Παιδιά, ομοφυλοφιλία και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση: 18 βιβλία

Έφηβοι

Φρανσουάζ Ντολτό, Κατρίν Ντολτό-Τολίτς με τη συνεργασία της Κολέτ Περσεμινιέ, Πατάκης 1993, 15^η έκδοση 2009

Το Έφηβοι των Φρανσουάζ Ντολτό και Κατρίν Ντολτό-Τολίτς με τη συνεργασία της Κολέτ Περσεμινιέ, είναι μια φιλόδοξη έκδοση που επιχειρεί να μιλήσει με ειλικρίνεια στους εφήβους για όλα όσα τους απασχολούν στην πανθομολογουμένως δύσκολη αυτή ηλικιακή περίοδο. Το βιβλίο πραγματεύεται πληθώρα θεμάτων, όπως ο έρωτας, η φιλία, οι σχέσεις με τους ενήλικες, τους γονείς και την κοινωνία, τη βία, τα ναρκωτικά κ.τ.λ. Με τις καλύτερες προθέσεις και γνήσια έγνοια για την πορεία των εφήβων προς μια υγιή ενηλικίωση η γνωστή ψυχαναλύτρια και ηγετική μορφή της ψυχανάλυσης παιδιών στη Γαλλία επιχειρεί να δώσει κατευθυντήριες γραμμές, κυρίως ανοίγοντας αυτά τα δύσκολα θέματα.

Δυστυχώς οι προθέσεις είναι διάσημες για τη δολερότητά τους. Γενικά το εν λόγω πόνημα διαβάζεται πολύ δύσκολα. Ο λόγος των συγγραφέων είναι χαοτικός, κουραστικός και πασπαλισμένος με ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις και θεωρητικές αναλύσεις, οι οποίες ενώ στην πλειονότητά τους κομίζουν σημαντικά νοήματα, στην πράξη κρατούν την αναγνώστρια απέξω. Η έφηβη που θα καθίσει να διαβάσει αυτό το βιβλίο δεν ενδιαφέρεται για τη θεωρία· χρειάζεται πληροφορίες τις οποίες θα μπορεί να χρησιμοποιήσει. Και για να τις χρησιμοποιήσει, χρειάζεται να ταυτιστεί, να δει τον εαυτό της μέσα στο κείμενο. Κείμενα όπως: «Ο φόβος διαχωρίζει τους εφήβους από τους ενηλίκους, ίσως επειδή οι έφηβοι δε νιώθουν θνητοί, ενώ αντίθετα οι ενήλικοι, που έχουν κιόλας περάσει πολλές δοκιμασίες, βρίσκονται σε μια διαδικασία γήρανσης και θανάτου» είναι απολύτως σωστά, τι αφορούν όμως έναν δεκαπεντάχρονο που προσπαθεί βγάλει άκρη πώς να χειριστεί τους γονείς του; Αντιθέτως, την ταύτιση προάγουν τα πολυάριθμα αποσπασματάκια από πρωτοπρόσωπες μαρτυρίες εφήβων, που μιλάνε με δικά τους λόγια για το πώς βιώνουν διάφορα θέματα.

Αρκετά δασκαλίστικο και συντηρητικό, το έργο συχνά βιολογίζει, εξηγώντας έμφυλες συμπεριφορές ουσιοκρατικά, ενώ η ψυχαναλυτική οπτική του παρουσιάζει ως αυταπόδεικτες θεωρίες που άλλες σχολές δεν ασπάζονται. Διαβάζοντας λόγου χάρη για τον αυνανισμό, ο έφηβος αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με το εξής: «Αυτό που πρέπει να μας εμπνέει δυσπιστία είναι ο "φανταστικός κινηματογράφος", οι διανοητικές εικόνες που ονομάζουμε φαντασιώσεις και που συνοδεύουν τον αυνανισμό,. Αυτές οι φαντασιώσεις, οι φανταστικές σκηνές, είναι ενοχοποιητικές, είτε γιατί είναι εικόνες βίας είτε γιατί αναφέρονται στην εποχή που οι γονείς μας, στη διάρκεια του μπάνιου ή την ώρα που άλλαζαν τις πάνες μας, άγγιζαν τα γεννητικά μας όργανα με τρόπο πολύ κοινό και χωρίς καμία σεξουαλική πρόθεση εκ μέρους τους». Το αγόρι που τον παίζει φαντασιώμενο την Αντζελίνα Τζολί που μόλις είδε στο ντιβιντί το τελευταίο πράγμα που έχει στο μυαλό του είναι η μαμά του και οι πάνες. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι η θεωρία της συγγραφέα ισχύει, μήπως θα έπρεπε πρώτα να μιλήσει για το πιθανότερο περιεχόμενο των φαντασιώσεων προτού χαθεί στην άβυσσο της ψυχαναλυτικής θεωρίας περί φανταστικού κινηματογράφου;

