Παιδιά, ομοφυλοφιλία και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση: 18 βιβλία

Ευρετήριο Άρθρου

Βιβλίο

Τι (πρέπει να) ξέρουν τα παιδιά για το σεξ; Με τόσο σεξ γύρω μας, οι έφηβοι είναι καλά ενημερωμένοι για το θέμα; Οι γονείς πώς (δεν) βοηθούν;

του Λύο Καλοβυρνά, αναδημοσίευση από το The Books' Journal

sex-omofylofilia-01Το να πούμε ότι η εφηβεία είναι δύσκολη ηλικία περιττεύει. Για κάποιους εφήβους, ωστόσο, είναι ακόμη δυσκολότερη. Οι γκέι έφηβοι εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών, όπως έχει αποδειχθεί μέσα από επιστημονικές έρευνες [1] σε πολλές χώρες. Σχετική έρευνα του Υπουργείου Παιδείας της Βόρειας Ιρλανδίας [2] βρήκε ότι τα παιδιά που είναι λεσβίες, γκέι ή τρανσέξουαλ έχουν:

  • πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να χρειαστούν φάρμακα για κατάθλιψη·
  • δυόμισι φορές περισσότερες πιθανότητες να προκαλούν αυτοτραυματισμούς·
  • τουλάχιστον τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας.

Στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει εκτενείς αντίστοιχες έρευνες ειδικά για τα ομοφυλόφιλα παιδιά, ενώ τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν τις αυτοκτονίες είναι ελλιπή, καθώς οι αυτοκτονίες υποαναφέρονται λόγω του κοινωνικού στιγματισμού, πολύ δε περισσότερο οι περιπτώσεις αυτοκτονιών που οφείλονται σε κακοποίηση ή αποκλεισμό λόγω ομοφυλοφιλίας.

Παρόλ’ αυτά, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ελληνικές έρευνες, τα ποσοστά εκφοβισμού εφήβων στα ελληνικά σχολεία είναι αυξημένα.[3] Η έρευνα που πραγματοποίησαν η καθηγήτρια του τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Βασιλική Δεληγιάννη-Κουιμτζή και η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Βρεφονηπιοκομίας ΑΤΕΙΘ Νατάσα Ψάλτη, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση το 8%-14% των μαθητών έχουν δεχτεί κάποιον τύπο εκφοβισμού από συμμαθητές τους, ενώ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση το ποσοστό κινείται στο 10%-13%. Οι 202 εκπαιδευτικοί που ρωτήθηκαν ανέφεραν πως το 68,5% των παιδιών στο δημοτικό δέχονται λεκτικό εκφοβισμό με τη μορφή κοροϊδίας (38,4% στη δευτεροβάθμια), το 45,1% είναι θύματα κοινωνικού αποκλεισμού (16% στη δευτεροβάθμια), 0% είναι δέκτες σεξουαλικών σχολίων (11,4% στη δευτεροβάθμια), 14% έχουν δεχθεί λεκτικό εκφοβισμό με τη μορφή διακρίσεων (10,9% στη δευτεροβάθμια), 29,7% των μαθητών είναι αποδέκτες σωματικής βίας (8% στη δευτεροβάθμια) και ποσοστό 14,8% έχουν δεχθεί εκφοβισμό με τη μορφή φημών που διαδίδονται (6,7% στη δευτεροβάθμια).[4]

Σύμφωνα με άλλη ελληνική έρευνα, λιγότερο από το 10% των εκπαιδευτικών αντιλαμβάνεται τον κοινωνικό αποκλεισμό που υφίστανται οι μαθητές τους, ενώ μόλις τρεις γονείς στους δέκα αντιλαμβάνονται ότι το παιδί τους βιώνει διακρίσεις στο σχολείο.[5]

Οι εν λόγω έρευνες δεν εξετάζουν συγκεκριμένα τις ομοφοβικές επιθέσεις που δέχονται οι γκέι έφηβοι, αλλά δε χρειάζεται κανένα νοητικό άλμα για να είμαστε βέβαιοι ότι οι γκέι έφηβοι είναι πολύ πιο ευάλωτοι σε τέτοιες διακρίσεις. Εξάλλου, το γκέι περιοδικό 10% λαμβάνει περίπου 15-25 τηλεφωνήματα και ημέιλ ετησίως από εφήβους που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα αποδοχής από το περιβάλλον τους. Αρκετοί έφηβοι αναφέρονται και στην αυτοκτονία ως λύση, όπως δείχνουν τα παρακάτω ημέιλ:

«Παιδιά, εγώ είμαι έφηβος. Μόλις πριν λίγους μήνες έκλεισα τα 14 μου. Ξέρω εδώ και καιρό για την ομοφυλοφιλία μου, αλλά δεν έχω μιλήσει σε κανέναν ποτέ ως τώρα. Ειδικότερα τον τελευταίο καιρό έχω πέσει σε βαθιά κατάθλιψη. Όλοι με ενοχλούν και με κοροϊδεύουν στο σχολείο. Δεν κρύβω πως πολλές φορές μου έχει έρθει η τάση της αυτοκτονίας, αλλά δεν ξέρω τι να κάνω. Από την άλλη όμως σκέφτομαι και τους δικούς μου.. Αισθάνομαι πως είμαι ένα τίποτα και πως έχω αποτύχει σε αυτή τη ζωή..» Τάσος, 3 Νοεμβρίου 2010.

«3 koritsia sthn sxolh mou espasan ta pleura,maurisan ta matia mou kai me ekapsan me tsigaro epeidh eimai lesbia,h sxolh den tis timorise eipan pos eixan neura kai h psuxologos ths sxoleis den paradexetai ta ratsistika kinhtra,hthele mono na sigoureuth oti den yha tis mhnuso.» Lenia

Το 2009 ένας γκέι νέος 19 ετών από τη Θεσσαλονίκη στο πρώτο έτος του πανεπιστημίου αυτοκτόνησε εξαιτίας της ψυχολογικής, λεκτικής και σωματικής βίας που εισέπραττε από την οικογένειά του. Το περιστατικό μας γνωστοποιήθηκε από συνομήλικο φίλο του, ο οποίος αποτάθηκε στο 10% αναστατωμένος για ψυχολογική στήριξη αλλά και δημοσιοποίηση του γεγονότος.

Με δεδομένους τους αυξημένους κινδύνους που διατρέχει η γκέι νεολαία, τα βιβλία που είναι γραμμένα ειδικά για τους νέους συμβάλλουν στη λύση του προβλήματος ή το επιδεινώνουν; Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζω την υπάρχουσα ελληνική βιβλιοπαραγωγή που απευθύνεται σε παιδιά 5-19 ετών, με ιδιαίτερη έμφαση στο πώς πραγματεύονται τη σεξουαλικότητα και δη την ομοφυλοφιλία.


[1] Meyer I.H. (1995) Minority stress and mental health in gay men. Journal of Health and Social Behaviour, 36, 38-56

Rotheram-Borus, M.J., Hunter, J., & Rosario, M. (1994) Suicidal behaviour and gay-related stress among gay and bisexual male adolescents. Journal of Adolescent Research, 9, 498-508.

[2] YouthNet (2004) ShOut: Research into the Needs of Young People in Northern Ireland who Identify as Lesbian, Gay, Bisexual and/or Transgender. Belfast: YouthNet

[3] Διερευνώντας τη σχολική βία και τη θυματοποίηση σε χώρους προσχολικής αγωγής: Μία διαφοροποιημένη εικόνα του φαινομένου. Στυλιανή Κασάπη Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης

[4] Ταυτότητες φύλου, εθνικές ταυτότητες και σχολική βία: Διερευνώντας τη βία και τη θυματοποίηση στο σχολικό πλαίσιο, Βασιλική Δεληγιάννη-Κουιμτζή (καθηγήτρια Τμήματος Ψυχολογίας του ΑΠΘ) Νατάσα Ψάλτη (Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας του ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης). Η έρευνα διενεργήθηκε σε σχολεία της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης όλης της χώρας κατά τα σχολικά έτη 2004-05 και 2005-06. Πήραν μέρος 4.000 παιδιά και έφηβοι, 2.080 κορίτσια και 1.920 αγόρια της πέμπτης και έκτης δημοτικού, της τρίτης γυμνασίου και της πρώτης λυκείου.

[5] Σχολικός Εκφοβισμός: Διαφορές μεταξύ μαθητών/ριών, εκπαιδευτικών και γονέων ως Προς τον ορισμό της έννοιας και την αναφερόμενη συχνότητα εμφάνισης του φαινομένου, Ευαγγελία Νακοπούλου, Παναγούλα Γαλάνη, Βασιλική Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, & Αναστασία Ψάλτη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης.


Έφηβοι

Φρανσουάζ Ντολτό, Κατρίν Ντολτό-Τολίτς με τη συνεργασία της Κολέτ Περσεμινιέ, Πατάκης 1993, 15η έκδοση 2009

sex-omofylofilia-02Το Έφηβοι των Φρανσουάζ Ντολτό και Κατρίν Ντολτό-Τολίτς με τη συνεργασία της Κολέτ Περσεμινιέ, είναι μια φιλόδοξη έκδοση που επιχειρεί να μιλήσει με ειλικρίνεια στους εφήβους για όλα όσα τους απασχολούν στην πανθομολογουμένως δύσκολη αυτή ηλικιακή περίοδο. Το βιβλίο πραγματεύεται πληθώρα θεμάτων, όπως ο έρωτας, η φιλία, οι σχέσεις με τους ενήλικες, τους γονείς και την κοινωνία, τη βία, τα ναρκωτικά κ.τ.λ. Με τις καλύτερες προθέσεις και γνήσια έγνοια για την πορεία των εφήβων προς μια υγιή ενηλικίωση η γνωστή ψυχαναλύτρια και ηγετική μορφή της ψυχανάλυσης παιδιών στη Γαλλία επιχειρεί να δώσει κατευθυντήριες γραμμές, κυρίως ανοίγοντας αυτά τα δύσκολα θέματα.

Δυστυχώς οι προθέσεις είναι διάσημες για τη δολερότητά τους. Γενικά το εν λόγω πόνημα διαβάζεται πολύ δύσκολα. Ο λόγος των συγγραφέων είναι χαοτικός, κουραστικός και πασπαλισμένος με ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις και θεωρητικές αναλύσεις, οι οποίες ενώ στην πλειονότητά τους κομίζουν σημαντικά νοήματα, στην πράξη κρατούν την αναγνώστρια απέξω. Η έφηβη που θα καθίσει να διαβάσει αυτό το βιβλίο δεν ενδιαφέρεται για τη θεωρία· χρειάζεται πληροφορίες τις οποίες θα μπορεί να χρησιμοποιήσει. Και για να τις χρησιμοποιήσει, χρειάζεται να ταυτιστεί, να δει τον εαυτό της μέσα στο κείμενο. Κείμενα όπως: «Ο φόβος διαχωρίζει τους εφήβους από τους ενηλίκους, ίσως επειδή οι έφηβοι δε νιώθουν θνητοί, ενώ αντίθετα οι ενήλικοι, που έχουν κιόλας περάσει πολλές δοκιμασίες, βρίσκονται σε μια διαδικασία γήρανσης και θανάτου» είναι απολύτως σωστά, τι αφορούν όμως έναν δεκαπεντάχρονο που προσπαθεί βγάλει άκρη πώς να χειριστεί τους γονείς του; Αντιθέτως, την ταύτιση προάγουν τα πολυάριθμα αποσπασματάκια από πρωτοπρόσωπες μαρτυρίες εφήβων, που μιλάνε με δικά τους λόγια για το πώς βιώνουν διάφορα θέματα.

