Ρεπορτάζ

Δράση Δρόμου

του Ανδρέα Δημόπουλου

Δρώμενο; Ακτιβιστική πράξη; Κοινωνική παρέμβαση; Πείραμα; Ένα είναι σίγουρο: Αν ήμασταν παράσταση δεν θα τα βγάζαμε τα λεφτά μας.

Ο Σταύρος αγκαλιάζει τον Κώστα από τη μέση και περπατάνε πλάι-πλάι μες στην Υμηττού, μπροστά από τα Village Παγκρατίου. Οι περαστικοί τους κοιτάζουν, οι περισσότεροι με γουρλωμένα μάτια. Κάποιοι βγαίνουν από τα καταστήματα για να τους δουν. Κανείς δεν τους λέει τίποτα. Αλλά ο Σταύρος κι ο Κώστας ξέρουν ότι πίσω από την πλάτη τους λέγονται διάφορα.

Όχι τόσο φοβερά όσο φοβούνται πάντως. Αυτό τους το πιστοποιούμε εμείς, οι παρατηρητές-ωτακουστές της Δράσης Δρόμου. Όπου Δράση είναι: Δυο άντρες ή δυο γυναίκες προσποιούνται το ζευγάρι, ενώ η υπόλοιπη ομάδα ακολουθεί ως παρατηρητές, καταγράφοντας τις αντιδράσεις του κόσμου και ακούγοντας τι λέγεται πίσω από την πλάτη του ζευγαριού.

Γιατί το κάνουμε αυτό; Η Δράση Δρόμου είναι μια προσπάθεια να διαπιστώσουμε πόσο ανεκτική είναι η πόλη μας. Μπορεί ένα γκέι ζευγάρι να κυκλοφορήσει χέρι-χέρι στην Αθήνα; Να αγκαλιαστεί στο Ζάρα; Να φιληθεί στον Ηλεκτρικό;

Η απάντηση είναι ναι! Κάνοντας τη Δράση Δρόμου κάναμε ό,τι και οι στρέιτ σε δημόσιους χώρους: Ένα γκέι ζευγάρι συμπεριφέρθηκε φυσιολογικά, όπως συμπεριφέρονται οι στρέιτ: περπάτησε χέρι-χέρι στην Ερμού και την Πανεπιστημίου, αγκαλιάστηκε στην Ομόνοια και την πλ. Βικτωρίας, φιλήθηκε στον Ηλεκτρικό και το Θησείο, στο Ζάρα και τον Χόντο. Αντιδράσεις;

Μετά από τέσσερις Δράσεις Δρόμου στα Εξάρχεια, στην Ομόνοια, στο Θησείο και στο Παγκράτι διαπιστώσαμε ότι οι Αθηναίοι αντέδρασαν με τους εξής τρόπους, κατά σειρά συχνότητας: αδιαφορία, πολλά βλέμματα περιέργειας, χάχανα (τα κοριτσόπουλα), μερικά "παλιαδερφές", μερικά "καλά κάνουν"…

Στο ίδιο το ζευγάρι ποτέ δεν ειπώθηκε τίποτα κατάμουτρα. Μοναδική εξαίρεση οι καφετέριες της Ηρακλειδών στο Θησείο, όπου το ζευγάρι άκουσε ένα-δυο «πούστηδες». Εκεί όμως ήταν αναμενόμενο, γιατί είναι πασαρέλα. Όλα σχολιάζονται εκεί.

Τα βλέμματα περιέργειας ήταν όχι μόνο αναμενόμενα αλλά απολύτως φυσιολογικά, αν αναλογιστούμε ότι για πολύ κόσμο ήταν η πρώτη φορά στη ζωή του που έβλεπε δυο άντρες ή δυο γυναίκες να φιλιούνται. Κι εμείς οι ίδιοι που συμμετείχαμε δεν μπορούσαμε να τραβήξουμε τα μάτια μας από το «ζευγάρι», αφού ήταν ένα θέαμα πολύ ασυνήθιστο.

