10%
προηγούμενα τεύχη | σύνδεσμοι | οδηγός πόλης | INFO in english  
  περιεχόμενα τεύχους    
 
 

Ρεπορτάζ

Όταν η συνάντηση με τον ένστολο δεν είναι ραντεβού

Προσαγωγή πολιτών για εξακρίβωση στοιχείων

του Λύο Καλοβυρνά

Σε σταματάει η αστυνομία για εξακρίβωση στοιχείων σε «πονηρό» μέρος. Και να μην κάνεις τίποτα, η εμπειρία μπορεί να είναι τραυματική. Δεν είναι κάτι που βγάζουμε από το μυαλό μας. Το πιστοποιεί και το πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη.

Ακουγόταν ταραγμένος. Πριν από λίγες ώρες τον είχε σταματήσει η αστυνομία για εξακρίβωση στοιχείων. Δεν έκανε τίποτα. Απλώς βρισκόταν σε χώρο που είναι γνωστός για ψωνιστήρι. Οι αστυνομικοί του φέρθηκαν σχετικά ευγενικά – έχουν ακουστεί πολύ χειρότερες συμπεριφορές. Ωστόσο, ο Κώστας ήταν πολύ αναστατωμένος. Με την απειλή ότι θα τον πάνε στο τμήμα για εξακρίβωση στοιχείων τον «ανάγκασαν» να τους πει τι ήθελε εκεί εκείνη την περασμένη ώρα.

Παρότι τελικά τον άφησαν να φύγει (κι ας μην είχε ταυτότητα πάνω του), παρότι δεν του φέρθηκαν πολύ «χοντρά», ο Κώστας ένιωθε χάλια. Γιατί;

Επειδή είχε υποστεί βία. Θεσμική βία. Το βλέμμα των αστυνομικών πάνω του ήταν βαθιά υποτιμητικό. Και η εικόνα που έχουμε εμείς για τον εαυτό μας χρωματίζεται από την εικόνα που εισπράττουμε από τους άλλους. Ο τρόπος που του φέρθηκαν και η απειλή «τιμωρίας» έκαναν τον Κώστα να αισθανθεί ενοχές γι’ αυτό που είναι, γι’ αυτό που κάνει. Κι ας μην ντρέπεται στ’ αλήθεια.

Αισθανόταν χάλια επίσης επειδή είχε καταφοβηθεί. Τι μπορούσαν να του κάνουν; Θα τον πήγαιναν στο τμήμα; Για πόση ώρα; Τι θα συνέβαινε; Τι μπορούσε να κάνει ο ίδιος;

Το υποτιμητικό βλέμμα των μπάτσων ίσως να μην μπορούμε να το ακυρώσουμε αλλά σίγουρα μπορούμε να δυναμώσουμε τη θέση μας στην απευκταία περίπτωση που μας πιάσουν σε χώρο για ψωνιστήρι – είτε απλά να βολτάρουμε είτε με τα παντελόνια μας κατεβασμένα.

Πέρα από τη στοιχειώδη, απόλυτα απαραίτητη προφύλαξη να έχουμε την ταυτότητά μας ΠΑΝΤΑ μαζί, είναι καλό να ξέρουμε ορισμένα πράγματα. Οι αστυνομικοί μπορεί να προσπαθήσουν να μας ψαρώσουν. Μη μασάμε. Χωρίς να γίνουμε επιθετικοί ή εριστικοί (και τους δώσουμε πάτημα να μας πάνε μέσα για αντίσταση κατά της αρχής), είναι καλό να ξέρουμε τα δικαιώματά μας και τις υποχρεώσεις τους.

Πολλές είναι οι καταγγελίες για προσαγωγές και έρευνες που συνοδεύθηκαν από σκαιή συμπεριφορά των αστυνομικών και από δυσμενή σχόλια για τις σεξουαλικές επιλογές των προσαχθέντων. Κάποιες από αυτές τις καταγγελίες έφτασαν στον Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος το 2003 εξέδωσε πόρισμα που κατακεραυνώνει τη συμπεριφορά των αστυνομικών απέναντι στους πολίτες.

Όπως επισημαίνει το πόρισμα, οι αστυνομικές έρευνες και προσαγωγές πράγματι διέπονται από νομικό πλαίσιο ανεπίτρεπτα ρευστό και ασαφές όσον αφορά τον περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, οι συγκεκριμένες διατάξεις, εφόσον ερμηνευθούν ορθώς, παρέχουν ένα πλέγμα εγγυήσεων, το οποίο η ΕΛΑΣ δεν δικαιολογείται να παρακάμπτει.

Αναδημοσιεύουμε το πόρισμα που συνέταξε ο Συνήγορος του Πολίτη σχετικά με τις προσαγωγές και τις αστυνομικές έρευνες, ύστερα από καταγγελίες για αναίτια αισχρή συμπεριφορά των αστυνομικών. Στο πόρισμα θα ενημερωθείτε για τα δικαιώματά σας. Το να ξέρετε τι επιτρέπεται να κάνουν αστυνομικοί σημαίνει ότι δεν θα μπορέσουν να σας εκφοβίσουν.

Περισσότερες, πρακτικές πληροφορίες για το ψωνιστήρι σε δημόσιους χώρους, διαβάστε το άρθρο του 10% Προσοχή Αστυνομία: Όταν η συνάντηση με τον ένστολο δεν είναι ραντεβού.