Αρκετά δασκαλίστικο και συντηρητικό, το έργο συχνά βιολογίζει, εξηγώντας έμφυλες συμπεριφορές ουσιοκρατικά, ενώ η ψυχαναλυτική οπτική του παρουσιάζει ως αυταπόδεικτες θεωρίες που άλλες σχολές δεν ασπάζονται. Διαβάζοντας λόγου χάρη για τον αυνανισμό, ο έφηβος αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με το εξής: «Αυτό που πρέπει να μας εμπνέει δυσπιστία είναι ο "φανταστικός κινηματογράφος", οι διανοητικές εικόνες που ονομάζουμε φαντασιώσεις και που συνοδεύουν τον αυνανισμό,. Αυτές οι φαντασιώσεις, οι φανταστικές σκηνές, είναι ενοχοποιητικές, είτε γιατί είναι εικόνες βίας είτε γιατί αναφέρονται στην εποχή που οι γονείς μας, στη διάρκεια του μπάνιου ή την ώρα που άλλαζαν τις πάνες μας, άγγιζαν τα γεννητικά μας όργανα με τρόπο πολύ κοινό και χωρίς καμία σεξουαλική πρόθεση εκ μέρους τους». Το αγόρι που τον παίζει φαντασιώμενο την Αντζελίνα Τζολί που μόλις είδε στο ντιβιντί το τελευταίο πράγμα που έχει στο μυαλό του είναι η μαμά του και οι πάνες. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι η θεωρία της συγγραφέα ισχύει, μήπως θα έπρεπε πρώτα να μιλήσει για το πιθανότερο περιεχόμενο των φαντασιώσεων προτού χαθεί στην άβυσσο της ψυχαναλυτικής θεωρίας περί φανταστικού κινηματογράφου;

Ειδικά όσον αφορά τη σεξουαλικότητα και την ομοφυλοφιλία, η Ντολτό όχι μόνο δε βοηθά αλλά μάλλον καταρρακώνει την ήδη εύθραυστη συναισθηματική ισορροπία των γκέι εφήβων. Ενώ ξεκινά καλά: «Η ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ είναι η σεξουαλική έλξη για κάποιον του ίδιου φύλου και δεν πρέπει να συγχέεται με την παιδεραστία, που είναι η σεξουαλική επιθυμία των ενηλίκων για τα παιδιά. Είναι δύο πράγματα τελείως διαφορετικά» μετά περιδινείται σε ακατανόητες γενικότητες: «Ομοφυλοφιλία υπάρχει μέσα στον καθένα μας, χωρίς όμως να το καταλαβαίνουμε και χωρίς να θέλουμε να την εκδηλώσουμε. Είναι μέρος των δυνάμεων που στηρίζουν τη φιλία. [μπαρδόν;] Στην εφηβεία, συνειδητές έλξεις, συναισθηματικές παρορμήσεις για κάποιον του φύλου μας, "ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΑΘΗ" συμβαίνουν σε όλους». Άντε να συμβαίνουν σε πολλούς, αλλά σε όλους; Η γενίκευση αυτή, καθώς και η βαθύτερη στάση της συγγραφέα, εξηγείται στην αμέσως επόμενη παράγραφο: «Όλα αυτά είναι περαστικά και δεν πρέπει να μας τρομοκρατούν. Κυρίως δεν πρέπει να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι από τη στιγμή που ερωτευτήκαμε κάποιον του ίδιου φύλου ή απλώς γοητευτήκαμε από αυτόν, είμαστε ομοφυλόφιλοι. [Θεός φυλάξοι!] Όλα αυτά είναι παροδικά και δεν πρέπει ποτέ να θεωρούμε οριστικό κάτι το παροδικό. Καμιά φορά, όταν νιώθουμε άσχημοι, δεν τολμάμε να στραφούμε προς το άλλο φύλο. Κάτι τέτοιο μπορεί να μας οδηγήσει σε αναδίπλωση προς την ομοφυλοφιλία, που χρησιμεύει έτσι για καταφύγιο. Κι εδώ ακόμα έχουμε να κάνουμε με περάσματα που μπορεί να είναι αναγκαία».

Η ομοφυλοφιλία α λα Ντολτό είναι συνεπώς μια φυγή, ένας παράδρομος που παίρνεις όταν η εθνική οδός της ετεροφυλοφιλίας είναι εμποδισμένη. Νιώθεις γκέι; Μπα, είσαι απλά άσχημος και φοβάσαι να την πέσεις σε κορίτσια, γι’ αυτό και σε καυλώνουν τ’ αγόρια. Μόνο εγώ δυσκολεύομαι να βρω νόημα σ’ αυτή τη συλλογιστική; Ακολουθούν χειρότερα: «Πάντως δεν πρέπει να κοροϊδεύουμε ένα συμμαθητή μας που περνά από μια ομοφυλοφιλική φάση ούτε να τον περιορίσουμε σε αυτό το ρόλο. Μερικά παιδιά οι γονείς τους τα μεγάλωσαν σαν να ήταν διαφορετικού φύλου από εκείνο με το οποίο γεννήθηκαν. Τους χρειάζεται λοιπόν χρόνος για να ξεφύγουν από αυτό!». Για τη Ντολτό η ομοφυλοφιλία δεν είναι κάτι το φυσικό· οφείλεται σε προβλήματα νεφελώδους γενεσιουργίας – γονείς που μπέρδεψαν τα φύλα, χάλια εμφάνιση ή, πιο κάτω στο κείμενο, αχρείους μεγάλους που αποπλανούν τα φυσιολογικά παιδιά και τα κάνουν γκέι. Πιστή σε μια στείρα πολιτική ορθότητα, η συγγραφέας αποθαρρύνει τη χλεύη, αλλά με κάθε λέξη της εμπεδώνει το μήνυμα ότι η ομοφυλοφιλία είναι μια αφύσικη κατάσταση. Σπεύδει να καθησυχάσει παιδιά και γονείς ότι είναι σχεδόν πάντα παροδική, αλλά για τις περιπτώσεις που δεν είναι, τελειώνει με μια νότα αισιοδοξίας-παρηγοριά σε άρρωστο: «Για μερικούς –άντρες και γυναίκες– η ομοφυλοφιλία είναι μια οριστική κατάσταση. Συνήθως δεν είναι εύκολο να τη βιώνει κανείς, δεν είναι όμως ούτε κακό ούτε καλό ούτε ντροπή ούτε δράμα. Μπορεί κανείς να επιτύχει στη ζωή του, ακόμα κι έτσι». Προφανώς δεν είναι εύκολη κατάσταση να τη βιώνεις, ακριβώς επειδή άνθρωποι σαν κι αυτή την παρουσιάζουν ως δευτέρας διαλογής σεξουαλικό προσανατολισμό, το τελευταίο στάδιο μιας προβληματικής διαμόρφωσης. Να ’σαι καλά, Φρανσουάζ, που προμηνύεις ότι «ακόμα κι έτσι» μπορεί και να πετύχουμε.

Κάτι αλλάζει... Ένας διαφορετικός οδηγός γύρω από τη σεξουαλικότητα

των Ζεπ & Ελέν Μπρυλλέρ, Πατάκης 2002, 3η έκδοση 2009

sex-omofylofilia-03Στον αντίποδα έχουμε ένα έξυπνο, ελκυστικό και πραγματικά βοηθητικό βιβλίο, το οποίο απευθύνεται σε μικρότερες ηλικίες. Το Κάτι αλλάζει... Ένας διαφορετικός οδηγός γύρω από τη σεξουαλικότητα, της Ελέν Μπρυλλέρ και του Ζεπ, ο οποίος το έχει εικονογραφήσει με τα εξαιρετικά σκίτσα του Titeuf, προσπαθεί με χιούμορ και μεγάλη αμεσότητα να εξηγήσει βασικές έννοιες όπως το σεξ, το φιλί, η εφηβεία, τα ταμπόν, το να τα φτιάχνεις με κάποιον, την αντισύλληψη κ.ά. Αποφεύγοντας να γίνει δασκαλίστικο και με απλή και προσεγμένη γλώσσα, εξηγεί ακόμα και δύσκολες έννοιες όπως ο οργασμός: «Την ώρα που κάνουν έρωτα ή αυνανίζονται, τ’ αγόρια και τα κορίτσια νιώθουν την ευχαρίστηση ν’ αυξάνεται. Όταν αυτή φτάσει στην κορύφωσή της, τότε έχουν οργασμό». Το βιβλίο κατορθώνει τον άθλο να ισορροπεί στη λεπτή γραμμή που χωρίζει τις υπερβολικά πολλές πληροφορίες από τις ανούσιες γενικολογίες. Η απενοχοποιημένη προσέγγισή του, σε συνδυασμό με τα χαρούμενα και αστεία σκίτσα και τη δομή ερωτοαπαντήσεων κάνουν το διαβόητα δύσκολο θέμα του σεξ εύληπτο και ευχάριστο ανάγνωσμα.

Ειδικά όσον αφορά την ομοφυλοφιλία, η στάση του είναι εξίσου πραγματιστική και μη απαξιωτική: «Μπορεί ένα αγόρι να ποθεί ένα άλλο αγόρι; Μερικές φορές ορισμένα αγόρια ποθούν άλλα αγόρια, όμως αυτό, καθώς μεγαλώνουν, αλλάζει κι αρχίζουν να προτιμάνε τα κορίτσια. Κι επίσης, μπορεί να συμβεί κάποια αγόρια να προτιμάνε τα κορίτσια και μεγαλώνοντας να τους αρέσουν πιο πολύ τ’ αγόρια». Ορίστε οι «παροδικές φάσεις» της Ντολτό, χωρίς απαξιωτικές καταδίκες. Ο Titeuf, ο μπόμπιρας του βιβλίου, συνεχίζει τις ερωτήσεις του: «Είναι φυσιολογικό; Όλοι έχουν τέτοιες τάσεις και, με τα χρόνια, βρίσκουν τελικά τις απαντήσεις. Αν αφήσεις την καρδιά σου να σε οδηγήσει, θ’ ανακαλύψεις στο τέλος αν είσαι ετεροφυλόφιλος (δηλαδή αν είσαι ένα αγόρι που προτιμάει τα κορίτσια) ή ομοφυλόφιλος (δηλαδή ένα αγόρι που προτιμάει τα αγόρια ή ένα κορίτσι που προτιμάει τα κορίτσια). Μπορεί ένα κορίτσι να ποθεί ένα άλλο κορίτσι; Για τα κορίτσια ισχύει ακριβώς αυτό που ισχύει και για τ’ αγόρια». Εν ολίγοις, το Κάτι αλλάζει είναι μια προσεγμένη έκδοση, με μοναδικό, κυριολεκτώ, μειονέκτημα την ελαφρώς αγοροκεντρική προσέγγισή του.

Εγώ τι είμαι;

Οσκάρ Μπρενιφιέ, Καστανιώτης 2005

Κομίζουμε γλαύκας ες Αθήνας λέγοντας ότι το δασκαλίστικο ύφος συνήθως φέρνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά. Αντιθέτως, το ν’ ανακαλύψει μόνο του το παιδί τις απαντήσεις (με την απαραίτητη βοήθεια), έχει πιο εγγυημένα και μακροπρόθεσμα οφέλη. Αυτός είναι ο στόχος του Εγώ τι είμαι; του Οσκάρ Μπρενιφιέ, ενός εκπληκτικού βιβλίου για παιδιά από 7-15 ετών. Είναι μια εξόχως καλοδουλεμένη έκδοση, στην οποία διατυπώνεται ένας αρχικός προβληματισμός (π.χ. Είσαι σαν τους άλλους;) και στη συνέχεια πολλές ερωτήσεις, τις οποίες καλούνται τα ίδια τα παιδιά να σκεφτούν και ν’ απαντήσουν. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου (τα οποία είναι χωρισμένα σαν τηλεφωνικό ευρετήριο, με διαφορετικό χρώμα το καθένα) υπάρχει ένα σύντομο κείμενο, στο οποίο γίνεται μια απόπειρα απάντησης. Χωρίς ιδιαίτερη μνεία στη σεξουαλικότητα ή την ομοφυλοφιλία, προάγει την αποδοχή του διαφορετικού και τη συμφιλίωση με την εικόνα του εαυτού, θέτοντας υγιείς βάσεις ώστε τα παιδιά, ομοφυλόφιλα ή ετεροφυλόφιλα, να σκεφτούν καλύτερα τα θέματα που τα προβληματίζουν. Η εικονογράφηση είναι μαγευτική, ενώ δίνεται προσοχή ώστε να υπάρχει εξισορρόπηση μεταξύ των δύο φύλων στον τρόπο που παρουσιάζονται, τόσο γλωσσικά όσο και εικονογραφικά.


Το αγόρι στην εφηβεία

της Sylvia Schneider, Πατάκης 1998, 9η εκτύπωση 2009

sex-omofylofilia-04Εκτενή αναφορά στην ομοφυλοφιλία κάνει το βιβλίο της Ζύλβια Σνάιντερ Το αγόρι στην εφηβεία. Πρόκειται για ένα πλήρες πόνημα, που πραγματεύεται σχεδόν όλα τα θέματα που θα μπορούσαν ποτέ ν’ απασχολήσουν ένα αγόρι στην εφηβεία, με τρόπο εύληπτο, διόλου δασκαλίστικο και με γλώσσα απλή και άμεση. Θίγει μεγάλο εύρος θεμάτων, όπως ο εαυτός μου (π.χ. Τι πρέπει να κάνω για να γίνω ένας «σωστός άντρας; Επειδή είμαι αγόρι, πρέπει να μη φοβάμαι ποτέ;), οι άλλοι (π.χ. Έχουν πάντα δίκιο οι μεγάλοι;), ο ανδρισμός (π.χ. Θα μεγαλώσει το πέος μου αρκετά; Έχω λίγο στήθος. Μήπως κάτι δεν πάει καλά;), η αγάπη (π.χ. Ο έρωτας και το σεξ πάνε μαζί; Είναι ντροπή για ένα αγόρι να ονειροπολεί από έρωτα;), το σεξ (π.χ. Γιατί στις φαντασιώσεις μου δεν έχω κανένα φραγμό; Γιατί το πέος μου δε με υπακούει; Τι σημαίνει «ανώμαλος»;), το μέλλον (π.χ. Το σχολείο με κουράζει. Γιατί;) και η φυσική κατάσταση (π.χ. Είναι υπερβολή ένας άντρας να φροντίζει το σώμα του;)

Κάνοντας συγκεκριμένη αναφορά στα κυρίαρχα πρότυπα ανδρισμού και πώς αυτά συχνά δημιουργούν σοβαρά προβλήματα («Δυστυχώς τα αγόρια είναι πολύ σκληρά στις σχέσεις τους μεταξύ τους αντί να υποστηρίζονται» ή «Ένα αγόρι που είναι από τη φύση του λίγο πιο τρυφερό, δεν έχει πολλές ελπίδες να βρει τη θέση του σ’ αυτό τον ανδροκρατούμενο κόσμο», βάλλει κατά των κλασικών έμφυλων στερεοτύπων: «Σήμερα ευτυχώς είναι πια ξεκάθαρο ότι και τα αγόρια μπορούν να είναι τρυφερά και ευγενικά, όπως και ότι τα κορίτσια αντίθετα μπορεί να είναι δυναμικά και αποφασιστικά».