Απεναντίας, οι παρατηρητές (κρυφ)άκουσαν πολλά σχόλια για το γκέι ζευγάρι. Τελικά πειράζει να μας σχολιάζουν πίσω από την πλάτη μας κάποιοι; Κάποιοι από εμάς απογοητεύτηκαν, αλλά όπως είπε ένας φίλος: «Το ζητούμενο δεν είναι η κοινωνική αποδοχή. Ούτε εγώ αποδέχομαι τους πάντες – μερικοί μου γυρίζουν τ’ άντερα. Αλλά τους ανέχομαι. Το ζητούμενο είναι η κοινωνική ανοχή. Πίσω απ’ την πλάτη μας ας λένε ό,τι θέλουνε, αρκεί να μ’ αφήνουν να ζω τη ζωή μου, όπως τους αφήνω κι εγώ».

Η ιδέα για τη Δράση Δρόμου ξεκίνησε από τον Λύο Καλοβυρνά. «Παρόμοιες κοινωνικές παρεμβάσεις έχουν γίνει και στο εξωτερικό, άλλες φορές με τρόπο πιο επιθετικό, άλλες πιο συναινετικό. Κατά τη γνώμη μου, δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε εχθρούς αλλά συμμάχους. Ως εκ τούτου, το σοκ που προκαλούμε στους περαστικούς πρέπει να είναι τόσο όσο χρειάζεται για να σπάσουμε τις προκαταλήψεις τους αλλά όχι τόσο μεγάλο ώστε να τους ταμπουρώσουμε ακόμα πιο βαθιά».

«Ο βασικός λόγος που ξεκίνησα τη Δράση Δρόμου» συνεχίζει ο Λύο Καλοβυρνάς, «είναι επειδή με εξόργιζε ο ρατσισμός των ίδιων των γκέι. Οι γκέι είμαστε οι χειρότεροι εχθροί των γκέι. Είναι σαν να ανοίγεις το κλουβί με τα φυλακισμένα πουλιά κι αυτά να μη θέλουν να βγουν, να παραμένουν στο κλουβάκι τους γιατί φοβούνται να δοκιμάσουν τα όρια της ελευθερίας τους. Οι περισσότεροι γκέι και λεσβίες αυτολογοκρίνονται σε ανήλεο βαθμό. Καταδικάζουν τον εαυτό τους πριν καν δώσουν μια ευκαιρία στους άλλους να έχουν γνώμη».

Στις Δράσεις Δρόμου συμμετέχουν από 8 μέχρι 15 άτομα. Δεν είναι όλοι άουτ. Κανείς δεν πιέζεται να γίνει το «ζευγάρι», γιατί πρέπει να υπάρχει σεβασμός για τα όρια του καθενός. Ορισμένοι ξεθαρρεύουν σιγά-σιγά, αφού παρατηρήσουν ότι τελικά δεν προκαλείται καμία φριχτή αντίδραση.

Ο τόπος της Δράσης συναποφασίζεται· επιλέγονται κεντρικά σημεία για λόγους ευκολίας, αν και οι ακτιβιστές θέλουν να δοκιμάσουν (και να δοκιμαστούν) σε πιο υποτιθέμενα «δύσκολες» περιοχές, όπως το Μπουρνάζι, ο Πειραιάς κτλ. Όπως λέει ο εμπνευστής της ιδέας: «Δεν ψάχνουμε οσιομάρτυρες. Γι’ αυτό ξεκινήσαμε από κατά τεκμήριο ευνοϊκότερες περιοχές της Αθήνας. Δεν δοκιμάζουμε μόνο τα όρια της κοινωνίας αλλά και τα δικά μας. Όσο δύσκολο είναι για τους περαστικούς να δουν δυο άντρες να φιλιούνται, άλλο τόσο δύσκολο είναι για τους δυο άντρες να φιληθούν. Μέσα στο κεφάλι τους βουίζουν τα "μη" και τα "είσαι τρελός;" που έχουν μάθει από μικρά παιδιά. Θέλει πολύ τσαγανό για να αποτινάξεις αυτές τις εσωτερικευμένες απαγορεύσεις».

Ημέρες Χριστουγέννων στην Αθήνα. Ο Βασίλης και ο Κωνσταντίνος περπατούν αγκαλιά στο Παγκράτι. Περνούν μπροστά από ένα σταθμευμένο περιπολικό. Ακούνε χαχανητά πίσω τους. Ο Βασίλης γυρίζει και εξηγεί στους μπάτσους τι ακριβώς κάνουν. Τους ρωτά τι πιστεύουν.

