Φτου & βγαίνω

Πόσα coming out έκανες σήμερα;

του Χρήστου Αθανασιάδη

Είτε είμαστε out είτε όχι, το coming out αφορά όλους μας.

Ο Χρήστος Αθανασιάδης είναι συμβουλευτικός ψυχολόγος και μέλος του διδακτικού προσωπικού του τμήματος ψυχιατρικής του πανεπιστημίου του Leeds.

«Βγες απ’ το καβούκι σου» παρότρυνε ένα από τα κεντρικά μηνύματα του Gay Pride της Αθήνας. Πρόκειται για κάλεσμα αφύπνισης.

Κρυμένος στο «καβούκι» του είναι κάποιος που έχει ομοφυλοφιλικές επιθυμίες ή αισθήματα, αλλά τα δεν αποδέχεται. Στο «καβούκι» του μπορεί να είναι ακόμη και κάποιος που έχει περιστασιακές ερωτικές επαφές με άτομα του ιδίου φύλου αλλά κρύβει αυτό το κομμάτι της σεξουαλικότητάς του για να δώσει την εντύπωση πως είναι ετεροφυλόφιλος.

Σε τι βοηθά το coming out;

Η γνωστοποίηση της σεξουαλικότητας είναι σημαντική για ανθρώπους με ομοφυλοφιλικό προσανατολισμό, γιατί απελευθερώνει από την ανάγκη εξηγήσεων για τις επιλογές τους στη ζωή, π.χ. έλλειψη ενδιαφέροντος για ετεροφυλοφιλικές σχέσεις, γάμο και τεκνοποίηση. Δεν υπάρχει ανάγκη για κάτι αντίστοιχο στους ετεροφυλόφιλους, όπου δεν χρειάζεται να δηλώσει κανείς ότι είναι ετεροφυλόφιλος, αφού η ετεροφυλοφιλία του είναι αναμενόμενη από τις ισχύουσες κοινωνικές αντιλήψεις.

Είναι σημαντικό για έναν άνθρωπο να αποδεχθεί τη σεξουαλικότητα του και να έχει μια απενοχοποιημένη σεξουαλική ζωή για να μπορέσει να αναπτύξει μια ισορροπημένη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Βέβαια, οι κοινωνικές συνθήκες είναι τέτοιες που συχνά αναγκάζουν έναν ομοφυλόφιλο να γνωστοποιήσει επιλεκτικά την σεξουαλικότητά του π.χ. σε φίλους, αλλά ίσως όχι στην οικογένεια, τουλάχιστον όχι μέχρι την οικονομική απεξάρτηση από την οικογένεια ή τον θάνατο των γονέων.

Στις μέρες μας, όλο και περισσότεροι άνθρωποι με ομοφυλοφιλικό προσανατολισμό φανερώνουν τη σεξουαλικότητά τους. Κάποιοι είναι προετοιμασμένοι το κάνουν και δημόσια, βοηθώντας έτσι στο να γίνονται πιο εμφανείς, πιο ορατοί οι γκέι, οι λεσβίες, οι αμφισεξουαλικοί και τρανσέξουαλ. Αυτή η ενέργεια είναι σημαντική γιατί προσφέρει θετικά πρότυπα σε άλλους ομοφυλόφιλους, ειδικά σε νεότερους, που έχουν την ανάγκη να καταλάβουν τη σεξουαλικότητα τους και να την αποδεχτούν σαν αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού τους.

Πόσα coming out έκανες σήμερα;

Υπάρχει η εντύπωση πως κάποιος βγαίνει απ’ το καβούκι του τη στιγμή που γνωστοποιεί τη σεξουαλικότητά του π.χ. σε φίλους του. Όμως στην πραγματικότητα δεν είναι έτσι. Το coming-out είναι μια συνεχής διαδικασία, αφού οι άνθρωποι με ομοφυλοφιλικό προσανατολισμό συχνά χρειάζεται να συνεχίσουν να γνωστοποιούν τη σεξουαλικότητά τους σε διάφορες περιστάσεις. Ένα μικρό coming-out γίνεται κάθε φορά που γνωστοποιεί κάποιος τη σεξουαλικότητά του σε ανθρώπους που δεν τον γνωρίζουν καλά π.χ. νέοι συνεργάτες ή φίλοι φίλων ή ακόμη σε μια καθημερινή συζήτηση.

Τα στάδια του coming out

Ψυχολογικές μελέτες έχουν δείξει πως το «coming-out» είναι μια πολυσχιδής διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει και χρόνια. Αυτό συμβαίνει επειδή ο ομοφυλόφιλος δοκιμάζει να αποκαλυφθεί σε επιλεγμένα άτομα, παρατηρώντας τις αντιδράσεις τους. Η πορεία του coming-out όμως μπορεί να αναχαιτιστεί από πιθανές αρνητικές αντιδράσεις εκ μέρους τους.