Ειδικά στο εκτενέστατο κεφάλαιο για τη σεξουαλικότητα, εξετάζει χωρίς βαρύγδουπες δηλώσεις ή παλιομοδίτικες νουθεσίες καίρια θέματα όπως οι οίκοι ανοχής, ο αυνανισμός, οι σεξουαλικές «ανωμαλίες», η πρόωρη εκσπερμάτιση κ.ά. Για την ομοφυλοφιλία μιλά με απλή και απενοχοποιημένη γλώσσα, καταρχάς εξηγώντας ότι για κάποιους έφηβους ενδέχεται να είναι μια φάση πειραματισμού, αλλά στη συνέχεια δίνοντας πολύ μεγαλύτερη έμφαση ακριβώς εκεί που χρειάζεται: στα παιδιά που ξέρουν ότι είναι γκέι και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Εξάλλου, ας είμαστε ειλικρινείς· τα παιδιά σχεδόν πάντα το ξέρουν – η αμφιβολία δεν είναι έγκειται στο αν είναι αλλά στο πώς θα το αντέξουν!: «Το θέμα είναι να αποδεχτεί κανείς την ομοφυλοφιλία ως ανθρώπινη συμπεριφορά. Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα α αποφασίσουν ποιον θα ερωτευτούν και πώς θα εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους. Η ομοφυλοφιλία δεν είναι αρρώστια ούτε εκφυλισμός, και δεν πρέπει να τη βλέπουμε υποτιμητικά», γράφει η συγγραφέας, αλλά δεν περιορίζεται σ’ ένα στείρο ευχολόγιο. Αντιθέτως, προχωρά σε μια καλοπροαίρετη και ρεαλιστική ανάλυση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι γκέι λόγω της διαδεδομένης ομοφοβίας: «Πολλοί ομοφυλόφιλοι χρειάζονται χρόνια μέχρι να παραδεχτούν την αλήθεια. [...] Αυτό συμβαίνει στον οποιονδήποτε δεν ακολουθεί τις τυπικές συνήθειες της κοινωνίας». Κάνει επίσης ιδιαίτερη αναφορά τα παιδιά που ζουν στην επαρχία, στα προβλήματα που θα προκύψουν μέχρι να το αποδεχτούν οι γονείς, αλλά και στους γενικότερους κινδύνους.

Σε κατάφωρη αντίθεση με την παρωχημένη και μειωτική προσέγγιση της Ντολτό, η Σνάιντερ τελειώνει τις 4,5 σελίδες που αφιερώνει στην ομοφυλοφιλία με ακριβώς αυτό που χρειάζεται να διαβάσει ένα γκέι αγόρι, που αναζητά βοήθεια για να σταθεί στα πόδια του αυτή τη δύσκολη περίοδο της ζωής του: «Οι ομοφυλόφιλοι άντρες κάνουν μακροχρόνιες σχέσεις όπως όλοι οι άλλοι άνθρωποι. Ζητούν ζεστασιά, εμπιστοσύνη, ασφάλεια, αγάπη και πόθο ο ένας από τον άλλο. Οι ομοφυλόφιλοι δεν είναι ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο ικανοί στη δημιουργία σχέσεων απ’ ό,τι όλοι οι άλλοι».

Μοναδικό μειονέκτημα του βιβλίου, όπως και του άλλου για τα κορίτσια, είναι κάποιες μεταφραστικές αστοχίες, ιδίως σε επίπεδο ύφους και κυρίως όσον αφορά τη γενικευμένη χρήση του αόριστου άρθρου εκεί που στα ελληνικά όχι μόνο περιττεύει αλλά ακούγεται αστείο (π.χ. «οι γονείς βρίσκονται σε μια πάρα πολύ δύσκολη θέση», «το διαζύγιο είναι ένα σοβαρό πλήγμα», «αισθάνομαι ένας άχρηστος»).

Το κορίτσι στην εφηβεία

της Sylvia Schneider, Πατάκης 1998, 11η εκτύπωση 2010

Το έτερο βιβλίο της Σνάιντερ, Το κορίτσι στην εφηβεία, πραγματεύεται εξίσου άρτια τα θέματα σεξουαλικότητας των κοριτσιών, ενώ ταυτόχρονα ευνοεί μια δυναμικότερη και πιο αυτόνομη στάση των νεαρών γυναικών, μακριά από τα κλασικά στερεότυπα, που τις θέλουν πιο φοβισμένες, αδύναμες ή «τρυφερές». Το βιβλίο ασχολείται με πολυάριθμα θέματα που απασχολούν μια έφηβη, όπως το μέγεθος του στήθους, η εμφάνιση, η αγάπη και η σχέση της με το σεξ, η ζήλια, ο χωρισμός κ.τ.λ. Παράλληλα δίνει πολλές πρακτικές πληροφορίες για θέματα υγείας. Ας τονιστεί ότι οι διαφορές μεταξύ των δύο βιβλίων, για το αγόρι και το κορίτσι, δεν βασίζονται διόλου σε σεξιστικές κατηγοριοποιήσεις συμπεριφοράς· και τα δύο βιβλία θέτουν λίγο πολύ τα ίδια θέματα, με ισότιμη στάση και ανάλυση – σε κατάφορη αντιδιαστολή, π.χ. με το αδιανόητα παρωχημένο βιβλίο του Ασκητή.

Ειδικά όσον αφορά τη ομοφυλοφιλία, η Σνάιντερ καταφέρνει να απαντήσει σε καίριες απορίες με τρόπο επιστημονικά ορθό, εύληπτο και διόλου επικριτικό, καθησυχάζοντας τα κορίτσια που ανησυχούν για τον προσανατολισμό τους. Τονίζει ότι δεν είναι γνωστά τα αίτια της ομοφυλοφιλίας (διότι δεν είναι πρόβλημα προς επίλυση): «Σε τελευταία ανάλυση δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν οφείλεται στην κληρονομικότητα, στη συγκέντρωση ορμονών κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής ή στη διαπαιδαγώγηση. Το σημαντικό είναι η αποδοχή της ομοφυλοφιλίας ως ένας τρόπος έκφρασης. Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αποφασίσει μόνος του ποιον θα ερωτευτεί και με ποιον τρόπο θα βιώσει τη σεξουαλικότητα». Εξίσου χρήσιμη για μια νέα λεσβία είναι η αναφορά ότι «πολλοί άνθρωποι, που είναι ιδιαίτερα επιθετικοί προς τους ομοφυλόφιλους, συχνά αντιμετωπίζουν οι ίδιοι προβλήματα με τις σεξουαλικές τους τάσεις. Κι όταν προσπαθούν να βλάψουν τους άλλους, είναι οι ίδιοι που είναι για λύπηση». Οι τρεις σελίδες που αφιερώνει στο θέμα αξίζουν να διαβαστούν από κάθε παιδί και γονιό που θέλει καθοδήγηση στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Δρόμος για την Εφηβεία-Αγόρι ή κορίτσι

της Φωτεινής Χρυσάφη, πρόγραμμα σεξουαλικής υγείας, βιβλίο μαθητή Γ'-ΣΤ' τάξεις δημοτικού, University Studio Press, 2004

Το Δρόμος για την Εφηβεία-Αγόρι ή κορίτσι της Φωτεινή Χρυσάφη απευθύνεται σε μαθητές του δημοτικού. Είναι χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες (Ο εαυτός μου, Η οικογένειά μου, Διαφορές φύλων, Γέννηση) και κύριο προτέρημά του είναι οι ασκήσεις που προσφέρει στο παιδί, ώστε να σκεφτεί πάνω σε βασικές έννοιες, όπως η αυτοεικόνα, τα αντρικά και γυναικεία πρότυπα, οι μορφές οικογένειας (με ειδική μνεία στις μογονεϊκές, χωρίς ίχνος απαξίωσης). Ιδιαίτερα χρήσιμο είναι το τελευταίο κεφάλαιο με απλές συμβουλές για τη σεξουαλική κακοποίηση.

Το βιβλίο της Χρυσάφη δεν αγγίζει κανένα ταμπού και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί άτολμο. Στο υποκεφάλαιο του έρωτα, λόγου χάρη, περιορίζεται σε στείρες γενικότητες και λογοτεχνικές παραπομπές, ενώ, σε αντίθεση με άλλα κεφάλαια, οι ασκήσεις που δίνει εδώ είναι πραγματολογικές και διόλου προσωπικές, αποκαλύπτοντας εύγλωττα δια της σιωπής την αμηχανία της συγγραφέα για αυτό το θέμα. Ωστόσο η ψύχραιμη, ανοιχτόμυαλη και διόλου δασκαλίστικη ή ηθικολογική προσέγγισή του το καθιστά χρήσιμο εργαλείο διαπαιδαγώγησης, καθώς ενθαρρύνει τη συλλογιστική ικανότητα του παιδιού. Στα μειονεκτήματα η παλιομοδίτικη, συντηρητική και τεχνικά άθλια εικονογράφησή του, η οποία το αδικεί, κάνοντάς το να μοιάζει σαν να έχει ξεπηδήσει από κάποιο χρονοντούλαπο.

Ας μιλήσουμε για το σεξ

της Ρόμπι Χ. Χάρρις, Πατάκης 1997, 2010

sex-omofylofilia-05Το Ας μιλήσουμε για το σεξ της Ρόμπι Χ. Χάρρις έχει πουλήσει πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα παγκοσμίως και με την πρώτη ματιά καταλαβαίνουμε ότι η δημοφιλία του είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Απευθύνεται σε παιδιά 10-14 χρονών με γλώσσα αφοπλιστικά κατανοητή, απενοχοποιημένη, ισότιμη και διόλου δασκαλίστικη. Ταυτόχρονα είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο βοήθημα για γονείς που θέλουν να μάθουν πώς να προσεγγίσουν το δύσκολο θέμα του σεξ όταν μιλάνε με τα παιδιά τους.

Καλύπτοντας τα πάντα, από τις αλλαγές στο σώμα, το σεξ, τη σεξουαλική υγεία, την εφηβεία, τις οικογένειες, αλλά με ειδικό κεφάλαιο για τους κινδύνους του Διαδικτύου, παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες χωρίς να λέει ούτε υπερβολικά πολλά ούτε υπερβολικά λίγα – μια δύσκολη ισορροπία. Η εικονογράφηση είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και ελκυστική και, το σημαντικότερο, μεταδίδει από μόνη της μηνύματα αποδοχής της διαφορετικότητας, καθώς απεικονίζει άτομα με αναπηρίες, άλλων φυλών, διάφορων σωματότυπων κ.ά. Η εικονογράφηση εν είδει κόμικ για τον μηχανισμό της περιόδου ή την παραγωγή σπερματοζωαρίων είναι μικρά αριστουργήματα, καθώς μεταδίδουν πληροφορίες με χιούμορ. Επίσης διάβασα έναν από τους καλύτερους (δηλαδή σαφείς, ευνόητους και πρακτικούς) ορισμούς της σεξουαλικής επιθυμίας: «σημαίνει να νιώθεις κάποιον να σε τραβάει πολύ δυνατά, σαν να μαγνητίζεσαι (σαν να σε τραβάει ένας μαγνήτης). Θέλεις να είσαι όσο πιο κοντά μπορείς σωματικά με αυτό τον άνθρωπο. [...] Το σώμα σου μπορεί να αισθάνεται διέγερση ή ζέστη ή τρέμουλο ή ρίγος. Μερικές φορές αυτά τα συναισθήματα είναι πολύ έντονα».

Στις πρώτες κιόλας σελίδες περιέχει ένα κεφάλαιο για την ετεροφυλοφιλία, την ομοφυλοφιλία και την αμφιφυλοφιλία, χρησιμοποιώντας μάλιστα τους νεολογισμούς στρέιτ και γκέι, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την εξοικείωση των παιδιών με αυτές τις έννοιες. Και πάλι οι ορισμοί που δίνει είναι εξαιρετικά απλοί και ταυτόχρονα μεστοί, χωρίς ίχνος απαξίωσης της ομοφυλοφιλίας ή προβολής της ετεροφυλοφιλίας ως νόρμας. «Δεν έχει αποδειχτεί επιστημονικά γιατί ένα άτομο παραμένει ετεροφυλόφιλο ή μπορεί να γίνει ομοφυλόφιλο. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η σεξουαλική εξέλιξη κάθε ατόμου είναι καταγεγραμμένη στο γενετικό του κώδικα και καθορίζεται με τον ίδιο τρόπο που καθορίζεται το χρώμα των ματιών ή του δέρματος. Οι επικρατέστερες θεωρίες όμως υποστηρίζουν ότι η ομοφυλόφιλη τάση που μπορεί να υπάρχει σε κάθε άτομο ξεκινά, εκδηλώνεται και εξελίσσεται υποστηριζόμενη από το οικογενειακό ή το κοινωνικό περιβάλλον καθώς και τις συγκυρίες που μπορεί να τύχουν στη ζωή του ατόμου. [...] Επίσης φυσιολογικά είναι και τα όνειρα ενός παιδιού στα οποία ερωτεύεται ένα άτομο του ίδιου φύλου. Οι τάσεις αυτές όμως, από τη στιγμή που θα εκδηλωθούν και θα εξελιχτούν μέσα σε κάποιο περιβάλλον, μπορούν να οδηγήσουν αντίστοιχα στην ετεροφυλοφιλία ή την ομοφυλοφιλία». Μοναδική ένσταση είναι η παράγραφος που λέει ότι «είναι πάντως βέβαιο ότι η σεξουαλική εξέλιξη κάθε ατόμου παρά τις παιδικές του εμπειρίες εξαρτάται τελικά από το ίδιο το άτομο. Ο καθένας έχει το δικαίωμα κάποια στιγμή να επιλέξει σύμφωνα με τη δική του κρίση την εξέλιξη της σεξουαλικής του ζωής», η οποία μπορεί να εκληφθεί πως εννοεί ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι θέμα επιλογής, με αποτέλεσμα μια γκέι έφηβη να οδηγηθεί να πιστέψει ότι μπορεί να ξε-επιλέξει τον προσανατολισμό της (με όλο το ψυχικό φορτίο που συνεπιφέρει μια τέτοια παρανόηση).

Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στην ιδιαίτερα προβληματική μετάφραση του εν λόγω βιβλίου. Σωστή μετάφραση δε σημαίνει μόνο έλλειψη ασυνταξιών ή σολοικισμών, αλλά, κυρίως, απόδοση που βγάζει νόημα και γεννά τα ίδια συναισθήματα στον αναγνώστη του μεταφράσματος. Ομολογουμένως οι μεταφραστές είχαν την κακοτυχία να έχουν ως εικονογραφημένους οικοδεσπότες του βιβλίου ένα πουλί και μια μέλισσα, μια οπτικοποίηση της γλωσσικής αγγλικής σύναψης «the birds and the bees», που χρησιμοποιείται όταν μιλάμε για το σεξ σε μικρά παιδιά. Αμετάφραστο καθώς είναι, το άφησαν έτσι και καλά έκαναν. Ωστόσο δεν δικαιολογούνται όταν η μέλισσα λέει πως «η εφηβεία είναι μια πολυάσχολη εποχή» (πρώτο μεταφραστικό ατόπημα) το πουλί να απαντά: «Πολυάσχολη όσο και μια μέλισσα», άλλη μια αγγλική παρομοίωση, εντελώς ακαταλαβίστικη σ’ έναν ελληνόφωνο, καθώς οι δικές μας μέλισσες είναι εργατικές, όχι πολυάσχολες. Ούτε συγχωρείται η αβλεψία η μέλισσα πότε να είναι αρσενική πότε θηλυκή συντακτικά. Οι ονειρώξεις βαφτίζονται «υγρά όνειρα» (να τ’ απλώσουμε να στεγνώσουν). Οι διάλογοι έχουν αποδοθεί σχεδόν λέξη προς λέξη, με οικτρά αποτελέσματα, ενώ γενικότερα το κείμενο βρίθει από αγγλισμούς (μη ελληνική χρήση του αόριστου άρθρου ή προθέσεων, π.χ. «τα πλυντήρια δουλεύουν ασταμάτητα στην εποχή της εφηβείας» – όπως λέμε θα σε δω στην Παρασκευή, ε;). Υπάρχουν πολλοί εξαίρετοι λόγοι που το εν λόγω βιβλίο έχει μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες παγκοσμίως. Ας ελπίζουμε ότι στις υπόλοιπες έχει μεταφραστεί καλύτερα.


Μεγαλώνω και ρωτάω για το σεξ

της Τζοάννα Κόουλ, Μοντέρνοι Καιροί, 2011

sex-omofylofilia-06Η πιο πρόσφατη έκδοση για παιδιά και το σεξ είναι το Μεγαλώνω και ρωτάω για το σεξ, της Τζοάννα Κόουλ, ένα πραγματικά αξιέπαινο και χρήσιμο βιβλίο, επιμελημένο από την παιδοψυχολόγο Αλεξάνδρα Καππάτου και με εξαιρετική μετάφραση της Μπέσσυς Πλακούλα, με στρωτή, ρέουσα γλώσσα και χωρίς ούτε έναν αγγλισμό. Απευθύνεται σε παιδιά προεφηβικής ηλικίας 10-13 ετών, τα οποία «έχουν ήδη ακούσει πολλά για το σεξ. Όμως οι πληροφορίες που έχουν συλλέξει από το περιβάλλον τους ή βλέπουν στην τηλεόραση δεν αποτελούν πάντοτε μια υγιή ή ακόμα και αληθινή εικόνα της σεξουαλικότητας», όπως αναφέρει ο πρόλογος, ο οποίος τονίζει την ανάγκη οι γονείς να μιλούν για το σεξ στα παιδιά τους – όχι μία φορά, απλώς για να ξεμπερδέψουν, αλλά συχνά, με διάφορες αφορμές. Το παρόν βιβλίο δεν παρέχει εξαντλητικές πληροφορίες, επειδή ναι μεν τα παιδιά αυτής της ηλικίας χρειάζονται πληροφόρηση, αλλά «δε θέλουν να κατακλυστούν από όλες τις λεπτομέρειες της σεξουαλικής ζωής του ενηλίκου». Απαντά σε πολλά ερωτήματα που απασχολούν ένα νέο παιδί όσον αφορά τις αλλαγές στο σώμα του, τον αυνανισμό, τις ονειρώξεις και γενικότερα για το σεξ, ενώ περιέχει κι ένα κεφάλαιο για τον παιδικό έρωτα και τη στάση των μεγάλων για αυτόν.

Για την ομοφυλοφιλία αφιερώνει 5 καλογραμμένες και ισορροπημένες σελίδες, χωρίς καμία έμμεση ή άμεση επίκριση. Στο κομβικό και ακανθώδες ερώτημα γιατί άλλοι άνθρωποι είναι στρέιτ και άλλοι γκέι, παραθέτει συνοπτικά κάποιες θεωρίες, αλλά ξεκαθαρίζει με επιστημονικά υπεύθυνο τρόπο ότι δεν υπάρχει σαφής εξήγηση μέχρι σήμερα, ενώ επίσης τονίζει ότι η ομοφυλοφιλία δεν είναι ασθένεια. Αναφέρει ότι ομοφυλόφιλοι υπήρχαν ανέκαθεν και παγκοσμίως, κάνει λόγο για τη βία που εισέπρατταν παλιά αλλά και σήμερα και τέλος επισημαίνει ότι οι ομοφυλόφιλοι όχι μόνο μπορούν πλέον να παντρεύονται σε πολλές χώρες αλλά και να είναι γονείς – μάλιστα εξίσου καλοί με τους ετεροφυλόφιλους, σύμφωνα με έρευνες.

Μοναδικό φάουλ είναι η απάντηση στην ερώτηση: «Μπορούν οι ομοφυλόφιλοι να αποφασίσουν να μην έχουν ερωτικούς συντρόφους του ίδιου φύλου; Οι ομοφυλόφιλοι μπορούν να διαλέξουν να μη ζουν ως ομοφυλόφιλοι, λόγω των κοινωνικών συνθηκών. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν, αν το θέλουν, να μην έχουν σεξουαλικές σχέσεις με άτομα του ίδιου φύλου. Οι περισσότεροι ομοφυλόφιλοι, όμως, δεν μπορούν να ελέγξουν τον τρόπο που αισθάνονται και την ερωτική έλξη που νιώθουν απέναντι σε άτομα του ίδιου φύλου». Η συγκεκριμένη διατύπωση ενέχει τον κίνδυνο να πιστέψει ένα παιδί ότι η ομοφυλοφιλία είναι θέμα επιλογής και ελέγχου της ερωτικής έλξης. Πράγματι, λόγω συνθηκών, ουκ ολίγοι γκέι καταπιέζουν την ομοφυλοφιλία τους, με άσχημες συνέπειες για τη συναισθηματική ισορροπία και την ψυχική υγεία τους. Η ομοφυλοφιλία δεν είναι θέμα επιλογής και αυτό πρέπει να τονιστεί στα μικρά παιδιά, που μπροστά στο φόβο του τι τα περιμένει, ενδεχομένως να κατηγορήσουν τον εαυτό τους ότι δεν προσπαθούν αρκετά να ελέγξουν τις επιθυμίες τους.

Σε γενικές γραμμές είναι ένα χρήσιμο και καλογραμμένο βιβλίο, με καλαίσθητη αλλά όχι συναρπαστική εικονογράφηση. Απορία μου προξένησε η παράλειψη της ηπατίτιδας από τα ΣΜΝ, όπως επίσης κρίνω εντελώς αναχρονιστική την τοποθέτηση στην ερώτηση γιατί οι άνθρωποι έχουν σεξουαλικές επαφές: «Ο πρώτος λόγος είναι ότι η σεξουαλική επαφή είναι η αρχή δημιουργίας ενός παιδιού». Απ’ όλους τους λόγους που κάνουμε σεξ, είναι κατά πολύ ο λιγότερο συχνός.

Αγόρια και κορίτσια στην εφηβεία

της Λουίζ Σπίλσμπερυ, Μοντέρνοι Καιροί, 2011

Το Αγόρια και κορίτσια στην εφηβεία, της Λουίζ Σπίλσμπερυ, είναι επίσης έκδοση του 2011 και παρότι αναφέρει ελάχιστα για την ομοφυλοφιλία (μόλις 2 παραγράφους), το κάνει με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, καθησυχάζοντας τα παιδιά που περνούν μόνο μια φάση ομοφυλοφιλικής έλξης αλλά ταυτόχρονα κάνοντας μνεία στα παιδιά που είναι βέβαια από πολύ νωρίς για τον προσανατολισμό τους: «Ορισμένοι έφηβοι είναι βέβαιοι από νωρίς ότι έλκονται από άτομα του ίδιου φύλου. Άλλοι μπορεί να έλκονται από άτομα και των δύο φύλων για ένα διάστημα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και οφείλεται στις ορμόνες που κυκλοφορούν στο σώμα σου. Δε χρειάζεται να πάρεις βιαστικές αποφάσεις σχετικά με το σεξουαλικό προσανατολισμό σου. Περίμενε λίγο μέχρι να ηρεμήσουν οι ορμόνες σου και να ξεκαθαρίσουν οι προτιμήσεις σου. Το σημαντικότερο είναι να νιώθεις άνετα με τη σεξουαλική σου ταυτότητα, αλλά και να σέβεσαι τις επιλογές των άλλων ανθρώπων».

Η χαρούμενη, ελκυστική και αστεία εικονογράφηση του Μάικ Γκόρντον προσμετρείται στα προτερήματα του βιβλίου, όπως επίσης και η εξαιρετική μετάφραση της Τατιάνας Γαλάτουλα, που κάνει το βιβλίο να διαβάζεται απρόσκοπτα. Από τα καλύτερα στοιχεία του βιβλίου είναι η πολύ μοντέρνα δομή του, με εξομολογήσεις τύπου μπλογκ, SOS θέματα και κουίζ. Χρήσιμο είναι επίσης το γλωσσάρι και οι διαδικτυακές διευθύνσεις για την ασφάλεια στο Ίντερνετ. Είναι το μόνο που βρήκα να κάνει αναφορά στην κολπίτιδα και την κυστίτιδα, δύο συχνά προβλήματα υγείας των κοριτσιών, όπως και στην κλίση του πέους των αγοριών, που απασχολεί αρκετά αγόρια σ’ εκείνη την ηλικία. Γενικά είναι γραμμένο με πολύ εύληπτο τρόπο, καθημερινή, απλή γλώσσα και εξαιρετικά χρήσιμο βοήθημα για την ενημέρωση των εφήβων.

Σεξ και συναίσθημα-ειλικρινείς απαντήσεις για τον έρωτα και λοιπά

της Kolet Janssen, Κάτοπτρο, 2003

Όλες γνωρίζουμε πόσο αφοπλιστικά ειλικρινείς και διεισδυτικές μπορεί να είναι οι ερωτήσεις των παιδιών. Υπάρχει λοιπόν καλύτερος οδηγός από αυτές για ένα βιβλίο ενημέρωσης για το σεξ; Το Σεξ και συναίσθημα-ειλικρινείς απαντήσεις για τον έρωτα και λοιπά της Κολέτ Γιάνσεν βασίζεται σε αληθινές ερωτήσεις παιδιών προεφηβικής ηλικίας (9-14), δίνοντας έξυπνες, ακομπλεξάριστες, υπεύθυνες, ενημερωτικές απαντήσεις, χωρίς φόβο και πάθος. Παρά την επανάληψη της θεματολογίας σε διάφορα σημεία (κάποιες ερωτήσεις αφορούν το ίδιο ζήτημα), τελικά αυτό λειτουργεί θετικά, καθώς δίνονται απαντήσεις από διαφορετική σκοπιά, εμπλουτίζοντας το οπλοστάσιο πληροφοριών των παιδιών.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του βιβλίου είναι η απενοχοποιημένη στάση απέναντι στο σεξ. «Το σεξ στον 21ο αιώνα ... αποτελεί μια αυτόνομη μορφή επικοινωνίας, συντροφικής διασκέδασης, χαλάρωσης, εξερεύνησης του εαυτού μας». Με σοβαρότητα αλλά χωρίς από καθέδρας νουθεσίες, καλύπτει θέματα που άλλα βιβλία προτιμούν να παρακάμψουν, όπως οι στάσεις στο σεξ, ο ή σαδομαζοχισμός ή ο πρωκτικός και στοματικός έρωτας (με ατυχή παράλειψη της αιδοιολειχίας). Σταχυολογώ μερικές ερωτήσεις παιδιών: «Γιατί καμιά φορά οι άνθρωποι θεωρούν το σεξ βρόμικο;», «Τι είδη σεξ υπάρχουν;», «Τα αγόρια ασχολούνται περισσότερο με το σεξ από τα κορίτσια;», «Τι είναι ο αληθινός έρωτας;», «Πότε είσαι έτοιμος να το κάνεις;»

Για την ομοφυλοφιλία υπάρχουν τρεις παιδικές ερωτήσεις («Είναι δυνατόν άνθρωποι του ίδιου φύλου να αγαπιούνται;», «Μπορούν οι ομοφυλόφιλοι να αγαπιούνται αληθινά;» και «Ομοφυλοφιλία και ετεροφυλοφιλία: πρόκειται για διαφορετικά είδη αγάπης;»), οι οποίες απαντιούνται με επιστημονική ορθότητα και χωρίς συγκαλυμμένη απαξίωση των γκέι αντρών και γυναικών. Σε αντίθεση, φερειπείν, με το πόνημα του Ασκητή, η Γιάνσεν εξηγεί ότι: «Πολλοί ομοφυλόφιλοι δηλώνουν ανοιχτά την προτίμησή τους στην οικογένεια, στους φίλους και στη δουλειά τους. Έτσι χάνονται και ορισμένες επίμονες προκαταλήψεις: λόγου χάρη, ότι ένας άντρας ομοφυλόφιλος είναι πάντα θηλυπρεπής, και μια γυναίκα ομοφυλόφιλη είναι πάντα "αντρογυναίκα"». Καίρια είναι η απάντηση στην τελευταία ερώτηση, όπου εξηγεί ότι η έλλειψη ομοφυλοφιλικών προτύπων δημιουργεί δυσκολίες στα γκέι άτομα και συνεπώς «πρέπει, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, να ανακαλύψουν μόνοι τους την αγάπη τους. Και αυτό τελικά μπορεί να αποδειχτεί τόσο ευχάριστο όσο και μπελάς».