«Δεν με νοιάζει, δεν μ’ ενοχλεί» απαντά ο ένας αστυνομικός. Όμως ακριβώς πριν χαχανίζανε και δείχνανε. Ο άλλος απαντά «Δεν υπάρχει πρόβλημα, δεν τρέχει τίποτα, αλλά δεν είναι και κάτι που βλέπεις καθημερινά».

Πιο κάτω, επαναλαμβάνεται το ίδιο σκηνικό. Το «ζευγάρι» μας φιλιέται μπροστά σ’ ένα νέο, στρέιτ ζευγάρι. Η κοπέλα έχει μείνει τελείως με το στόμα ανοιχτό. Ο Βασίλης τη ρωτά. «Πρώτη φορά το βλέπω μπροστά μου» απαντά η κοπέλα. «Δεν το έχω ξαναζήσει. Παραξενεύτηκα, αλλά δεν έχω πρόβλημα, όλοι ελεύθεροι είμαστε, νέοι άνθρωποι…». Το αγόρι υπεκφεύγει: «Πιο μεγάλους να ρωτήσεις». Ο Βασίλης επιμένει: «Δεν μας ενδιαφέρουν οι μεγάλοι» τον ενθαρρύνει, «η νεολαία πώς το βλέπει μας ενδιαφέρει». Ο νεαρός απαντά ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά όταν το βλέπεις μπροστά σου ξαφνικά υπάρχει μια αντίδραση.

Αυτά λέγονται μπροστά μας. Πίσω μας; Πέρα από την αδιαφορία, που όσο μας χαροποιούσε άλλο τόσο μας εκνεύριζε («μα γιατί δεν μας κοιτάνε;»), κάποιοι πετάγονταν από μαγαζιά για να κοιτάξουν το ζευγάρι («από εκεί πήγε!»). Στον Σταθμό του Ηλεκτρικού Ομονοίας ο Γιάννης είναι «ζευγάρι» με τον Τίμωνα. Κάθονται αγκαλιά, πού και πού φιλιούνται στο στόμα. «Ρε κοίτα εκεί, είναι δυο άντρες που φιλιούνται» λέει κάποιος στον εφημεριδοπώλη. «Πού να δεις πάνω, έχει δυο λεσβίες!» επαυξάνει η καθαρίστρια.

Στις γυναίκες οι αντιδράσεις είναι πολύ πιο ήπιες – σε βαθμό ανυπαρξίας. «Όταν βλέπεις δυο γυναίκες να περπατάνε αγκαλιά, τις περισσότερες φορές τις θεωρείς φίλες» λέει η Χριστίνα και όλες οι κοπέλες της Δράσης συμφωνούν.

Στο βαγόνι του τρένου, το γκέι ζευγάρι φιλιέται. Ο κόσμος κοιτάζει. Για λίγο. Μετά από μερικά λεπτά βαριέται, στρέφει αλλού την προσοχή του. Τελικά, αν ήμασταν παράσταση δεν θα τα βγάζαμε τα λεφτά μας.

Πώς ένιωσαν οι συμμετέχοντες; Όσοι έχουν εισπράξει λεκτική βία στο παρελθόν, ένιωσαν φόβο και ανησυχία. Θα τους την πουν; Ήταν μια άσκηση θάρρους, ένας τρόπος να ξαναπάρουν πίσω τη χαμένη τους δύναμη. Άλλοι πάλι δεν ανησύχησαν καθόλου. «Φιλιέμαι ούτως ή άλλως με τον σύντροφό μου στον δρόμο, δεν χρειάζεται Δράση» εξηγεί ο Κωνσταντίνος. «Και ποτέ δεν μου έχουν πει το παραμικρό. Βλέμματα και τέτοια, ναι, αλλά στ’ αρχίδια μου». Αυτό είναι κάτι που το επιβεβαιώνουν οι περισσότεροι – σε βαθμό που πολλοί από τους φίλους που τους έχουν προσκληθεί στη Δράση αρνούνται να έρθουν γιατί τη βρίσκουν περιττή.

