Σεξ για ένα φλιτζάνι τσάι

Αφιέρωμα: Γκέι τουρισμός

του Νίκου Μελά

Πολλοί έλληνες γκέι ταξιδεύουν στο Βερολίνο και το Άμστερνταμ για να κάνουν σεξ και να ζήσουν την πιο απελευθερωμένη ατμόσφαιρα. Πριν από διακόσια χρόνια, ταξίδευαν οι Ευρωπαίοι εδώ για τον ίδιο λόγο.

 

Οι έννοιες «τουρισμός» και «γκέι» ήταν ανύπαρκτες πριν τα μέσα του 20^ου αιώνα, οπότε δεν νοείται ή ύπαρξη «γκέι τουρισμού» σε παλαιότερες εποχές. Όμως ομοφυλόφιλοι ταξιδευτές υπήρχαν ανέκαθεν, οπότε οι σεξουαλικές επαφές με άτομα του ίδιου φύλου στις χώρες που επισκέπτονταν ήταν αναπόφευκτες.

Στις αρχές του 19^ου αιώνα πρωτοεμφανίστηκε η τάση βορειοευρωπαίοι ταξιδευτές και περιηγητές (της ανώτερης οικονομικής τάξης πάντοτε) να αφήνουν τις χώρες τους για τον ευρωπαϊκό νότο ή τις αποικίες για ταξίδια λίγων μηνών ή ετών. Η τάση κατέληξε μόδα, και το ταξίδι στον Νότο, το λεγόμενο Grand Tour, έγινε εκ των ων ουκ άνευ για την ολοκλήρωση της ανατροφής, αλλά και για την κοινωνική εικόνα της αριστοκρατίας.

Ήταν η εποχή που η αποικιοκρατία βρίσκονταν στην ακμή της. Οι μερικοί αιώνες αποικιοκρατίας που είχαν προηγηθεί είχαν κάνει ευρύτερα γνωστές και προσπελάσιμες μεγάλες εκτάσεις μέχρι τότε μυστηριωδών και αγνώστων περιοχών. Εκτός από τις περιπέτειες των εξερευνητών έφταναν στην Ευρώπη οι αναφορές των περιηγητών για τις ιδιαιτερότητες των «υπανάπτυκτων» χωρών. Ένα σχεδόν κοινό χαρακτηριστικό τους, που προκαλούσε κάθε είδους σχόλια και αντιδράσεις, ήταν τα χαλαρότερα σεξουαλικά ήθη των «νοτίων» ή των «αγρίων» σε σχέση με την τότε εξαιρετικά συντηρητική και υποκριτική βικτοριανή Ευρώπη. «Στους τροπικούς δεν υπάρχει αμαρτία», έλεγαν οι πορτογάλοι και ολλανδοί αποικιστές.

Η πιο καταπιεσμένη σεξουαλικά ομάδα εκείνη την ιστορική περίοδο ήταν χωρίς αμφιβολία οι ομοφυλόφιλοι, αφού οι περισσότερες ευρωπαϊκές νομοθεσίες τους θεωρούσαν παραβάτες του ποινικού δικαίου και τους επέβαλλαν ιδιαίτερα σκληρές ποινές.

Πάντως ακόμη και μέσα στην ίδια την Ευρώπη υπήρχαν διαφορές. Ο Διαφωτισμός που είχε εκδηλωθεί τον 18^ο αιώνα στις ρωμαιοκαθολικές χώρες του Νότου, με το κλίμα εχθρότητας κατά των κληρικών που διαμόρφωσε, είχε σαν συνέπεια την αναθεώρηση των νόμων για τη «σοδομία» - κάτι που δεν συνέβη στις προτεσταντικές χώρες του Βορρά. Έτσι τον 19^ο αιώνα η ομοφυλοφιλία ήταν περισσότερο ανεκτή σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία, παρά στις προτεσταντικές Αγγλία, Ολλανδία και Ηνωμένες Πολιτείες.