Τα πανέμορφα σκίτσα του Κλάας Φερπλάνκε ντύνουν το βιβλίο αριστουργηματικά, ενώ η πολύ καλή μετάφραση της Ινώς βαν Ντάικ-Μπαλτά καθιστά αυτό το βιβλίο ευχάριστο ανάγνωσμα.

Ψυχολογία της καθημερινής ζωής

της Sylvie Angel, Larousse, 2004

sex-omofylofilia-07Γραμμένο για μεγαλύτερους εφήβους και γονείς, το Ψυχολογία της καθημερινής ζωής (2ος τόμος) της Συλβί Ανζέλ είναι ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος: μια εκλαΐκευση βασικών εννοιών της ψυχολογίας και εφαρμογής τους σε καθημερινές καταστάσεις, όπως η μοναξιά, ο έρωτας, η πίστη και η απιστία, η επιθυμία ή έλλειψη επιθυμίας για παιδί, η ζωή έξω από τα καθιερωμένα κ.ά. Διαβάζεται ευχάριστα όχι μόνο από εφήβους και γονείς, αλλά και γενικότερα απ’ όσες θέλουν να προβληματιστούν και να κατανοήσουν καλύτερα τη συγκεκριμένη θεματολογία.

Αν εξαιρέσουμε μερικές μεταφραστικές κακοτοπιές που ενίοτε καθιστούν το κείμενο δυσνόητο σε βαθμό προβληματικό, το βιβλίο αυτό παρέχει χρήσιμες ενοράσεις σε όσες θέλουν να εξερευνήσουν καλύτερα κοινότατα προβλήματα, χωρίς ωστόσο να υιοθετεί τη συνήθως υπεραπλουστευτική προσέγγιση των αμερικανικών βιβλίων αυτοβοήθειας. Λόγου χάρη, στο κεφάλαιο για τη μοναξιά ρωτά: «Σε ποιον ανήκει το παιδί; Στη δική μας κουλτούρα της προσωποποίησης, η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα θα ήταν: "Ανήκει στον εαυτό του". Αλλά δεν θα είχε νόημα. Το παιδί που δεν ανήκει πουθενά είναι καταδικασμένο να πεθάνει ή να μην αναπτυχθεί σωστά. Και το παιδί που ανήκει κάπου, είναι καταδικασμένο να διαμορφωθεί από αυτούς στους οποίους ανήκει. Η ευχαρίστηση να γίνει ο εαυτός του περνάει μέσα από τον δεσμό που υφαίνει με τους άλλους».

Αφού προβεί σε μια εκτενή και ωφέλιμη ανάλυση στην έννοια και το βίωμα της μοναξιάς (Τόσοι τρόποι να είναι κανείς μόνος, Μοναξιά που επιλέγουμε ή που μας επιβάλλεται, κ.ά.), περνά στο πώς συνάπτουμε σχέσεις με άλλους (Ένας + Ένας = τι;). Ίσως εκ πρώτης όψης προκαλεί έκπληξη που το κεφάλαιο αυτό ξεκινά με μια υποενότητα τιτλοφορούμενη «Ζώντας έξω από τα καθιερωμένα», ωστόσο εδώ ακριβώς έγκειται η μεγάλη αξία του εν λόγω βιβλίου: πραγματεύεται τις ανάγκες που κρύβονται πίσω από άλλες πιο διαφημιζόμενες ανάγκες: σαφώς το να είμαστε ζευγαρωμένοι παραμένει από τις μεγαλύτερες αξίες και στόχους μας, αλλά πώς εντάσσεται σε αυτό η «ανάγκη για πρωτοτυπία» ή η επιθυμία μας να μην ακολουθούμε τα καθιερωμένα πρότυπα ζευγαροσύνης; Αναφέρει π.χ. «ζευγάρια που σοκάρουν ή ξαφνιάζουν: Υπάρχουν τρία είδη ζευγαριών "έξω από τα καθιερωμένα": αυτά που ανέχονται αμοιβαία κάθε σεξουαλική ελευθερία· αυτά που έχουν μεγάλη διαφορά ηλικίας... ιδιαίτερα όταν η γυναίκα είναι πιο μεγάλη· και αυτά που αντιστρέφουν τους ρόλους – ο άντρας στο σπίτι, η γυναίκα στη δουλειά. Περιέργως, η τελευταία κατηγορία είναι αυτή που προκαλεί τη μεγαλύτερη έκπληξη».

Επισημαίνοντας τη μεγάλη επιρροή που ασκεί η κουλτούρα στο πώς εννοιολογούμε και βιώνουμε το να είμαστε ζευγάρι, μιλά στη συνέχεια για τα πρότυπα που συνεχώς πληθαίνουν και μεταβάλλονται, αλλά και τα προβλήματα που ενσκήπτουν (π.χ. διάρκεια της ερωτικής επιθυμίας, πίστη και απιστία, ατομικότητα κ.ά.). Η συγγραφέας καινοτομεί στον τρόπο που πραγματεύεται την ομοφυλοφιλία· αφήνοντας στην μπάντα τα πώς και τα γιατί (που ελάχιστη σημασία έχουν σε τελική ανάλυση), πηγαίνει κατευθείαν στο ζουμί: ωραία, είσαι ομοφυλόφιλος, τι γίνεται; Το στερεότυπο προβλέπει μια ζωή μοναξιάς και περιθωριοποίησης, αλλά η Ανζέλ επιλέγει να αναδείξει μια άλλη πολύ συνηθέστερη αλλά αποσιωπώμενη πραγματικότητα, αυτή του ομοφυλοφιλικού ζευγαριού. Στο ομώνυμο κεφάλαιο πραγματεύεται τα εμπόδια που ενεδρεύουν εξαιτίας των καθιερωμένων κοινωνικών νορμών και της έλλειψης προτύπων. Είναι ένα εξαιρετικά καλογραμμένο κείμενο, που θίγει θέματα όπως η μορφή του ζευγαριού, η εσωτερικευμένη ομοφοβία και η γονεϊκότητα στα γκέι ζευγάρια, ενώ στο τέλος παραθέτει μια σειρά από ερωτοαπαντήσεις: «Πώς να δεχτείτε για πρώτη φορά σε δείπνο το παιδί σας και τον σύντροφό του που ανήκει στο ίδιο φύλο;».

Παρά την πιο ψυχολογική προσέγγισή του, το καινοτόμο και διεισδυτικό βιβλίο της Ανζέλ διαβάζεται εύκολα και προσφέρει χρησιμότατες ενοράσεις για τα κομβικά αυτά ζητήματα που μας απασχολούν όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας.


Κουβεντιάζοντας για το σεξ με τα μικρά μας παιδιά

της Τζιουν Μόρρις, Θυμάρι, 2003

sex-omofylofilia-08

Ένα από τα καλύτερα βιβλία για γονείς είναι το Κουβεντιάζοντας για το σεξ με τα μικρά μας παιδιά της Τζιουν Μόρρις. Παρότι μιλά ελάχιστα για την ομοφυλοφιλία (μόλις λίγες παραγράφους), στο σύνολό του αποτελεί ένα ανεκτίμητο βοήθημα για τον γονιό που θέλει να εκπαιδευτεί στο πώς να μεγαλώσει σωστά το παιδί του όσον αφορά τη σεξουαλικότητα. Ένας από τους στόχους του βιβλίου «είναι να βοηθήσει τους γονείς ν’ αρχίσουν να μιλάνε στα παιδιά τους για το σεξ από νωρίς – πριν ακόμα πάνε σχολείο, καθώς, σ’ αυτή τη φάση, οι γονείς εξακολουθούν να είναι οι σπουδαιότεροι άνθρωποι στη ζωή των παιδιών τους».

Κάθε κεφάλαιο εισάγεται με ιστορίες, που περιγράφουν δύσκολες καταστάσεις με τις οποίες μπορεί να έρθουν αντιμέτωποι οι γονείς: αυνανισμός, πρώιμη εμμηναρχή, σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού από συγγενή, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη 16χρονης, σεξουαλικά παιχνίδια παιδιών, κ.τ.λ. και πώς τις αντιμετώπισαν κάποιοι. Στη συνέχεια ακολουθεί μια ανάλυση του θέματος και μετά μια σειρά από ωφέλιμες ερωτοαπαντήσεις, που παρέχουν όχι συνταγές αλλά ένα μπούσουλα στο γονιό για το πώς να χειριστεί δύσκολες καταστάσεις (π.χ. μας έπιασαν τα παιδιά μας να κάνουμε σεξ, πώς να χειριστούμε τα αισχρόλογα που λένε, κ.τ.λ.).

Καταρρίπτοντας αντιλήψεις περασμένων αιώνων «ότι το σεξ είναι κάτι κακό, και τα παιδιά πρέπει να προστατευτούν από τη "φοβερή αλήθεια" σχετικά με αυτό», βοηθά τους γονείς να συνειδητοποιήσουν τους τρόπους με τους οποίους περνούν τις αξίες τους στα παιδιά τους όσον αφορά το σεξ ακόμα και όταν δεν μιλάνε για αυτό». «Τα συναισθήματα και οι απόψεις των γονιών είναι εξίσου σημαντικά με τις πρακτικές γνώσεις που μεταδίδουν στα παιδιά τους για το θέμα αυτό», επισημαίνει καίρια. «Όταν οι γονείς δεν συζητάνε για το σεξ με τα παιδιά τους, μεταδίδουν ένα αρνητικό μήνυμα». Στην καυτή ερώτηση που απασχολεί αρκετούς γονείς ότι το να μιλήσουν για το σεξ στα παιδιά θα τα ενθαρρύνει να θελήσουν την εμπειρία, απαντά ορθότατα: «Μπορεί να θελήσουν, μπορεί και όχι. Και στην αντίθετη περίπτωση, όμως, αν δηλαδή δεν τους μιλήσετε, οι πιθανότητες να θέλουν να δοκιμάσουν το σεξ, είναι ίδιες».

Χωρίς ίχνος δασκαλίστικων νουθεσιών αλλά με βαθιά κατανόηση για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γονείς, η Μόρρις εξηγεί με απλή γλώσσα ότι υπάρχουν λύσεις, αρκεί να μην περιμένουμε μέχρι να εμφανιστούν τα προβλήματα. Π.χ. όταν ένας πατέρας πιάνει τον γιο του να παίζει με το πουλί του, του λέει: «Σου αρέσει αυτό που κάνεις;». «Ναι», απάντησε ο μικρός. «Μπορείς να παίζεις με το πέος σου, όμως οι άλλοι έρχονται σε δύσκολη θέση, όταν σε βλέπουν, επειδή το σεξ δεν γίνεται δημόσια. Και το πέος, ο κόλπος και το αιδοίο είναι μέρη του σώματος που δεν τα δείχνουμε δημόσια – γι’ αυτό παίζουμε με αυτά, μόνο όταν είμαστε μόνοι».

Το βιβλίο θίγει την ομοφυλοφιλία ελάχιστα, πράγμα όχι απαραίτητα κακό, καθώς δεν την ανάγει σε τεράστιο πρόβλημα. Στην ερώτηση του γονιού: Ανησυχώ γιατί νομίζω ότι ο γιος μου είναι ομοφυλόφιλος (σελ. 132), απαντά: «Άσχετα αν ο γιος σας είναι ομοφυλόφιλος ή όχι, έχει ανάγκη την αγάπη και την αποδοχή σας γι' αυτό ακριβώς που είναι. Την περίοδο της εφηβείας τ' αγόρια και τα κορίτσια δοκιμάζουν διάφορες μορφές συμπεριφοράς και πολλές φορές προτιμούν την παρέα ατόμων του ίδιου φύλου. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνουν ομοφυλόφιλοι όταν ενηλικιωθούν, ωστόσο είναι κάτι που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε». Περιέχει επίσης ορισμό του τι είναι ομοφυλόφιλος και πώς κάνουν έρωτα, ενώ εξίσου σημαντικό είναι ότι μιλά και για τον σεξισμό – όλα χωρίς φόβο και πάθος.

Σε άψογη μετάφραση της Μαρίας Κακούρη και επιστημονική επιμέλεια της ψυχολόγου Αντιγόνης Γραμμένου (μοναδικό ατόπημα η «σωματική ανικανότητα» για το physical disability), είναι ειλικρινές βιβλίο που σε εμπνέει να το διαβάσεις.

