Τι φύλο είσαι; Δεν είναι τόσο απλό...

Έρευνα

της Μαρία Νιέτο, καθηγήτριας βιολογικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, East Bay Harvard

μετάφραση-προσαρμογή: Ναόμι Αποστολάκη

αναδημοσίευση από το The Gay & Lesbian Review

Οι ομόφυλοι γάμοι πρέπει να απαγορεύονται γιατί πάνε ενάντια στη Φύση; Το ίδιο τελικά ισχύει και για αρκετούς ετερόφυλους γάμους...

Ως βιολόγος θεωρώ ότι τα επιχειρήματα εναντίον του ομόφυλου γάμου είναι άστοχα - όχι επειδή τα υπάρχοντα στοιχεία δείχνουν ότι η ομοφυλοφιλία οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, σε βιολογικά αίτια, αλλά επειδή τα ίδια επιχειρήματα που επικαλούνται ορισμένοι για να απαγορεύουν τους ομόφυλους γάμους μπορούν επίσης να εφαρμοστούν και σε κάποιους φαινομενικά ετερόφυλους γάμους.

Σίγουρα θα σοκάρει κάποιους ανθρώπους το να μάθουν ότι το βιολογικό φύλο και το κοινωνικό φύλο οποιουδήποτε ατόμου δεν εντάσσεται απόλυτα σε κάποιο συμβατικά προσδιορισμένο κουτάκι ως «άρρεν» ή «θήλυ». Παρατηρούνται χιλιάδες άτομα που παρουσιάζουν τεράστιες διαφορές μεταξύ βιολογικού και κοινωνικού φύλου, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας βιολογικός γρίφος: πώς προσδιορίζουμε τους όρους «άνδρας» και «γυναίκα»; Είναι άραγε ταυτόσημοι με τους «άρρεν» και «θήλυ»;

Φύλο: θέμα λειτουργίας ή εμφάνισης;

Άρρεν και θήλυ είναι βιολογικοί όροι που χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν το φύλο ενός ανθρώπου. Σε γενικές γραμμές τα δυο φύλα διακρίνονται ανάλογα με το αν παράγουν σπέρμα ή ωάρια. Για να το πετύχουν αυτό, κάθε φύλο πρέπει να έχει εσωτερικά και εξωτερικά όργανα και ιστούς οι οποίοι να λειτουργούν φυσιολογικά. Παρόλ' αυτά ποιος θα αρνιόταν ότι μια γυναίκα παραμένει θηλυκού φύλου ακόμα κι όταν δεν παράγει ωάρια ή ένας άντρας παραμένει αρσενικού φύλου όταν δεν παράγει γόνιμο σπέρμα; Επομένως αποδεχόμαστε ότι ένα άτομο είναι άρρεν ή θήλυ με βάση κυρίως τη σωματική τους εμφάνιση. Για παράδειγμα, ένα άτομο θήλυ έχει κόλπο και άλλα όργανα που συσχετίζονται με το φύλο θήλυ, και ένα άτομο άρρεν έχει τουλάχιστον πέος.

Κάποιες γυναίκες με ΣΑΑ ανακαλύπτουν ότι βιολογικά είναι άντρες στην εφηβεία.

Η ανάπτυξη των αρσενικών και θηλυκών οργάνων καθορίζεται από γενετικές πληροφορίες οι οποίες εμπεριέχονται στα γονίδια, τα οποία με τη σειρά τους βρίσκονται στα χρωμοσώματα μας. Τα γονίδια αποτελούνται από DNA και είναι μονάδες πληροφοριών που δίνουν οδηγίες για την παρασκευή πρωτεϊνών. Με εξαίρεση το σπέρμα και τα ωάρια, τα κύτταρα του σώματος μας έχουν 46 χρωμοσώματα, δυο εκ των οποίων ονομάζονται φυλετικά χρωμοσώματα. Τα φυλετικά χρωμοσώματα ενός τυπικού άρρενος λέγονται Χ και Υ και για ένα τυπικό θήλυ Χ και Χ. Τα γονίδια που βρίσκονται στα μη φυλετικά χρωμοσώματα (αυτοσωμικά) παίζουν επίσης ρόλο στην ανάπτυξη των αρσενικών και των θηλυκών χαρακτηριστικών. Όμως η παρουσία ή η απουσία γενετικών πληροφοριών στα φυλετικά χρωμοσώματα, κυρίως στο Υ, είναι κρίσιμη για το αν το πρώιμο έμβρυο θα αναπτύξει αρσενικά ή θηλυκά όργανα.