Για τους καταπιεσμένους ομοφυλόφιλους οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου με τους χαλαρότερους νόμους από τη μία, οι μουσουλμανικές με τη διαφορετική νοοτροπία από την άλλη ή τέλος οι αποικίες με τον χαλαρό έως ανύπαρκτο κοινωνικό έλεγχο πρόσφεραν καταφύγιο - για όσους είχαν την οικονομική άνεση να ταξιδέψουν.

Η Ιταλία ήταν ο πιο δημοφιλής και πιο «πολιτισμένος» προορισμός, αφού συνδύαζε το τερπνόν μετά του ωφελίμου: οι ρωμαϊκές αρχαιότητες και η αναγεννησιακή τέχνη πρόσφεραν την τέλεια δικαιολογία για το κυνήγι Λατίνων εραστών.

Η Βενετία, η Ρώμη, η Νάπολη το Κάπρι, η Φλωρεντία, υποχρεωτικοί σταθμοί της περιοδείας στον Νότο, ήταν αρκετά πολιτισμένες για τους ευρωπαίους ευγενείς και από την άλλη αρκετά γαργαλιστικές, γεμάτες με διαθέσιμους νεαρούς. Τα ήθη ήταν πιο χαλαρά, οι επαφές πιο εύκολες.

«Με μια κούπα τσάι ή με ένα γεύμα έχεις όποιον γονδολιέρη επιθυμείς» ήταν το μόττο των μυημένων άγγλων τουριστών, αυτών των ίδιων που, αν συλλαμβάνονταν στην Αγγλία να σοδομίζονται θα περνούσαν το υπόλοιπο της ζωής τους πίσω από τα κάγκελα της φυλακής. Το τραγικό παράδειγμα του Όσκαρ Ουάιλντ που από την κορυφή της πολιτιστικής ζωής του Λονδίνου βρέθηκε κρατούμενος σε καταναγκαστικά έργα λόγω ενός ομοφυλοφιλικού σκανδάλου, ήταν πολύ πρόσφατο. Ο ίδιος ο Ουάιλντ σ' ένα γράμμα στον εραστή του από τα σίδερα της φυλακής τον ξορκίζει να φύγει στην Ιταλία και εύχεται να μπορούσαν να ζήσουν μαζί σ' ένα σπιτάκι στην Κέρκυρα ή σ' ένα άλλο μαγεμένο νησί.

Η επαναστατημένη Ελλάδα ήταν ακόμη πιο ρομαντικός προορισμός, παρότι πιο επικίνδυνος από την Ιταλία. Συνδύαζε το ερειπωμένο πλην όμως λαμπρό παρελθόν με τον δίκαιο αγώνα ενός λαού με ένδοξους (και ομοφυλόφιλους) προγόνους.

Η κλασική παιδεία, που τότε ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στα ευρωπαϊκά σχολεία και πανεπιστήμια, πρόσφερε στους ευρωπαίους ομοφυλόφιλους λαμπρά παραδείγματα για ταύτιση: ο Δίας κι ο Γανυμήδης, ο Αχιλλέας κι ο Πάτροκλος, ο Δάμων κι ο Φιντίας κ.ά. Σε χώρες όπου η ομοφυλοφιλία βρισκόταν υπό διωγμό, η αναφορά στα αρχαία πρότυπα ήταν μια παρηγοριά και μια κρυφή δικαίωση («τελικά δεν μπορεί να είμαστε τόσο ανώμαλοι όσο διατείνεστε και σίγουρα δεν είμαστε οι μόνοι!»). Η ταύτιση των ομοφυλόφιλων με την αρχαία Ελλάδα ήταν τόση που η έκφραση «ελληνικός έρωτας» επικράτησε παγκοσμίως να σημαίνει την ομοφυλοφιλία.