Κουβεντιάζοντας για το Σεξ με τα Παιδιά μας της Εφηβείας

της Τζιουν Μόρρις, Θυμάρι 2003, 2η έκδοση 2008

Το δεύτερο βιβλίο της Μόρρις, Κουβεντιάζοντας για το Σεξ με τα Παιδιά μας της Εφηβείας, απευθύνεται σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και τους γονείς τους. Εξίσου ισορροπημένο και καλογραμμένο, με έξοχη μετάφραση, θίγει θέματα που δε βρήκα στα υπόλοιπα βιβλία, όπως ένας λεπτομερής οδηγός για την περίοδο, με σχεδιαγράμματα και ημερολόγια παρακολούθησης, αυτοεξέταση στήθους ή όρχεων κ.τ.λ. Οι ιστορίες με μαρτυρίες γονέων λειτουργούν διαφωτιστικά, χωρίς να δίνουν μαγικές λύσεις. Στόχος της συγγραφέα είναι να διασκεδάσει μύθους, όπως ότι το να μιλήσεις στα παιδιά σου για την αντισύλληψη τα ενθαρρύνει να ξεκινήσουν σεξ νωρίτερα, καθώς και να δώσει γενικές συντεταγμένες για το πώς να μιλήσει κανείς στα παιδιά του: «Για να τα πλησιάσετε, είναι πολύ σημαντικό να ξεκινήσετε απ’ το σημείο που βρίσκονται εκείνα και όχι απ’ το σημείο που βρίσκεστε εσείς».

Και το δεύτερο βιβλίο μιλά για την ομοφυλοφιλία με σαφή, ορθό και διόλου απαξιωτικό τρόπο: «Ακριβώς όπως η ετεροφυλοφιλία είναι φυσιολογική –προέρχεται και καθορίζεται από τη φύση– έτσι και η ομοφυλοφιλία είναι φυσιολογική για τους ομοφυλόφιλους. Ο ομοφυλόφιλος δεν μπορεί να γίνει ετεροφυλόφιλος, επειδή το θέλει και το αποφάσισε, ούτε θα πάψει να είναι ομοφυλόφιλος, αν κάνει κάποια θεραπεία. Η ομοφυλοφιλία δεν είναι ασθένεια». Παρότι δίνεται υπερβολικά μικρή έκταση στο θέμα (η συγγραφέας θα μπορούσε να δώσει περισσότερη καθοδήγηση τόσο στους γονείς, όσο και στα παιδιά), τα όσα γράφει λειτουργούν βοηθητικά.

Εφηβεία - Η άγρια ηλικία. Συμβουλές για να συμφιλιωθείτε με την επαναστατικότητα των εφήβων

της Alejandra Vallejo-Nágera, Ενάλιος, 2001

Εφηβεία - Η άγρια ηλικία τιτλοφορείται το βιβλίο της Αλεχάντρα Βαλέχο Νάγερα. Άγρια για τους γονείς, όχι για τους εφήβους. Όπως δηλώνει και ο υπότιτλος, Συμβουλές για να συμφιλιωθείτε με την επαναστατικότητα των εφήβων, απευθύνεται σε γονείς που πασχίζουν να βρουν τρόπους να καταλάβουν και να χειριστούν τα βλαστάρια τους. Η Νάγερα ξέρει καλά το θέμα της, τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά, κι αυτό φαίνεται από το πρώτο κεφάλαιο (Βοήθεια, έφηβος εν όψει!). Σε αντίθεση με τις λαβυρινθώδεις ψυχολογικές θεωρητικούρες και τον δυσνόητο λόγο της Ντολτό και του Ασκητή, η Νάγερα εξηγεί με πολύ άμεση και προσωπική γλώσσα γιατί οι έφηβοι φέρονται τόσο ακαταλαβίστικα και εξοργιστικά, ενώ δίνει πρακτικές συμβουλές για το πώς ένας γονιός αφενός να βοηθήσει το παιδί του, αφετέρου να διατηρήσει σώες τις φρένες του. Οι συμβουλές δεν είναι τα τετριμμένα απλοϊκά κλισέ που βρίσκουμε σε τέτοιου είδους οδηγούς βοήθειας, π.χ. να επικοινωνείτε με το παιδί σας· η Νάγερα εξηγεί ενδελεχώς πώς ενισχύεται η επικοινωνία, λόγου χάρη μέσω ανοιχτών φράσεων. Περιέχει πολυάριθμα παραδείγματα από πραγματικούς διαλόγους μεταξύ εφήβων και γονιών, οι οποίοι βοηθούν τον αναγνώστη να ταυτιστεί και να ανακουφιστεί, βλέποντας ότι δεν είναι ο μόνος που τα ζει αυτά.

Το βιβλίο καλύπτει με άριστο τρόπο ευρύτατη θεματολογία. Ειδικά όσον αφορά τη σεξουαλικότητα, η συγγραφέας χειρίζεται το θέμα εξίσου άρτια, με ιδιαίτερη έμφαση στο πώς και το πότε μιλάμε στα παιδιά για το σεξ και τους λόγους που είναι απαραίτητο ο γονιός να φέρνει το θέμα στη συζήτηση, προτού έρθει δεύτερος και καταϊδρωμένος, όταν το παιδί του τα έχει ήδη μάθει όλα στραβά («Όταν οι γονείς αποφασίζουν να θίξουν το ζήτημα του σεξ στα παιδιά τους, δεν υποψιάζονται ότι, εδώ και πολύ καιρό, είναι το αγαπημένο τους θέμα συζήτησης στο σχολείο. Τα παιδιά μιλούν μεταξύ τους για σεξ από τα 9-10 χρόνια τους ή ίσως και νωρίτερα»). Εξηγεί ότι οι ανησυχίες των γονιών δεν συμπίπτουν με τις ανησυχίες των παιδιών, τους λόγους που οι γονείς κωλύονται να θίξουν το θέμα αλλά και τι μπορεί να γίνει για να αρθεί το αδιέξοδο.

Δυστυχώς η μοναδική της αναφορά στην ομοφυλοφιλία είναι ανεξήγητα σύντομη και άνευρη –μόλις μία παράγραφος– υποβιβάζοντας το θέμα σε υποσημείωση της εφηβείας, παρότι για τους περισσότερους γονείς αποτελεί από τα πιο ακανθώδη και ανησυχητικά ζητήματα. Η συγγραφέας ξεπετάει το θέμα με ακατανόητη προχειρότητα, καθησυχάζοντας τους γονείς και μετά σιωπή. Ούτε στα ιδιαίτερα χρήσιμα και καλογραμμένα κεφάλαια για τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, την αντικοινωνική συμπεριφορά, την κατάθλιψη και την αυτοκτονία (όπου αναφέρεται στις κατηγορίες εφήβων που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο) κάνει την παραμικρή αναφορά στην ομοφυλοφιλία, παρότι έχει διαπιστωθεί εδώ και χρόνια μέσα από έρευνες ότι οι γκέι έφηβοι έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας ή προβλήματα με ουσίες. Η σιωπή της είναι πραγματικά ανεξήγητη και αταίριαστη με το συνολικό ύφος και περιεχόμενο του βιβλίου της. Παρόλ’ αυτά, τα προτερήματα του βιβλίου αντισταθμίζουν αυτή την κραυγαλέα έλλειψη.

Η Λένα Θεοδωρίδου έχει κάνει εξαιρετική μετάφραση· μοναδική και σοβαρή ένσταση η χρήση των λέξεων πέτινγκ και νέκινγκ στα ελληνικά. Δεν γνωρίζω αν η συγγραφέας χρησιμοποίησε τις αγγλικές λέξεις στο ισπανικό πρωτότυπο, αλλά ακόμη και αν το έκανε, σίγουρα δεν είναι δεσμευτικό για τα ελληνικά, όπου έχουμε μια ελληνικότατη λέξη για να τις αποδώσουμε: χαμούρεμα. Προς τι η εισαγωγή μιας ακατανόητης ξένης λέξης σαν να είναι τεχνικός όρος χωρίς αντιστοίχηση στη δική μας πραγματικότητα;

Εφηβεία Πρακτικός οδηγός για γονείς & εκπαιδευτικούς

των Μάικλ Καρ-Γκρεγκ & Έριν Σέιλ, Ωρίων 2005

Είναι εξοργιστικό ένα καλό βιβλίο να χαντακώνεται από μια κάκιστη μετάφραση. Αν και η λέξη «μετάφραση» πέφτει πολλή, διότι στο Εφηβεία Πρακτικός οδηγός για γονείς & εκπαιδευτικούς έχουμε σκέτη αντικατάσταση αγγλικών λέξεων με ελληνικές, με τραγικά αποτελέσματα ως προς την κατανόηση. Τι σημαίνει: «Όλος ο κόσμος σας μπορεί να αρχίσει να μοιάζει με πάρκο, εκτός αν εξοπλιστείτε με σύγχρονες γνώσεις και στρατηγικές επιβίωσης. (Ελπίζουμε να μη φοβάστε τα ύψη!)»; Σταχυολόγησα τέσσερις εντελώς ακατανόητες φράσεις και καμιά σαρανταριά απλά άθλιες ελληνικούρες μέσα στις πρώτες 27 σελίδες· μετά αρνήθηκα να με υποβάλω σε αυτό το μαρτύριο («αυστραλιανά κορίτσια», «εξάδα μυών»). Η «μεταφράστρια», Φιλία Αντωνακάκη, και κυρίως η «επιμελήτρια», Έλενα Γιαννούλα, θα έπρεπε να αποπεμφθούν από την ελληνική ή να τεθούν σε γλωσσική καραντίνα.

Λόγω της μεταφραστικής κατακρεούργησης, θα ήθελα να σας αποτρέψω να διαβάσετε το εν λόγω βιβλίο, αλλά δυστυχώς είναι πολύ καλό και χρήσιμο. Απευθύνεται αποκλειστικά σε γονείς και εκπαιδευτικούς και περιέχει πληθώρα έξυπνων, πρακτικών και αναλυτικών συμβουλών, για πολλά σοβαρά θέματα, όπως οι αυτοκτονικές τάσεις, η κατάθλιψη, οι ερωτικές επαφές κ.ά. Στην ομοφυλοφιλία αφιερώνει έξι εξαιρετικά ισορροπημένες σελίδες, με πρακτικές συμβουλές και χρήσιμα στοιχεία, καθώς και μια συγκινητική μαρτυρία δύο γονέων και του δράματος που έζησε ο γιος τους μέχρι να τους αποκαλύψει ότι είναι γκέι. Το υποκεφάλαιο «Οι ομοφυλόφιλοι νέοι» προσφέρει εξαιρετικά διεισδυτικές πληροφορίες, που κάθε υπεύθυνος γονιός και εκπαιδευτικός οφείλει να γνωρίζει και οι οποίες δεν περιέχονται στα υπόλοιπα βιβλία που κυκλοφορούν (π.χ. [οι ομοφυλόφιλοι νέοι] έχουν πρόσβαση σε λίγα θετικά ομοφυλοφιλικά πρότυπα και δυσκολεύονται στη διαμόρφωση θετικής αυτοεκτίμησης», «αντιμετωπίζουν ομοφοβικά σχόλια και παρενόχληση σε καθημερινή βάση στο σχολείο» ή «πιστεύουν ότι η αυτοκτονία είναι η μόνη λύση σε ένα πρόβλημα που φαίνεται ολοκληρωτικά απελπιστικό. Έρευνα δείχνει ότι το ποσοστό της τάξεως του 25-40% νέων ομοφυλόφιλων αγοριών και κοριτσιών έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν και ότι 65-80% έχουν τάσεις αυτοκτονίας»).

Γονείς και Παιδιά Δίνοντας και Παίρνοντας Μαθήματα Ανατροφής

του Jan-Uwe Rogge, εκδόσεις Θυμάρι, 2010

Το Γονείς και Παιδιά Δίνοντας και Παίρνοντας Μαθήματα Ανατροφής του Γιαν Ούβε Ρόγκε θα μπορούσε κάλλιστα να λειτουργήσει ως βίβλος διαπαιδαγώγησης. Η λέξη «χρήσιμο» δεν αρκεί για να περιγράψει πόσο ωφέλιμο εργαλείο είναι για κάθε γονιό που μεγαλώνει παιδιά. Ο Ρόγκε πραγματεύεται πάρα πολλά θέματα, όπως η επιθετικότητα, η ενούρηση, η εγκόπριση, ο φόβος (και η χρησιμότητά του), η ζήλια, η ντροπαλότητα, τα πείσματα, μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συγκέντρωσης κ.τ.λ. Η ενδελεχής ανάλυση των θεμάτων δεν είναι ούτε υπερβολικά θεωρητική ούτε απλουστευτικά πρακτική· δίνει γενικές κατευθύνσεις, όχι γενικόλογες συνταγές, ενώ ταυτόχρονα εξηγεί πολύπλοκες έννοιες και καταστάσεις της ψυχολογικής εξέλιξης του παιδιού με απλή και εύληπτη γλώσσα, χωρίς τις θεωρητικές ακροβασίες της Ντολτό ή του Ασκητή, που το μόνο που καταφέρνουν είναι να μπερδέψουν τον αναγνώστη. Τα πολυάριθμα παραδείγματα με μαρτυρίες γονιών για προβληματικές καταστάσεις κάνουν την ανάγνωση πιο προσωπική υπόθεση, αφού οι αναγνώστες βλέπουν τον εαυτό τους στα όσα περιγράφονται.