Άντρες χωρίς πέος, γυναίκες χωρίς κόλπο

Φαίνεται λογικό να υποθέσουμε ότι όλα τα αρσενικά έχουν ΧΥ χρωμοσώματα και τα ανάλογα αρσενικά όργανα, όπως πέος, ενώ τα θηλυκά έχουν ΧΧ χρωμοσώματα και τα ανάλογα σχετικά θηλυκά όργανα, όπως κόλπος. Λογικό αλλά λάθος.

Υπολογίζεται ότι 0,05% των ανθρώπων ή περίπου ένα άτομο στα 2.000 δεν ταιριάζει σε αυτό τον κανόνα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, με πληθυσμό περίπου 300 εκατομμύρια, αυτό αντιστοιχεί περίπου σε 150.000 άτομα, δηλαδή όσο ο πληθυσμός της Κομοτηνής, της Ξάνθης και της Δράμας μαζί.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα για το πώς μπορεί να συμβεί μια διαφοροποίηση στη χρωμοσωμική σύνθεση και στη συνεπακόλουθη ανατομία· ένα από αυτά ονομάζεται Σύνδρομο Αναισθησίας Ανδρογόνων, ή ΣΑΑ. Άτομα με ΣΑΑ εμφανίζονται στον πληθυσμό με συχνότητα 1 στα 12.000. Σε μια μορφή του ΣΑΑ, τα άτομα δείχνουν θηλυκά εξωτερικά, δηλαδή έχουν στήθος και δεν έχουν πέος. Όμως έχουν τα ΧΥ χρωμοσώματα και γεννιούνται με όρχεις, οι οποίοι παραμένουν μέσα στην κοιλιακή κοιλότητα! Αυτό συμβαίνει επειδή λόγω μιας μετάλλαξης στο αναπτυσσόμενο έμβρυο δεν λειτουργούν σωστά οι υποδοχείς ανδρογόνων. Φυσιολογικά οι υποδοχείς ανδρογόνων συνδέονται με μια σημαντική ορμόνη, την τεστοστερόνη, με την οποία ολοκληρώνεται η ανάπτυξη των αρσενικών αναπαραγωγικών οργάνων και ιστών όπως το πέος. Όταν δεν λειτουργούν σωστά οι υποδοχείς, δεν ολοκληρώνεται η ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων.

Τι σχέση έχουν οι γάμοι;

Η ύπαρξη εκατομμύριων ανθρώπων με ΣΑΑ προκαλεί μια ενδιαφέρουσα φιλοσοφική ερώτηση. Τα άτομα με ΣΑΑ είναι στην ουσία αρσενικά ή θηλυκά;

Αν βασίσουμε την απόφαση μόνο στα χρωμοσώματα, τότε η απάντηση θα είναι «αρσενικά». Αλλά επειδή δεν έχουν τη σωματική εμφάνιση ενός αρσενικού και πιθανότατα έχουν κοινωνικοποιηθεί ως θηλυκά, πολλά αυτά τα άτομα παντρεύονται άτομα που φέρουν τα ΧΥ χρωμοσώματα, δηλαδή άντρες. Δηλαδή παντρεύονται δύο άνθρωποι που και οι δύο έχουν ΧΥ χρωμοσώματα. Είναι αυτοί οι γάμοι ετερόφυλοι;

Κάποιοι θα υποστήριζαν ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη κι άλλοι παράγοντες όταν καθορίζεται το φύλο ενός ανθρώπου. Τα άτομα με ΣΑΑ συνήθως μεγαλώνουν ως γυναίκες και μπορεί να μη μάθουν ποτέ ότι είναι χρωμοσωμικώς αρσενικά, εκτός κι αν εξεταστούν ιατρικά επειδή δεν έχουν έμμηνη ρύση, νιώθουν πόνο κατά τη διάρκεια σεξουαλικής συνεύρεσης (το οποίο μπορεί να συμβεί λόγω ρηχού κόλπου) ή φυσικά δεν μένουν έγκυες/οι λόγω απουσίας μήτρας, σαλπίγγων και ωοθηκών. Τελικά είναι γυναίκες;

Πώς προσδιορίζουμε τους όρους «άνδρας» και «γυναίκα»; Είναι άραγε ταυτόσημοι με τους «άρρεν» και «θήλυ»;