Περίληψη πορίσματος

Η αστυνομία δεν μπορεί να αντιμετωπίζει τους πολίτες που τυχαίνει να βρίσκονται σ’ έναν χώρο όπου μπορεί να τελούνται αξιόποινες πράξεις ως εκ προοιμίου ύποπτους, αφού οι πολίτες δεν υποχρεούνται να συνδέουν προς ορισμένο «νόμιμο» σκοπό τη φυσική τους παρουσία σε δημόσιο χώρο.

Το άρθρο 74 παρ. 15 περίπτ. θ΄ π.δ. 141/91 ορίζει ότι το αρμόδιο όργανο «οδηγεί στο αστυνομικό κατάστημα για εξέταση άτομα τα οποία στερούνται στοιχείων αποδεικτικών της ταυτότητάς τους ή τα οποία, εξαιτίας του τόπου, του χρόνου, των περιστάσεων και της συμπεριφοράς τους δημιουργούν υπόνοιες διάπραξης εγκληματικής ενέργειας». Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, η επίδειξη δελτίου αστυνομικής ταυτότητας θα έπρεπε, κατ’ αρχήν, ν’ απαλλάσσει τον ελεγχθέντα από το ενδεχόμενο προσαγωγής για πρόσθετη εξακρίβωση στοιχείων, αφού το αντίθετο επιτρέπεται μόνον αν η συμπεριφορά του (και όχι απλώς ο τόπος, ο χρόνος ή οι περιστάσεις) κινεί υπόνοιες.

Ο παγίως επαναλαμβανόμενος ισχυρισμός ότι «η επίδειξη του Δελτίου Αστυνομικής Ταυτότητας δεν ήταν στοιχείο ικανό ώστε να αποκλείσει εκ προοιμίου το γεγονός ότι κάποιος δεν εδιώκετο», αληθεύει μεν, αλλά δεν αποτελεί επαρκές επιχείρημα, διότι ότι η διοίκηση (και όχι ο πολίτης) φέρει το βάρος της αποδείξεως για τη συνδρομή στοιχείων που θεμελιώνουν περιορισμό ατομικού δικαιώματος. Η αστυνομία είναι μεν αρμόδια να διερευνήσει το κατά πόσον κάποιος διώκεται, αλλά υποχρεούται να το πράττει με τον πλέον ανώδυνο τρόπο, δηλαδή χωρίς να περιορίζει (δια προσαγωγής) την προσωπική του ελευθερία. Η αστυνομία οφείλει ν’ αρκείται μόνο στην καταγραφή της ταυτότητας (με οποιονδήποτε τρόπο αποδεικνύεται, π.χ. δελτίο ταυτότητας, διαβατήριο), εκτός αν συντρέχουν εξατομικευμένες υπόνοιες τέλεσης αξιόποινης πράξης.

Όταν οι αστυνομικοί είναι βέβαιοι για τη νομιμότητα μιας έρευνας, έχουν μεν τη δυνατότητα να την πραγματοποιήσουν δια καταναγκασμού (ακόμα και με φυσική βία αν ο πολίτης αντισταθεί), δεν μπορούν όμως να θεωρήσουν την απροθυμία συνεργασίας επαρκές στοιχείο για τη θεμελίωση «σοβαρής υπόνοιας» ικανής να νομιμοποιήσει την έρευνα χωρίς άλλους πρόσθετους λόγους. Επίσης δεν μπορεί να θεωρηθεί «υπόνοια» τέλεσης αξιόποινης πράξης η σφοδρότατη (αλλά αδύνατο να αποδειχθεί) πιθανολόγηση για τον σεξουαλικό προσανατολισμό ενός πολίτη απλά και μόνο επειδή συχνάζει σε ορισμένους δημόσιους χώρους), ήτοι ένα χαρακτηριστικό που εμπίπτει απολύτως στην ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος) εφόσον δεν συνοδεύεται από τέλεση αξιοποίνων πράξεων.

Δέσμευση και διάρκεια παραμονής στο αστυνομικό τμήμα

Όταν γίνεται προσαγωγή στο τμήμα για εξακρίβωση απουσίας φυγοδικίας, η αστυνομία υποχρεώνεται πρώτον να μεριμνά ώστε να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη η διαδικασία και δεύτερον να αιτιολογεί εξατομικευμένα γιατί απαιτήθηκε τόσος χρόνος.

Λήψη και διατήρηση στοιχείων των προσαγόμενων

Η εγκληματολογική σήμανση (δακτυλοσκόπηση, φωτογράφηση) επιτρέπεται μόνον όταν υπάρχει εξατομικευμένη υπόνοια τέλεσης. Όταν κατά την προσαγωγή πιστοποιείται ότι οι πολίτες βρίσκονταν νόμιμα σε δημόσιο χώρο και δεν τέλεσαν κάποια αξιόποινη πράξη ή δεν σχετίζονται με εκκρεμούσα ποινική υπόθεση, τα στοιχεία των προσαχθέντων «καταστρέφονται αυτεπαγγέλτως», όπως απάντησε η ΕΛΑΣ στον Συνήγορο του Πολίτη.


Διαβάστε όλο το πόρισμα εδώ PDF File [323 KB]