Ανεξήγητη έλλειψη του βιβλίου είναι η σχεδόν παντελής απουσία αναφοράς στη σεξουαλικότητα, ένα θέμα που εξυπακούεται απασχολεί ιδιαίτερα τους γονείς. Παρά αυτή την έλλειψη, είναι ένα απολαυστικό και ωφελιμότατο ανάγνωσμα, σε εξαιρετική μετάφραση της Μαριάννας Αντωνοπούλου και επιστημονική θεώρηση της Αντιγόνης Γραμμένου.


Η Αφροδίτη με τζην

της Νathalie Bartle, Θυμάρι, 2002

sex-omofylofilia-09Τα παιδιά στην εφηβεία πιστεύουν ότι τα ξέρουν όλα, ειδικά όσον αφορά το σεξ. Εξάλλου, το σεξ προβάλλεται τόσο πολύ, που εύκολα γίνεται πιστευτός ένας τέτοιος ισχυρισμός, ειδικά δε αφού βολεύει τους γονείς, οι οποίοι σε αυτή την περίπτωση δεν χρειάζεται να ασχοληθούν με το δύσκολο αυτό θέμα. Το πρόβλημα είναι ότι οι έφηβοι νομίζουν ότι ξέρουν· όπως λέει μια δεκατετράχρονη: «Νομίζω ότι ξέρω τα πάντα και γι’ αυτό δεν μου περνάει απ’ το μυαλό ότι χρειάζεται να μάθω – δεν ξέρω ποια είν’ αυτά που δεν ξέρω». Η Νάταλι Μπαρτλ στο βιβλίο της Η Αφροδίτη με τζην καταπιάνεται ακριβώς με αυτή την επικίνδυνη ημιμάθεια και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί ειδικά στη σχέση μητέρας κόρης. Το βιβλίο βασίζεται σε μελέτη που διεξήγαγε η ίδια σε μητέρες και τις κόρες τους, με μαρτυρίες εκατέρωθεν. Είναι διαφωτιστικό, καθώς περιέχει επίσης έρευνες που στοιχειοθετούν πόσο σημαντική είναι η επικοινωνία σε θέματα σεξ από πολύ μικρή ηλικία, αν οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να αποφύγουν κακοτοπιές, όπως τα ναρκωτικά, οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Η ευρυμαθής ματιά και ανάλυση της συγγραφέα φωτίζει πολυάριθμες πλευρές της σχέσης μητέρας-κόρης, με τρόπο εύληπτο και βοηθητικό. Στα μείον του βιβλίου είναι η συσσώρευση «βιογραφικών» για τις μητέρες και τις κόρες που συμμετείχαν στη μελέτη – είναι υπερβολικά πολλές πληροφορίες που η αναγνώστρια αδυνατεί να συγκρατήσει· ο Ρόγκε μεταδίδει εξίσου πλούσιες πληροφορίες για τους γονείς και τα παιδιά με λιγότερο κουραστικό τρόπο.

Ειδικά για την ομοφυλοφιλία αναφέρονται υπερβολικά λίγα, ίσως επειδή το βιβλίο βασίστηκε στις συνεντεύξεις με τις μητέρες και κόρες, και η θεματολογία που καλύπτεται οριοθετείται από τους δικούς τους προβληματισμούς. Μόνο μία έφηβη ανέφερε την ομοφυλοφιλία ως θέμα, λόγω της λεσβίας μεγαλύτερης αδελφής της και των προβλημάτων που προξενούσε αυτό στην οικογένειά της. Η Μπαρτλ χειρίζεται το θέμα ορθά, αλλά ανεπαρκώς, αφού περιορίζεται σε πολύ επιφανειακή ανάλυση και συστάσεις. Από τα λεγόμενά της, ωστόσο, καθίσταται προφανές ότι ο τρόπος που η οικογένεια αντιμετωπίζει την ομοφυλοφιλία ενός παιδιού επηρεάζει και τα αδέλφια του.

Η μετάφραση της Μαρίας Κακούρη είναι και εδώ πολύ καλή, με εξαίρεση την πραγματικά προβληματική στίξη –το κείμενο είναι διάστικτο από περιττά κόμματα– και τη χρήση αγγλικών κανόνων για το πώς γράφονται οι τίτλοι κεφαλαίων και βιβλίων.

Η σεξουαλική αφύπνιση της εφηβείας

του Θάνου Ασκητή, Καστανιώτης, 1997

Άφησα τελευταίο το πιο προβληματικό βιβλίο που κυκλοφορεί στα ελληνικά όσον αφορά τη διαπαιδαγώγηση σε θέματα σεξουαλικότητας. Πρόκειται για το Η σεξουαλική αφύπνιση της εφηβείας, του γνωστού ψυχιάτρου Θάνου Ασκητή, ένα έργο το οποίο, αν η Ελλάδα ήταν ένα νησί χωρίς καμία επαφή με τις εξελίξεις της υπόλοιπης υφηλίου, θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω προοδευτικό, καθώς θίγει αρκετούς από τους συντηρητικούς μύθους που ταλανίζουν τους γονείς της ελληνικής κοινωνίας. Ο Ασκητής υιοθετεί μια θετική και προοδευτική στάση για τον αυνανισμό, την ανεξαρτητοποίηση των εφήβων, τη διεκδίκηση της σεξουαλικής επαφής στην εφηβική ηλικία όταν νιώθουν οι έφηβοι έτοιμοι και όχι όταν το κρίνουν οι γονείς, την αυτονόμηση της έφηβης κοπέλας και της υπερνίκησης των αγκυλώσεων για την «πρώτη φορά», την καταπολέμηση του υπερπροστατευτισμού των γονέων ή την επιβολή των δικών τους βλέψεων στο παιδί τους.

Όλα αυτά είναι καλά, μόνο που μέσα στη προοδευτικότητα κρύβονται πολυάριθμα, βαθέως συντηρητικά μηνύματα που απηχούν άλλους αιώνες και βρίσκονται σε διαμετρική αντιδιαστολή με τη σημερινή πραγματικότητα, ειδικά αν στόχος είναι το άνοιγμα και το προχώρημα της κοινωνίας. Ο Ασκητής γράφει ξεχωριστά κεφάλαια για το αγόρι και το κορίτσι, πράγμα αναμενόμενο, καθώς υπάρχουν διαφορές που χρήζουν διαφορετικής ανάλυσης. Το πρόβλημα είναι η οπτική του πάνω σε αυτές τις διαφορές· σε όλο το βιβλίο το κορίτσι και οι ανάγκες του, αλλά και η σχέση του με τη μητέρα και τον πατέρα παρουσιάζονται με βάση ένα παρωχημένο σεξιστικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο το κορίτσι «αυτοθαυμάζεται» (χαρακτηρισμός που επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές αλλά ούτε μία για το αγόρι), επιδεικνύει «φιλαρέσκεια» και «ζήλια» (το αγόρι όχι), είναι «μεθυσμένη από την παρουσία της και τη ναρκισσιστική της προβολή» (το αγόρι ποτέ), η πρώτη της φορά πρέπει να έρθει «όταν έχει προετοιμάσει την ψυχική της υπόσταση» και όχι «με ναρκισσισμό» (το αγόρι ποτέ). Παράλληλα ο γάμος αναφέρεται ως δικός της στόχος (όχι του αγοριού), η σχέση μητέρας κόρης διέπεται συχνά από ζήλια, φθόνο για τα νιάτα της μικρής και ανταγωνιστικότητα για τον πατέρα, ενώ ο πατέρας «οφείλει να ενισχύσει το ρόλο της μητέρας, και όταν η κόρη τον πλησιάσει για τα δικά της μυστικά, διακριτικά εκείνος να την ωθεί προς τη μητέρα». Για ποιον αιώνα ακριβώς μιλάμε; Πόσοι πατεράδες ακολουθούν αυτό το «κλασικό» μοντέλο και άρα «πρέπει να είναι πίσω από τη μητέρα» όσον αφορά την κόρη τους; Και τέλος πάντων, στη σημερινή εποχή που τα αγόρια περνούν εξίσου πολύ χρόνο μπροστά στον καθρέφτη, πώς δικαιούται να μιλάει (επανειλημμένως) για φιλαρέσκεια των κοριτσιών, παραβλέποντας τη διαφορετικά δομούμενη και εκφραζόμενη φιλαρέσκεια των αγοριών;

Κατά τη γνώμη μου, ο σεξισμός του Ασκητή είναι τόσο βαθιά ριζωμένος που δεν τον αντιλαμβάνεται ούτε ο ίδιος. Στα κεφάλαια για την εφηβεία στο αγόρι και το κορίτσι, η κατανομή των προτεραιοτήτων είναι άνισα μοιρασμένη μεταξύ των δύο φύλων, με μια λεπτοφυή έμφαση των σεξιστικών έμφυλων ρόλων. Παράλληλα, σε όλο το βιβλίο η έφηβη και η νεαρή γυναίκα παρουσιάζονται μονίμως πιο «ώριμες και υπεύθυνες» από τα αγόρια, που είναι «πιο ανώριμα, ευάλωτα και θορυβώδη». Αναντίρρητα, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των φύλων στην εφηβεία, αλλά συνεχώς μειώνονται, καθώς οι κλασικοί ρόλοι των φύλων διασαλεύονται και υπάρχει μεγαλύτερη ανάδειξη της γυναικείας δύναμης. Ο συγγραφέας, αντιθέτως, ενισχύει τα στερεότυπα και τα παρουσιάζει ως φυσικές πραγματικότητες, με αποτέλεσμα ο γονιός να οδηγείται να πιστέψει ότι ο γιος του είναι πιο ανώριμος, ενώ η κόρη του ναρκισσεύεται. Σε κανένα άλλο βιβλίο από αυτά που εξέτασα, δεν γίνεται τέτοιος καταιγιστικός και άνισος διαχωρισμός των δύο φύλων με βάση τα παρωχημένα στερεότυπα.

Το βιβλίο του Ασκητή αφιερώνει 67 ολόκληρες σελίδες στην ομοφυλοφιλία – παρασάγγες περισσότερες από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης για παιδιά ή γονείς. Και σε αυτό το θέμα ο συγγραφέας στέκεται με τα πόδια σε δυο βάρκες. Από τη μία πλευρά μοιάζει να υιοθετεί μια προοδευτική στάση για την ομοφυλοφιλία, κάνοντας εκτενή αναφορά στην ιστορία της και τις έρευνες για τη διάδοσή της στον πληθυσμό, αλλά από την άλλη, διαφαίνεται ξεκάθαρα η ακραία παρωχημένη άποψη ότι είναι ένα πρόβλημα που καλύτερα θα ήταν να μην είχε υπήρχε, διότι δεν είναι φυσιολογική.

Υιοθετώντας ένα αμιγώς φροϋδικό μοντέλο, αποπειράται να εξηγήσει την ομοφυλοφιλία ως απόρροια λανθασμένων ταυτίσεων – «έλλειψη ταύτισης του ανδρικού γονεϊκού προτύπου για το αγόρι, που φοβάται τον αυταρχικό και σαδιστή πατέρα προς τη μητέρα του». Ή πάλι αν ο πατέρας δεν είναι αυταρχικός, φταίει που είναι απών: «Η απουσία του πατέρα και η ανυπαρξία του μέσα στο σπίτι (αδιαφορία, άρνηση) οδηγούν το αγόρι αυτής της ηλικίας να γυρίσει την πλάτη προς τον πατέρα και να ζητάει να αγκιστρωθεί στη μητρική αγκαλιά, που τον κλείνει μέσα στην παγίδα της υπερπροστασίας και του "γυναικοκρατικού μαλθακισμού". Όποιος έχει ελάχιστη επαφή με ομοφυλόφιλους, γνωρίζει άντρες που μεγάλωσαν μόνο με τη μητέρα τους, ακόμα και με υπερπροστατευτικές μητέρες, χωρίς κανένα «ανδρικό γονεϊκό πρότυπο, οι οποίο όμως δεν έγιναν γκέι. Δεν είναι λίγοι εξάλλου οι άντρες που είχαν ισχυρή πατρική παρουσία και ενίσχυση της έμφυλης ταύτισης, οι οποίοι ανέπτυξαν (ή είχαν εκ των προτέρων) ομοφυλοφιλικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Στις δε ομόφυλες οικογένειες, οι οποίες μελετώνται τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχει αποδειχθεί ότι ο ομοφυλοφιλικός προσανατολισμός των γονέων ή η απουσία προτύπων του αντίθετου φύλου δεν επηρεάζει τον προσανατολισμό των παιδιών ούτε στις λεσβιακές ούτε στις γκέι οικογένειες.