Ειδικά όσον αφορά τη σεξουαλικότητα και την ομοφυλοφιλία, η Ντολτό όχι μόνο δε βοηθά αλλά μάλλον καταρρακώνει την ήδη εύθραυστη συναισθηματική ισορροπία των γκέι εφήβων. Ενώ ξεκινά καλά: «Η ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ είναι η σεξουαλική έλξη για κάποιον του ίδιου φύλου και δεν πρέπει να συγχέεται με την παιδεραστία, που είναι η σεξουαλική επιθυμία των ενηλίκων για τα παιδιά. Είναι δύο πράγματα τελείως διαφορετικά» μετά περιδινείται σε ακατανόητες γενικότητες: «Ομοφυλοφιλία υπάρχει μέσα στον καθένα μας, χωρίς όμως να το καταλαβαίνουμε και χωρίς να θέλουμε να την εκδηλώσουμε. Είναι μέρος των δυνάμεων που στηρίζουν τη φιλία. [μπαρδόν;] Στην εφηβεία, συνειδητές έλξεις, συναισθηματικές παρορμήσεις για κάποιον του φύλου μας, "ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΑΘΗ" συμβαίνουν σε όλους». Άντε να συμβαίνουν σε πολλούς, αλλά σε όλους; Η γενίκευση αυτή, καθώς και η βαθύτερη στάση της συγγραφέα, εξηγείται στην αμέσως επόμενη παράγραφο: «Όλα αυτά είναι περαστικά και δεν πρέπει να μας τρομοκρατούν. Κυρίως δεν πρέπει να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι από τη στιγμή που ερωτευτήκαμε κάποιον του ίδιου φύλου ή απλώς γοητευτήκαμε από αυτόν, είμαστε ομοφυλόφιλοι. [Θεός φυλάξοι!] Όλα αυτά είναι παροδικά και δεν πρέπει ποτέ να θεωρούμε οριστικό κάτι το παροδικό. Καμιά φορά, όταν νιώθουμε άσχημοι, δεν τολμάμε να στραφούμε προς το άλλο φύλο. Κάτι τέτοιο μπορεί να μας οδηγήσει σε αναδίπλωση προς την ομοφυλοφιλία, που χρησιμεύει έτσι για καταφύγιο. Κι εδώ ακόμα έχουμε να κάνουμε με περάσματα που μπορεί να είναι αναγκαία».

