ομάδα, που οι λευκοί περιέγραφαν ως «μάγος».

Όσον αφορά τη σεξουαλική τους συμπεριφορά, όλες οι πιθανότητες είναι ανοιχτές. Συχνότερα, μαζί με τα γυναικεία ρούχα και τις αντίστοιχες ενασχολήσεις, οι (βιολογικά) άντρες –(αλλά κοινωνικά) γυναίκες διαλέγουν για σύντροφο της ζωής τους έναν άντρα της φυλής. Συγκατοικούν σαν οποιοδήποτε ετερόφυλο ζευγάρι χωρίς κανένα πρόβλημα. Υπάρχει μάλιστα η εξαιρετικά σπάνια, αλλά φωτογραφικά τεκμηριωμένη περίπτωση ενός cowboy που το 1896 (!) παντρεύτηκε έναν ινδιάνο με δύο πνεύματα (δημοσιεύτηκε στο γκέι περιοδικό Advocate, 12/10/04). Σε ορισμένες φυλές οι άντρες με δύο πνεύματα είχαν τον ρόλο της δικλείδας ασφαλείας και προστάτευαν έμμεσα την τιμή των νεαρών γυναικών της παντρειάς, προσφέροντας σεξουαλικές υπηρεσίες στους ανύπαντρους άντρες της φυλής. Άλλά όσοι άντρες με δύο πνεύματα νοιώθουν να έλκονται από γυναίκες, παρά τον γυναικείο κοινωνικό τους ρόλο, παντρεύονται και κάνουν παιδιά.


Ομοφυλόφιλοι κατασπαράσσονται
από εκπαιδευμένα σκυλιά
των Ισπανών κατακτητών

Οι μεν κονκισταδόρες και οι ελάχιστοι εγγράμματοι που τους ακολουθούσαν και έγραψαν τις πρώτες αναφορές αντιμετώπιζαν τους ανθρώπους με δύο πνεύματα με την δέουσα χριστιανική φρίκη και μίσος (έβαζαν εξαγριωμένα σκυλιά να τους κατασπαράξουν), οι δε δυτικοί επιστήμονες που καταπιάστηκαν με το θέμα στον 19ο και 20ο αιώνα «εξήγησαν» το «αφύσικο» φαινόμενο ως «μια μορφή κοινωνικής αποτυχίας, όπου τα ‘άτομα με δύο πνεύματα’ δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στους ρόλους που καθόριζε η κουλτούρα τους για το βιολογικό τους φύλο. Έχοντας χάσει την αντρική (ή την γυναικεία) τους ταυτότητα, δανείζονταν την ταυτότητα του αντίθετου φύλου για να ανελιχθούν κοινωνικά».

Η πιθανότητα οι ινδιάνικες κοινωνίες να είναι πιο ανεκτικές και ανοιχτόμυαλες από τη δυτική και να έχουν προβλέψει μια κοινωνική θέση (ή, έστω, γωνιά) για άτομα που δεν εντάσσονται σώνει και καλά στους κοινωνικούς ρόλους της πλειοψηφίας, δεν τους είχε περάσει από το μυαλό. Η πιθανότητα επίσης οι «υπανάπτυκτες, βάρβαρες, απολίτιστες» κλπ. ινδιάνικες κοινωνίες να αναγνώριζαν την ύπαρξη δύο ακόμη ισότιμων φύλων, τους άντρες-γυναίκες (τρίτο φύλο) και τις γυναίκες-άντρες (τέταρτο φύλο) ήταν πέρα από το επίπεδο αντίληψης των επιστημόνων.

Δυστυχώς, οι περισσότερες κουλτούρες των Ινδιάνων της Βορείου Αμερικής είχαν διαταραχθεί σοβαρά (ή εξαφανιστεί) πριν δοθεί η ευκαιρία σε ανθρωπολόγους να τις μελετήσουν. Έτσι, για παράδειγμα, υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για τις (βιολογικά) γυναίκες που ζούσαν σαν άντρες. Για τον ίδιο λόγο δεν είναι σήμερα δυνατόν να προσδιορίζουμε την απόλυτη συχνότητα αυτών των ρόλων στο παρελθόν.

Δυστυχώς, ξανά, η διείσδυση των δυτικών προτύπων, της δυτικόφερτης υποτίμησης των γυναικείων ρόλων (και επομένως και των εκθηλυμένων ανδρών) και της ομοφοβίας στις ινδιάνικες κοινωνίες της Βορείου Αμερικής έχει σαν συνέπεια να υπονομεύεται ακόμη περισσότερο ο ρόλος των ατόμων με δύο πνεύματα.

Με τη διάβρωση της παραδοσιακής τους κουλτούρας, τα άτομα αυτά ταλαντεύονται σήμερα ανάμεσα σε δύο κόσμους: στον εκφυλισμένο ινδιάνικο που δεν ξέρει αν τα χρειάζεται ή αν πρέπει να ντρέπεται γι’ αυτά, και στον δυτικό (βλ. εβραιοχριστιανικό) που δεν τα αποδέχεται και τα περιφρονεί.

Άλλος ένας θρίαμβος του «ανώτερου» δυτικού πολιτισμού!