Μήπως τελικά οι γκέι και οι λεσβίες της Αθήνας έχουμε μεγαλύτερο εύρος κινήσεων και ελευθερίας απ’ ό,τι πιστεύουμε; Το να δοκιμάσουμε τα όρια ανοχής της πόλης μας είναι ένας στόχος της Δράσης Δρόμου. Δεύτερος στόχος είναι να «εκπαιδεύσουμε» την κοινωνία σε θέματα ορατότητας. Την 28η φορά που θα δουν ένα ζευγάρι λεσβίες/γκέι να φιλιέται δεν θα δώσουν σημασία.

Ο τρόπος που λειτουργεί η καταπίεση είναι να μη χρειάζεται να σου κουνάει η κοινωνία το δάχτυλό της γιατί το κουνάς εσύ ο ίδιος στον εαυτό σου. Γι’ αυτόν τον λόγο, τρίτος και σημαντικότερος στόχος είναι να δουλέψουμε την κακοποίηση που έχουμε εισπράξει και εσωτερικεύσει. Την κακοποίηση που αιωρείται σαν απειλή στον αέρα. Κακοποίηση έχουμε εισπράξει όλοι και όλες, ακόμα και όσοι δεν έχουμε φάει ποτέ κράξιμο. Έχουμε υποστεί την απειλή της. Γι’ αυτό και αυτολογοκρινόμαστε. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος αυτολογοκρισίας είναι το περιβόητο: «Δεν θέλω να προκαλώ». Είναι κάτι που κανείς στρέιτ δεν θα έλεγε ποτέ.

«Και στρέιτ να ήμουν ποτέ δεν θα χαμουρευόμουνα δημοσίως, γιατί είναι αντιαισθητικό». Αυτό δεν δηλώνουν απαξιωτικά οι περισσότεροι γκέι όταν τολμήσεις να τους προτείνεις έστω και ν’ αγγίξουν τον σύντροφό τους δημοσίως; Δυστυχώς, δεν είναι παρά η δικαιολογία που χρησιμοποιούν για να καλύψουν την αυτολογοκρισία τους – τον φόβο τους σε τελική ανάλυση. Εξάλλου, με το «δημόσιες εκδηλώσεις τρυφερότητας» δεν εννοούμε να φτάσει κανείς ένα στάδιο πριν την εκσπερμάτιση. Εννοούμε οι γκέι, όπως άπειρα στρέιτ ζευγάρια, να αγκαλιάζονται, να φιλιούνται, να μιλούν τρυφερά. Παντού. Και όχι μόνο σε ασφαλή κλουβιά (διάβαζε: γκέι μπαρ).

Μπαρ στο Κολωνάκι. Οι μισοί που δουλεύουν είναι γκέι, όπως και αρκετοί από τους θαμώνες. Το «ζευγάρι» μας κάθεται στην μπάρα. Κάποια στιγμή ο Σταύρος σκύβει και φιλά τρυφερά τον Αντρέα. Αγκαλιάζονται. Μετά από λίγο έρχεται η παρατήρηση από τον μπάρμαν: «Λίγο πιο διακριτικά παρακαλώ γιατί δεν είναι γκέι μπαρ».

«Δεν χρειάζεται να είναι γκέι μπαρ» ανταπαντά ο Σταύρος. «Να εκείνο το ζευγάρι όλη την ώρα φιλιέται». Πράγματι, ένα άντρας και μια γυναίκα μόνο που δεν το κάνουν σε μια γωνιά. Διπλά κριτήρια; Προφανώς. Ο Σταύρος κι ο Αντρέας δεν πτοούνται· συνεχίζουν τα φιλιά, τα ερωτόλογα, τις αγκαλιές. Ο μπάρμαν δεν ξαναλέει τίποτα. Η ειρωνεία είναι ότι περισσότερο κράξιμο το τρώει κανείς σε gay-friendly χώρους.

Ο Σταύρος κι ο Αντρέας δεν είναι ζευγάρι. Ξέρουν όμως πως αν ήταν, θα ήθελαν να μπορούν – να επιτρέπουν οι ίδιοι στον εαυτό τους – να φιλιούνται και σε στρέιτ μπαρ και στο Θησείο και στον δρόμο, όπως όλα τα ερωτευμένα ζευγάρια. Που ζουν ολόκληρα. Όχι κουτσουρεμένα.

Σε ενδιαφέρει να συμμετάσχεις στη Δράση Δρόμου; Στείλε μέιλ στο: dd@10percent.gr