Η Αυστραλέζα ψυχολόγος Vivienne Cass μελέτησε τη διαδικασία του coming-out και κατέληξε στο ότι οι άνθρωποι με ομοφυλοφιλικό προσανατολισμό περνούν από κάποια στάδια στην πορεία της συνειδητοποίησης της σεξουαλικότητας τους. Λόγω ατομικών διαφορών (π.χ. βαθμός ανεκτικότητας της ομοφυλοφιλίας στο οικογενειακό ή και στο φιλικό και επαγγελματικό περιβάλλον, έλλειψη γκέι φίλων κλπ), ο καθένας βιώνει τα στάδια του coming-out με διαφορετικό τρόπο. Μπορεί κανείς να περάσει από τα στάδια αυτά με διαφορετική σειρά ή και να περάσει κάποια στάδια ταυτόχρονα ή ακόμη και να παλινδρομήσει σε κάποια στάδια, καθώς αφομοιώνει τις αντιδράσεις του περιβάλλοντός του και προσαρμόζεται σε αυτές.

Σύμφωνα με τη θεωρία της Cass, οι ομοφυλόφιλοι ξεκινούν την πορεία του coming-out όταν συνειδητοποιούν ότι η σεξουαλικότητά τους είναι διαφορετική από αυτή άλλων ανθρώπων. Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να ξεκινήσει στην εφηβεία ή και αργότερα, σαν αποτέλεσμα της αδυναμίας ταύτισης με τις προβαλλόμενες ετεροφυλοφιλικές εικόνες και μηνύματα στο κοινωνικό περιβάλλον, το σχολείο, στα ΜΜΕ, τον χώρο εργασίας κ.λπ.

Όταν κανείς συνειδητοποιεί για πρώτη φορά ότι διαφέρει, μπορεί να πάθει σύγχυση ταυτότητας. Η προβολή της ετεροφυλοφιλίας ως μοναδικής ή και υποχρεωτικής σεξουαλικότητας και του ετεροφυλοφιλικού σχήματος ως ιδεώδους τρόπου ζωής, μπορεί να κάνουν το άτομο να προσπαθήσει να συμμορφωθεί με αυτά τα πρότυπα. Το πρόβλημα οξύνεται όταν λείπουν θετικά γκέι πρότυπα, γιατί είναι δεδομένο ότι αποσιωπείται η ομοφυλοφιλία στην καθημερινή ζωή. Αυτή αποσιώπηση ενισχύει την αυθαίρετη άποψη πως η ομοφυλοφιλική σεξουαλικότητα είναι υποδεέστερη της ετεροφυλοφιλικής.

Η αποσιώπηση της ομοφυλοφιλίας δημιουργεί την εντύπωση πως δεν υπάρχουν γκέι ή λεσβίες ή αμφιφυλόφιλοι ή τρανσεξουαλικοί παρά μόνο στις τηλεοπτικές σειρές, όπου παρουσιάζονται σαν καρικατούρες ή σαν μοναχικά και δυστυχισμένα πλάσματα ή ακόμη και σαν ψυχοπαθείς δολοφόνοι. Αντιλαμβάνεται, λοιπόν, κανείς το μέγεθος του προβλήματος που προκύπτει για όσους αναζητούν πρότυπα της σεξουαλικότητάς τους στο κοινωνικό περιβάλλον.

Οι δυσχερείς αυτές συνθήκες, σε συνδυασμό με τα στερεότυπα για τη ζωή των γκέι (σεξ της μιας νύχτας, μοναξιά και γκετοποίηση) μπορεί να προκαλέσουν αρνητικές αντιδράσεις στα αρχικά βήματα της συνειδητοποίησης, με αποτέλεσμα ο γκέι ή η λεσβία να προσπαθεί να ακολουθήσει έναν, κατά το δυνατόν, ετεροφυλοφιλικό τρόπο ζωής.

Παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί στα ανθρώπινα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων συνεχίζουν να υπάρχουν διακρίσεις εναντίον τους μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο ετεροσεξισμού (άμεσα ή έμμεσα προβαλλόμενης ανωτερότητας της ετεροφυλοφιλίας) και ομοφοβίας (εχθρότητας προς τους ομοφυλόφιλους). Η ομοφοβία, στην πιο ήπια μορφή της εκφράζεται ως κακόγουστα ανέκδοτα και υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί που ενισχύουν την άποψη πως η ομοφυλοφιλική σεξουαλικότητα και ταυτότητα είναι κατώτερες των ετεροφυλοφιλικών. Μέσα σ’ αυτό το αρνητικό κλίμα κάποιοι ομοφυλόφιλοι μπορεί να αισθάνονται ενδοιασμούς ή αναστολές στο να φανερώσουν τη σεξουαλικότητα τους επειδή ανησυχούν για τις ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα κάποιοι φοβούνται την κοινωνική απόρριψη και απομόνωση, την ταύτιση με στερεοτυπικούς και υποτιμητικούς ρόλους, τον χλευασμό και τις διακρίσεις στην εργασία, την εκπαίδευση, την υγεία κ.λ.π.

Δημιουργώντας νέα ζωή

Η συνειδητοποίηση της διαφορετικότητας οδηγεί πολλές φορές σε αποξένωση ή και σε απομόνωση. Αυτό ισχύει λιγότερο για ανθρώπους που ζουν σε ένα δεκτικό κοινωνικό περιβάλλον, ειδικά αν έχουν άλλους φίλους που είναι γκέι/λεσβίες/bi/τρανσεξουαλικοί, και με τη στήριξη που προσφέρουν βοηθούν στην εξύψωση του ηθικού και του αυτοσεβασμού.