Κι ενώ ο Αλκιβιάδης και ο Σωκράτης δεν ζούσαν πια εδώ και 20 αιώνες, τα 40 παλικάρια από τη Λιβαδειά με τις μουστάκες, τις φουστανέλες και τα κουμπούρια ήταν ολοζώντανα, ξεχείλιζαν βαρβατίλα και προκαλούσαν παραζάλη σε κάποιους ευρωπαίους «φιλέλληνες». Ο διασημότερος όλων, ο Λόρδος Βύρων, ήταν ερωτευμένος όχι μόνο με την Ελλάδα αλλά και με τους Έλληνες. Συνδέθηκε ερωτικά με τον Ευστράτιο Γεωργίου, «την αγαπημένη ψυχή με τις αμβρόσιες μπούκλες, που έπεφταν στη λατρεμένη του πλάτη», όπως τον περιγράφει σε μια επιστολή του. Στην Αθήνα ερωτεύτηκε τον Nicoló Giraud, κουνιάδο του ζωγράφου και αρχιτέκτονα Gio­vanni Batista Lusieri, και τον υπηρέτη του, Δημήτριο Ζωγράφο, τον οποίο και πήρε μαζί του γυρνώντας στην Αγγλία.

Το 1823 ερωτεύτηκε στην Κεφαλονιά τον δεκαπεντάχρονο Λουκά Χαλανδριτσάνο. Ο Λουκάς, ένας νεαρός εξαιρετικής ομορφιάς, έζησε μαζί του στο Μεσολόγγι ως υπηρέτης, σύντροφος και συνοδός. Παρά τον παράφορο έρωτα του Βύρωνα και το γεγονός ότι κοιμόντουσαν στο ίδιο κρεβάτι, ο Λουκάς επέμενε να τον βλέπει μόνον φιλικά, πράγμα που βασάνιζε τον άγγλο ευγενή.

Άλλοι διάσημοι καλλιτέχνες, επώνυμοι ή ανώνυμοι ομοφυλόφιλοι προτιμούσαν τις μουσουλμανικές χώρες της Μεσογείου και της Ανατολής. Εκεί η διάδοση της ομοφυλοφιλίας σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και ηλικίες και η κοινωνική ανοχή πρόσφεραν έναν επίγειο παράδεισο στους καταπιεσμένους Ευρωπαίους, που για πρώτη φορά μπορούσαν να κάνουν έρωτα με άντρες χωρίς να φοβούνται τη σύλληψη και τον εξευτελισμό. Ο ομοφυλόφιλος γάλλος ποιητής Arthur Rimbaud έφυγε το 1880 για την Υεμένη και την Αιθιοπία, ενώ ο André Gideστα ταξίδια του στη Β. Αφρική το 1893-94 «ανακάλυψε» την ομοφυλοφιλία του. Παρομοίως οι ασαφούς σεξουαλικότητας, διάσημοι συγγραφείς Pierre Loti και Joseph Conradταξίδευαν στην Ανατολή και την Αφρική συλλέγοντας εμπειρίες. Άλλοι, λιγότερο διάσημοι, εγκαθίσταντο στην Τύνιδα, την Ταγγέρη, το Μαρακές, την Αλεξάνδρεια και τη Βηρυτό, όπου οι ομοφυλόφιλες επαφές ήταν καθημερινή υπόθεση που δεν απασχολούσε κανέναν ιδιαίτερα. Παρόμοιο φιλικό περιβάλλον πρόσφερε η Γαλλική Ινδοκίνα (για τους Γάλλους) και η Ινδονησία (για τους Ολλανδούς).