Η ομοφυλοφιλία α λα Ντολτό είναι συνεπώς μια φυγή, ένας παράδρομος που παίρνεις όταν η εθνική οδός της ετεροφυλοφιλίας είναι εμποδισμένη. Νιώθεις γκέι; Μπα, είσαι απλά άσχημος και φοβάσαι να την πέσεις σε κορίτσια, γι’ αυτό και σε καυλώνουν τ’ αγόρια. Μόνο εγώ δυσκολεύομαι να βρω νόημα σ’ αυτή τη συλλογιστική; Ακολουθούν χειρότερα: «Πάντως δεν πρέπει να κοροϊδεύουμε ένα συμμαθητή μας που περνά από μια ομοφυλοφιλική φάση ούτε να τον περιορίσουμε σε αυτό το ρόλο. Μερικά παιδιά οι γονείς τους τα μεγάλωσαν σαν να ήταν διαφορετικού φύλου από εκείνο με το οποίο γεννήθηκαν. Τους χρειάζεται λοιπόν χρόνος για να ξεφύγουν από αυτό!». Για τη Ντολτό η ομοφυλοφιλία δεν είναι κάτι το φυσικό· οφείλεται σε προβλήματα νεφελώδους γενεσιουργίας – γονείς που μπέρδεψαν τα φύλα, χάλια εμφάνιση ή, πιο κάτω στο κείμενο, αχρείους μεγάλους που αποπλανούν τα φυσιολογικά παιδιά και τα κάνουν γκέι. Πιστή σε μια στείρα πολιτική ορθότητα, η συγγραφέας αποθαρρύνει τη χλεύη, αλλά με κάθε λέξη της εμπεδώνει το μήνυμα ότι η ομοφυλοφιλία είναι μια αφύσικη κατάσταση. Σπεύδει να καθησυχάσει παιδιά και γονείς ότι είναι σχεδόν πάντα παροδική, αλλά για τις περιπτώσεις που δεν είναι, τελειώνει με μια νότα αισιοδοξίας-παρηγοριά σε άρρωστο: «Για μερικούς –άντρες και γυναίκες– η ομοφυλοφιλία είναι μια οριστική κατάσταση. Συνήθως δεν είναι εύκολο να τη βιώνει κανείς, δεν είναι όμως ούτε κακό ούτε καλό ούτε ντροπή ούτε δράμα. Μπορεί κανείς να επιτύχει στη ζωή του, ακόμα κι έτσι». Προφανώς δεν είναι εύκολη κατάσταση να τη βιώνεις, ακριβώς επειδή άνθρωποι σαν κι αυτή την παρουσιάζουν ως δευτέρας διαλογής σεξουαλικό προσανατολισμό, το τελευταίο στάδιο μιας προβληματικής διαμόρφωσης. Να ’σαι καλά, Φρανσουάζ, που προμηνύεις ότι «ακόμα κι έτσι» μπορεί και να πετύχουμε.

Κάτι αλλάζει... Ένας διαφορετικός οδηγός γύρω από τη σεξουαλικότητα

των Ζεπ & Ελέν Μπρυλλέρ, Πατάκης 2002, 3^η έκδοση 2009

Στον αντίποδα έχουμε ένα έξυπνο, ελκυστικό και πραγματικά βοηθητικό βιβλίο, το οποίο απευθύνεται σε μικρότερες ηλικίες. Το Κάτι αλλάζει... Ένας διαφορετικός οδηγός γύρω από τη σεξουαλικότητα, της Ελέν Μπρυλλέρ και του Ζεπ, ο οποίος το έχει εικονογραφήσει με τα εξαιρετικά σκίτσα του Titeuf, προσπαθεί με χιούμορ και μεγάλη αμεσότητα να εξηγήσει βασικές έννοιες όπως το σεξ, το φιλί, η εφηβεία, τα ταμπόν, το να τα φτιάχνεις με κάποιον, την αντισύλληψη κ.ά. Αποφεύγοντας να γίνει δασκαλίστικο και με απλή και προσεγμένη γλώσσα, εξηγεί ακόμα και δύσκολες έννοιες όπως ο οργασμός: «Την ώρα που κάνουν έρωτα ή αυνανίζονται, τ’ αγόρια και τα κορίτσια νιώθουν την ευχαρίστηση ν’ αυξάνεται. Όταν αυτή φτάσει στην κορύφωσή της, τότε έχουν οργασμό». Το βιβλίο κατορθώνει τον άθλο να ισορροπεί στη λεπτή γραμμή που χωρίζει τις υπερβολικά πολλές πληροφορίες από τις ανούσιες γενικολογίες. Η απενοχοποιημένη προσέγγισή του, σε συνδυασμό με τα χαρούμενα και αστεία σκίτσα και τη δομή ερωτοαπαντήσεων κάνουν το διαβόητα δύσκολο θέμα του σεξ εύληπτο και ευχάριστο ανάγνωσμα.