Αν κάποιος δεν μπορεί να αποδεχθεί τη σεξουαλικότητά του, καταλήγει να απεχθάνεται τον εαυτό του λόγω της εσωτερικευμένης ομοφοβίας με αρνητικές επιπτώσεις για τον αυτοσεβασμό του. Αν συμβεί αυτό, το άτομο μπορεί να οδηγηθεί σε ψυχολογικά προβλήματα όπως η νεύρωση και η κατάθλιψη.

Για να εξισορροπηθεί η αποξένωση και για να προχωρήσει κάποιος στην αποδοχή του ομοφυλοφιλικού του προσανατολισμού χρειάζεται να βρει νέες πηγές νοήματος της ζωής. Πρέπει να αντικαταστήσει το κοινωνικό ιδανικό της ετεροφυλοφιλικής πυρηνικής οικογένειας με αξίες που ανταποκρίνονται στη δική του ζωή.

Ψυχολογικές μελέτες έχουν δείξει πως η αποδοχή του ομοφυλοφιλικού σεξουαλικού προσανατολισμού υποβοηθείται σημαντικά αν περιορίσει κανείς την επαφή με άτομα που αποδοκιμάζουν την ομοφυλοφιλία, αν συμμετέχει στον γκέι κόσμο (π.χ. έξοδος σε γκέι στέκια, συμμετοχή σε γκέι εκδηλώσεις, διεύρυνση του κύκλου γκέι φίλων κλπ) και ίσως την αλλαγή γειτονιάς/πόλης ή και εργασίας, ώστε το άτομο να ζήσει σε περιβάλλον πιο φιλικό και λιγότερο αγχωτικό.

Στην πορεία το άτομο αποκρυσταλλώνει τη σεξουαλική του ταυτότητα και καταλήγει να διαφωνήσει με τις κοινωνικές αντιλήψεις που θεωρούν την ομοφυλοφιλία μη φυσιολογική. Σιγά-σιγά νιώθει πιο περήφανο για τον εαυτό του, ενίοτε δε διεκδικεί και τα δικαιώματά του. Στο τελικό στάδιο του coming out, το άτομο συνειδητοποιεί πως δεν είναι όλοι οι ετεροφυλόφιλοι εχθρικοί απέναντι στους ομοφυλόφιλους.

Coming out στην οικογένεια

Είναι σημαντικό για πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται στην πορεία του coming-out να φανερώσουν την ομοφυλοφιλική σεξουαλικότητά τους. Αυτή η γνωστοποίηση συχνά ξεκινά από τους φίλους ή άλλα προσφιλή άτομα. Είναι φυσιολογικό και υγιές να αισθανθεί κανείς την ανάγκη, κάποια στιγμή, να μιλήσει και στην οικογένεια του για τη σεξουαλικότητά του. Το πώς και το πότε θα το κάνει κάποιος αυτό είναι μια υπόθεση προσωπική για τον καθένα. Ο καθένας πρέπει να εκτιμήσει τις κατάλληλες συνθήκες για τον εαυτό του. Η ανακοίνωση της ομοφυλοφιλικής σεξουαλικότητας μπορεί, αρχικά, να προκαλέσει ένταση και αποξένωση σε μια οικογένεια που είναι παραπληροφορημένη. Αν και δεν είναι ο κανόνας, είναι αναμενόμενο πως μια τέτοια οικογένεια μπορεί να αντιδράσει αρνητικά έως και απορριπτικά στην ανακοίνωση του παιδιού τους ότι είναι γκέι ή λεσβία. Συνήθως αντιδρούν αρνητικά οικογένειες με συντηρητικές απόψεις για τους ρόλους των φύλων και με ισχυρές θρησκευτικές αντιλήψεις εχθρικές απέναντι στην ομοφυλοφιλία και τους ομοφυλόφιλους.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, για όσους σχεδιάζουν να ανακοινώσουν τη σεξουαλικότητα τους στην οικογένεια τους να έχουν πρώτα αναπτύξει έναν κύκλο έμπιστων φίλων. Η στήριξη των φίλων είναι σημαντική επειδή προσφέρει επιβεβαίωση και βοηθάει στην ψυχολογική ισορροπία. Επίσης η συστράτευση συμμάχων-συγγενών π.χ. αδελφών, θείων κ.λ.π. με κατανόηση μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην αποφυγή οικογενειακής κρίσης. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως με τη στήριξή μας συμβάλλουμε θετικά στην ομαλή ανάπτυξη και στην κοινωνική προσαρμογή του αγαπημένου μας προσώπου. Ταυτόχρονα αποτρέπουμε την αποξένωση που επιφέρει η έλλειψη κατανόησης.

Διαβάστε τις επιστολές που έστειλαν τρία νέα παιδιά στην Καλή Νεράιδα σχετικά με το πώς βίωσαν εκείνα τα coming out στους γονείς τους.