Βέβαια για όλα υπήρχε μια ένα οικονομικό αντίτιμο, αλλά κανένας δεν είχε αυταπάτες. Σε αυτές τις σχέσεις η κάθε πλευρά έπαιρνε αυτό που χρειαζόταν, και σε τελευταία ανάλυση το τεράστιο πολιτισμικό χάσμα ανάμεσα στα ερωτικά ζευγάρια έκανε την πνευματική και συναισθηματική επαφή από δύσκολη έως αδύνατη. Παρ' όλα αυτά για όσους αποφάσιζαν να μάθουν τη γλώσσα και να εγκατασταθούν για ένα διάστημα στη χώρα, ανοίγονταν άλλοι ορίζοντες, τελείως απίθανοι για τα ευρωπαϊκά δεδομένα: μπορούσαν να συνάψουν στενότερες και πιο μόνιμες σχέσεις με τους ντόπιους εραστές, ακόμη και η απροκάλυπτη συμβίωση.

Παρότι δεν έχουμε καμία πληροφορία για τα αισθήματα των ντόπιων, η αλληλογραφία, τα ημερολόγια και τα συγγράμματα των Ευρωπαίων δείχνουν συχνά μεγάλη ένταση συναισθημάτων, δυνατούς έρωτες, δεσμούς αφοσίωσης και μακροχρόνιας φιλίας.

Η πεποίθηση ότι ο νότος και οι τροπικοί είναι πιο ανοιχτοί στην ομοφυλοφιλία απέκτησε «επιστημονικές» βάσεις, με το έργο του εξερευνητή, μεταφραστή και εθνολόγου Ρίτσαρντ Μπέρτον, ο οποίος το 1885 δημιούργησε τον όρο σωταδική ζώνη. Πρόκειται για μια τεράστια γεωγραφική ζώνη που περιλαμβάνει τις χώρες της Μεσογείου, τη Ν. Και Β. Αμερική και μεγάλο μέρος της Ασίας. Σύμφωνα με τον Μπέρτον, σε αυτή τη ζώνη, ο ομοφυλοφιλικός έρωτας ήταν κυρίαρχος και κοινωνικά ανεκτός.

Χάρτης της σωταδικής ζώνης.

Στο γενικότερο κλίμα της εποχής αναπτύχθηκε μια ιδιαίτερη κατεύθυνση στη τέχνη, η Λατρεία της Ανατολής (οριενταλισμός), στην οποία είχαν σημαντικό μερίδιο οι ομοφυλόφιλοι συγγραφείς. Μέσα από ρομαντικές ιστορίες συντροφικότητας, απογοητεύσεων, ερωτισμού, (συχνά ελάχιστα) συγκαλυμμένης σεξουαλικότητας, πόνου και δακρύων μεταξύ ανδρών σε κάθε δυνατό συνδυασμό, μάς παρουσιάζουν την εικόνα ενός κόσμου ενδεχομένως ωραιοποιημένου (για να θέλξει τους αναγνώστες), αλλά σίγουρα πολύ πιο ελεύθερου και πιο ειλικρινούς από την «πολιτισμένη» Ευρώπη, που ακολουθώντας τις θεόπνευστες χριστιανικές επιταγές, επέμενε μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα να στραγγαλίζει τα παιδιά της.

Βιβλιογραφία

 

• Παπασταύρου Αντ.: Λόρδος Μπάυρον. Από τα Γιάννενα στην Αθανασία, Οδυσσέας 2006
• Abbé Mugnier (1879-1939), Journal, 5 février 1912, - Le Mercure de France, coll. «Le Temps retrouvé», 1985, σελ. 231
• Aldrich, Robert : Colonialism and Homosexuality, Routledge 2003
• Crompton, Louis : Homosexuality and Civilisation, Belknap Press/Harvard University Press 2003
• Gide, André : Corydon citoyen. Essai sur André Gide et l'homosexualité. Monique Nemer, Paris, Gallimard, 2006
• Reed, Jeremy: Delirium, an interpretation of Arthur Rimbaud, City Lights, SF, CA 1994
• Ruppel, Richard J.: Homosexuality in the Life and Work of Joseph Conrad; Love Between the Lines, Routledge 2008
• Villena, Luis Antonio de: El burdel de Lord Byron, Planeta, 1995
• Gay Tourism: Culture and Context, Gordon Waitt, Kevin Markwell, Haworth Press, 2006.