Ειδικά όσον αφορά την ομοφυλοφιλία, η στάση του είναι εξίσου πραγματιστική και μη απαξιωτική: «Μπορεί ένα αγόρι να ποθεί ένα άλλο αγόρι; Μερικές φορές ορισμένα αγόρια ποθούν άλλα αγόρια, όμως αυτό, καθώς μεγαλώνουν, αλλάζει κι αρχίζουν να προτιμάνε τα κορίτσια. Κι επίσης, μπορεί να συμβεί κάποια αγόρια να προτιμάνε τα κορίτσια και μεγαλώνοντας να τους αρέσουν πιο πολύ τ’ αγόρια». Ορίστε οι «παροδικές φάσεις» της Ντολτό, χωρίς απαξιωτικές καταδίκες. Ο Titeuf, ο μπόμπιρας του βιβλίου, συνεχίζει τις ερωτήσεις του: «Είναι φυσιολογικό; Όλοι έχουν τέτοιες τάσεις και, με τα χρόνια, βρίσκουν τελικά τις απαντήσεις. Αν αφήσεις την καρδιά σου να σε οδηγήσει, θ’ ανακαλύψεις στο τέλος αν είσαι ετεροφυλόφιλος (δηλαδή αν είσαι ένα αγόρι που προτιμάει τα κορίτσια) ή ομοφυλόφιλος (δηλαδή ένα αγόρι που προτιμάει τα αγόρια ή ένα κορίτσι που προτιμάει τα κορίτσια). Μπορεί ένα κορίτσι να ποθεί ένα άλλο κορίτσι; Για τα κορίτσια ισχύει ακριβώς αυτό που ισχύει και για τ’ αγόρια». Εν ολίγοις, το Κάτι αλλάζει είναι μια προσεγμένη έκδοση, με μοναδικό, κυριολεκτώ, μειονέκτημα την ελαφρώς αγοροκεντρική προσέγγισή του.

Εγώ τι είμαι;

Οσκάρ Μπρενιφιέ, Καστανιώτης 2005

Κομίζουμε γλαύκας ες Αθήνας λέγοντας ότι το δασκαλίστικο ύφος συνήθως φέρνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά. Αντιθέτως, το ν’ ανακαλύψει μόνο του το παιδί τις απαντήσεις (με την απαραίτητη βοήθεια), έχει πιο εγγυημένα και μακροπρόθεσμα οφέλη. Αυτός είναι ο στόχος του Εγώ τι είμαι; του Οσκάρ Μπρενιφιέ, ενός εκπληκτικού βιβλίου για παιδιά από 7-15 ετών. Είναι μια εξόχως καλοδουλεμένη έκδοση, στην οποία διατυπώνεται ένας αρχικός προβληματισμός (π.χ. Είσαι σαν τους άλλους;) και στη συνέχεια πολλές ερωτήσεις, τις οποίες καλούνται τα ίδια τα παιδιά να σκεφτούν και ν’ απαντήσουν. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου (τα οποία είναι χωρισμένα σαν τηλεφωνικό ευρετήριο, με διαφορετικό χρώμα το καθένα) υπάρχει ένα σύντομο κείμενο, στο οποίο γίνεται μια απόπειρα απάντησης. Χωρίς ιδιαίτερη μνεία στη σεξουαλικότητα ή την ομοφυλοφιλία, προάγει την αποδοχή του διαφορετικού και τη συμφιλίωση με την εικόνα του εαυτού, θέτοντας υγιείς βάσεις ώστε τα παιδιά, ομοφυλόφιλα ή ετεροφυλόφιλα, να σκεφτούν καλύτερα τα θέματα που τα προβληματίζουν. Η εικονογράφηση είναι μαγευτική, ενώ δίνεται προσοχή ώστε να υπάρχει εξισορρόπηση μεταξύ των δύο φύλων στον τρόπο που παρουσιάζονται, τόσο γλωσσικά όσο και εικονογραφικά.