Ο Ασκητής εξηγεί την ομοφυλοφιλία με βάση το φροϋδικής επινόησης οιδιπόδειο σύμπλεγμα, αποδίδοντάς του μάλιστα «χαρακτήρα πανανθρώπινο, που σημαίνει ότι περνάει σε όλα τα άτομα της γης». Κι ενώ έχει πολλά να πει για την αντρική ομοφυλοφιλία και το πώς προκαλείται (γιατί αυτό μας νοιάζει βασικά: ο γιος μας μη μας βγει πούστης), για τα αίτια της γυναικείας αφιερώνει μόλις μια παράγραφο, όπου μιλά πάλι για έλλειψη ταύτισης με τη μητέρα (με αναφορά άλλη μία φορά στην «πρώτη μικρή γυναικεία φιλαρέσκεια»). Παρότι ακόμη και ο ίδιος παραδέχεται ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση για τα αίτια της ομοφυλοφιλίας και ότι υπάρχουν «άλλες θεωρίες και ερμηνείες που έρχονται να συμπληρωθούν μαζί με τη γονιδιακή εξέλιξη που τα τελευταία χρόνια, με την υπόθεση της κληρονομικότητας, όλο και κερδίζει έδαφος στο μεγάλο ερωτηματικό της ομοφυλοφιλίας», αφιερώνει σελίδες επί σελίδων στο παρωχημένο φροϋδικό μοντέλο του ομοφυλόφιλου «που λατρεύει τη μητέρα του (αρρωστημένα) και μισεί τον πατέρα του (φόβος ευνουχισμού), προσπαθώντας να μην πάει με άλλη γυναίκα μένοντας "πιστός" στη μητέρα του». Ταυτόχρονα γράφει μόνο μία παράγραφο για τα νέα δεδομένα της ομοφυλοφιλίας, που βλέπουν «τον ομοφυλόφιλο σαν εξέλιξη των γεννητικών στοιχείων που φέρνει μέσα του και έχει κάθε δικαίωμα, όπως και ο ετεροφυλόφιλος, να εκφράσει τη σεξουαλική και συναισθηματική του διεκδίκηση χωρίς το φόβο, την τιμωρία και την κοινωνική απόρριψη». Ωραία τα λέει, αλλά τι να το κάνεις αφού έχει ήδη εμπεδώσει την ομοφυλοφιλία ως αρρωστημένη προσκόλληση στη μαμά;

Εξυπακούεται ότι παρουσιάζει το ομοφυλόφιλο αγόρι ως πιο μαλθακό και μαμμόθρεφτο, «πιο εγκεφαλικό, πιο ευγενικό και πρόσχαρο παιδί», παρότι παραδέχεται, εν είδει υποσημείωσης, ότι «φυσικά δεν είναι πάντα έτσι το ομοφυλόφιλο παιδί, αλλά σίγουρα, η ηπιότητά του αλλά και η ανάγκη του για περισσότερη τρυφερότητα τον κάνουν να ξεχωρίζει από τους ανήσυχους, "άγριους" εφήβους. Κι όλα τα εξίσου υπαρκτά γκέι αγόρια που παίζουν ποδόσφαιρο, πλακώνονται στο ξύλο και φέρνονται άγρια πού χωράνε στο σχήμα του; Εξάλλου, πολλά από τα «ήπια, ευγενικά» αγόρια θα ήθελαν με χαρά να συμμετάσχουν στα πιο «άγρια» παιχνίδια, αν οι ετεροφυλόφιλοι έφηβοι τα άφηναν και δεν τα εξοστράκιζαν.

Η ανδροκεντρική, παρωχημένη ματιά του στην ομοφυλοφιλία δίνει ρεσιτάλ με απόψεις όπως «γιατί οι γονείς δεν προσπαθούν να βοηθήσουν σωστά το παιδί τους, αποφεύγοντας καταστάσεις που του ισοπεδώνουν την προσωπικότητα, κάνοντάς τον... περισσότερο ομοφυλόφιλο, από αντίδραση, απ’ ό,τι ήταν;» Μα είναι δυνατόν ποτέ ένας άνθρωπος να γίνει ομοφυλόφιλος από αντίδραση; Να προσποιηθεί ότι είναι για να εκδικηθεί τους γονείς του, ναι, αλλά με το ζόρι να αρχίσει να καυλώνει με άτομα του ίδιου φύλου; Υπάρχει λίγο ομοφυλόφιλος και περισσότερο ομοφυλόφιλος; Σύμφωνα με τον Ασκητή υπάρχει, και «με τη ψυχολογική στήριξη και θεραπευτική ενίσχυση του φύλου του με απόλυτα σύμφωνη συμμετοχή δική του θα τον οδηγήσει στο ετεροφυλοφιλικό μοντέλο». Για τον συγγραφέα η ομοφυλοφιλία είναι επιλογή και το δηλώνει ή υπονοεί σε πολλά σημεία.

Η άποψη που επιφυλάσσει για τη γυναικεία ομοφυλοφιλία μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από ηθικοπλαστική προπαγάνδα της δεκαετίας του ’50: «Η ομοφυλόφιλη γυναίκα συνήθως οδηγείται στο χώρο από κάποια γυναίκα ισχυρή σαν προσωπικότητα, με συμπεριφορά άνδρα, που της επιβάλλεται και την καθηλώνει και που ονομάζεται λεσβία». Το μεγάλο, κακό τέρας Λεσβία μολύνει τις αθώες, χωρίς δική τους βούληση, κοπέλες και τις οδηγεί στα σκοτάδια του «χώρου». Ευτυχώς υπάρχει θεραπεία! «δεν είναι ασύνηθες να απομακρύνεται από αυτή την ερωτική συμπεριφορά, εάν γνωριστεί με έναν άνδρα που θα την καλύψει συναισθηματικά και θα την κάνει να νιώσει γυναίκα με τη γοητεία του και την προσωπικότητά του». Μα φυσικά, αφού όλες οι λεσβίες δεν είναι παρά άτυχες που στερήθηκαν την αντρική γοητεία.

Ο Ασκητής πραγματεύεται την ομοφυλοφιλία με τη ματιά που έχει ένας περιηγητής του 19ου αιώνα που επισκέπτεται μια πρωτόγονη φυλή του Αμαζονίου και επιχειρεί να κατανοήσει τα αλλόκοτα ήθη και έθιμά της. Η ανάλυση των όρων «γκέι» και «λεσβία» που κάνει είναι κωμικοτραγική μες στην ασχετοσύνη της: «σαν γκέι και λεσβίες χαρακτηρίζονται τα άτομα εκείνα που γενικά στις σεξουαλικές τους συμπεριφορές παρεκτρέπονται από το ουσιαστικό φύλο, όπως π.χ. άνδρα ή γυναίκα, γι’ αυτό τους κατατάσσουν στο "coming out process"». Αντίθετα, «ο ομοφυλόφιλος έχει κρατήσει τις κρυφές τις ερωτικές προτιμήσεις του για το ίδιο με αυτόν φύλο, χωρίς να εκδηλώνεται και να προβάλλει τις φιλομόφυλες ερωτικές του διαθέσεις». Hello? Έχει την παραμικρή ιδέα τι σημαίνει coming out; Θέλω να επισκεφτώ μια μέρα τον πλανήτη του κ. Ασκητή και να δω πώς ζούσαν οι ομοφυλόφιλοί του πριν διακόσια χρόνια.

Ο μετά βίας συγκαλυμμένος αρνητισμός και οι παρωχημένες απόψεις του διαφαίνεται και στο κεφάλαιο για τη ζωή του ομοφυλόφιλου: «Αρκετές μελέτες που έχουν γίνει για τις σχέσεις των ανδρών ομοφυλόφιλων αναφέρουν την έλλειψη ικανότητας να φτιάχνουν σταθερούς δεσμούς όπως εκείνους των ετεροφυλόφιλων αντίστοιχα, γιατί δεν μπορούν να ενταχθούν στις δεσμεύσεις και ανάγκες που απαιτεί μια σταθερή σχέση. Αυτές οι μελέτες εκφράζουν (sic) τις ευκαιριακές σχέσεις των ομοφυλόφιλων σαν σχέσεις ανταγωνιστικές, με συγκρουσιακό χαρακτήρα ναρκισσιστικού τύπου, όπου ο φόβος για συναισθηματική επένδυση είναι πολύ μεγάλος και ο τρόπος που επικοινωνούν μεταξύ τους είναι πολύ ρηχός». Για τις λόγω «μελέτες» δεν παρέχεται καμία βιβλιογραφία, ενώ αντίθετα αποσιωπούνται (ή πιθανότερα αγνοούνται) οι μελέτες που δείχνουν ότι τα ομόφυλα ζευγάρια συνάπτουν μακρόχρονες σχέσεις και εμφανίζουν υψηλά ποσοστά ικανοποίησης στη σχέση (για εκτενή ανάλυση και βιβλιογραφία: Οι γκέι δεν είναι για σχέσεις. Σοβαρά;).

Πολύ σοβαρότερο πρόβλημα του βιβλίου είναι ότι ο πραγματικά χαοτικός τρόπος που πραγματεύεται την ταυτότητα φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό συντελεί στο να ενισχυθεί ο φόβος πολλών γονέων ότι η ομοφυλοφιλία ισούται με διαταραχή φύλου. Ο Ασκητής βεβαιώνει, στο τέλος, πως τα δύο δεν συνδέονται απαραίτητα, ούτε καν συχνά, αλλά τη ζημιά την έχει ήδη κάνει, μπερδεύοντας τα δύο πολλάκις στα ίδια κεφάλαια. Γενικότερα ούτε η γλώσσα ούτε η δομή βοηθούν την κατανόηση, καθώς μάλλον πρόκειται για συρραφή αυτόνομα γραμμένων άρθρων.

Η βαθέως αρνητική ματιά του Ασκητή για την ομοφυλοφιλία καθίσταται πρόδηλη από τις ερωτήσεις που υποβάλει στους αναγνώστες: «Πόσο όμως μπορούμε στην εφηβεία να σταματήσουμε μια ομοφυλοφιλική εξέλιξη του νεαρού παιδιού μας; Πόσο κοστίζει τελικά ο δρόμος προς την ομοφυλοφιλία;» Το τελευταίο δεν το καταλαβαίνω. Απ’ όσο ξέρω, τζάμπα είναι. Δυστυχώς, το δηλώνει και ο ίδιος απερίφραστα στο τέλος: «Ναι, πιστεύω ακράδαντα ότι δεν πρέπει να ενισχύουμε την ομοφυλόφιλη συμπεριφορά στους νέους ανθρώπους και πρέπει να έχουμε σαν ουσιαστική έκφραση την ανάπτυξη του ετεροφυλοφιλικού μοντέλου άνδρα-γυναίκας».

Το βιβλίο του Ασκητή δεν είναι απλώς συντηρητικό – είναι ελλιπές, επιστημονικά ανενημέρωτο και βαθύτατα επικίνδυνο, διότι μες στην κίβδηλη επιστημονικότητά του εντείνει τα αρνητικά στερεότυπα της ομοφυλοφιλίας, χαϊδεύει τα αυτιά των ανήσυχων γονέων και καταδικάζει τα γκέι παιδιά σε ένα ανώμαλο παρακλάδι του «υγιούς» σεξουαλικού προσανατολισμού.

Βιβλία για παιδιά

  1. Έφηβοι, Φρανσουάζ Ντολτό, Κατρίν Ντολτό-Τολίτς με τη συνεργασία της Κολέτ Περσεμινιέ, Πατάκης 1993, 15η έκδοση 2009
  2. Κάτι αλλάζει... Ένας διαφορετικός οδηγός γύρω από τη σεξουαλικότητα, Ζεπ & Ελέν Μπρυλλέρ, Πατάκης 2002, 3η έκδοση 2009
  3. Εγώ τι είμαι;, Οσκάρ Μπρενιφιέ, Καστανιώτης 2005
  4. Το αγόρι στην εφηβεία, Sylvia Schneider, Πατάκης 1998, 9η εκτύπωση 2009
  5. Το κορίτσι στην εφηβεία, Sylvia Schneider, Πατάκης 1998, 11η εκτύπωση 2010
  6. Δρόμος για την Εφηβεία-Αγόρι ή κορίτσι, Φωτεινή Χρυσάφη, πρόγραμμα σεξουαλικής υγείας, βιβλίο μαθητή Γ'-ΣΤ' τάξεις δημοτικού, University Studio Press, 2004
  7. Ας μιλήσουμε για το σεξ, Ρόμπι Χ. Χάρρις, Πατάκης 1997, 2010
  8. Μεγαλώνω και ρωτάω για το σεξ, Τζοάννα Κόουλ, Μοντέρνοι Καιροί, 2011
  9. Αγόρια και κορίτσια στην εφηβεία, Λουίζ Σπίλσμπερυ, Μοντέρνοι Καιροί, 2011
  10. Σεξ και συναίσθημα-ειλικρινείς απαντήσεις για τον έρωτα και λοιπά, Kolet Janssen, Κάτοπτρο, 2003

Βιβλία για γονείς & παιδιά

  1. Ψυχολογία της καθημερινής ζωής, της Sylvie Angel, Larousse, 2004
  2. Κουβεντιάζοντας για το σεξ με τα μικρά μας παιδιά, Τζιουν Μόρρις, Θυμάρι, 2003
  3. Κουβεντιάζοντας για το Σεξ με τα Παιδιά μας της Εφηβείας, Τζιουν Μόρρις, Θυμάρι 2003, 2η έκδοση 2008

Βιβλία για γονείς

  1. Εφηβεία - Η άγρια ηλικία. Συμβουλές για να συμφιλιωθείτε με την επαναστατικότητα των εφήβων, Alejandra Vallejo-Nágera, Ενάλιος, 2001
  2. Εφηβεία Πρακτικός οδηγός για γονείς & εκπαιδευτικούς, Μάικλ Καρ-Γκρεγκ & Έριν Σέιλ, Ωρίων 2005
  3. Γονείς και Παιδιά Δίνοντας και Παίρνοντας Μαθήματα Ανατροφής, Jan-Uwe Rogge, εκδόσεις Θυμάρι, 2010
  4. Η Αφροδίτη με τζην, Νathalie Bartle, Θυμάρι, 2002
  5. Η σεξουαλική αφύπνιση της εφηβείας, Θάνος Ασκητής, Καστανιώτης, 1997

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο Books' Journal Ιουνίου και Ιουλίου 2011.

Το περιεχόμενο αυτής της σελίδας του 10% χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές.
Άδεια Creative Commons

web+programming makebelieve

Αυτήν τη στιγμή επισκέπτονται τον ιστότοπό μας 76 guests και κανένα μέλος