Μήπως λοιπόν το φύλο κάποιου πρέπει να βασίζεται στο πώς είναι εμφανισιακά; Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων με ΣΑΑ στις οποίες οι υποδοχείς τεστοστερόνης του ατόμου λειτουργούν ελάχιστα, επιτρέποντας την ανάπτυξη πέους. Τι απαντάμε σε αυτή την περίπτωση; Μήπως το να έχεις πέος και ΧΥ χρωμοσώματα σε καθιστά αρσενικό, παρόλο που σύμφωνα με όλα τα υπόλοιπα εξωτερικά χαρακτηριστικά σου έχεις ανατραφεί και κοινωνικοποιηθεί ως θηλυκό στην κοινωνία μας; Κι αν είναι έτσι, ο γάμος σου με ένα τυπικό αρσενικό χωρίς ΣΑΑ, που έχει πέος, θα ήταν έγκυρος σε χώρες που απαγορεύουν τους ομόφυλους γάμους;

Ορισμένοι θα υποστηρίξουν ότι η νομιμότητα του γάμου εξαρτάται από το φύλο που καταχωρήθηκε στο δημοτολόγιο κατά τη γέννηση, δηλαδή με τι εξωτερικά γεννητικά όργανα γεννήθηκε κάποιος, αφού με βάση αυτά ανακοινώνει ο γιατρός το φύλο του παιδιού. Όμως τι γίνεται αν αργότερα προκύψει ότι το φύλο με το οποίο καταχωρήθηκε δεν ταιριάζει με το κοινωνικό φύλο με το οποίο κοινωνικοποιήθηκε;

Το κοινωνικό φύλο πολύ συχνά συγχέεται με το βιολογικό. Ας καταλάβουμε ότι το κοινωνικό καθορίζεται από πολιτισμικά και κοινωνικά ήθη και αναφέρεται σε κατηγορίες που σχετίζονται με «ανδροπρεπή» ή «θηλυπρεπή» πρότυπα συμπεριφοράς. Στα περισσότερα άτομα το βιολογικό και το κοινωνικό φύλο ταιριάζουν. Για παράδειγμα, τα αρσενικά ταυτίζονται ως άνδρες και τα θηλυκά ταυτίζονται ως γυναίκες. Όμως στην περίπτωση του ΣΑΑ, ο καθορισμός του βιολογικού φύλου είναι αδύνατο να οριστεί αυστηρά ή ίσως οριστεί εσφαλμένα, με αποτέλεσμα να μη ταιριάζει με το κοινωνικό φύλο που θα αποκτήσει το άτομο μεγαλώνοντας. Ποια είναι η συζυγική τύχη ενός ατόμου με ΣΑΑ του οποίου το βιολογικό φύλο έχει καταχωριστεί ως θήλυ, άλλα το ίδιο αυτοπροσδιορίζεται ως άρρεν και έλκεται σεξουαλικά από θηλυκά; Ποιον επιτρέπεται νομικά να παντρευτεί;

Σε πολλές χώρες επιτρέπεται να παντρεύονται μόνο άτομα διαφορετικού φύλου, προσκομίζοντας το πιστοποιητικό γέννησης που δηλώνει και το φύλο. Όλοι όσοι βασίζουν την εγκυρότητα των γάμων στο «φύλο με το οποίο γεννιέσαι», θα έπρεπε να αντιτίθενται σε χιλιάδες «ετερόφυλους» γάμους οι οποίοι είναι στην ουσία ενώσεις μεταξύ ατόμων με την ίδια χρωμοσωμική σύσταση.

Η βιολογική ποικιλότητα είναι φυσικό φαινόμενο και παρατηρείται σε όλα τα είδη. Πιστεύω ότι δεν πρέπει να προσπαθούμε θα φτιάξουμε μια λίστα με κριτήρια που θα λέει πώς ορίζεται ο άνδρας και πώς η γυναίκα και με βάση αυτούς τους κανόνες ποιος επιτρέπεται να παντρεύεται ποιον. Δεν χρειάζεται να αμφισβητηθεί η εγκυρότητα χιλιάδων «ετερόφυλων» γάμων οι οποίοι στην πραγματικότητα είναι, τουλάχισaτον από γενετικής σκοπιάς, ομόφυλες ενώσεις. Αντίθετα μπορούμε να αποδεχτούμε τη βιολογική ποικιλότητα.