Qvam difficile sit hominem nosse!

Αν υποψιαστώ

Οι ομοφυλόφιλες σχέσεις με σκλάβους-τεκνά και αρσενικές πόρνες δεν ήταν εμπόδιο στο πολεμικό μένος των λεγεωνάριων. Οι αντιλήψεις των Ρωμαίων για την ανδρική σεξουαλικότητα άφηναν μεγάλα περιθώρια για «παιχνίδι» στους άντρες.

του Νίκου Μελά

Λίγο πριν την εποχή του Χριστού, ο αυτοκράτορας Αύγουστος απαγόρευσε στους ρωμαίους στρατιώτες τον γάμο. Ο λόγος ήταν απλός. Ένας στρατιώτης με οικογενειακούς δεσμούς θα είχε κάθε λόγο να μην έχει διάθεση να πολεμήσει και να θυσιαστεί για την πατρίδα, αλλά να προσμένει να γυρίσει στο σπίτι του το συντομότερο. Επίσης η οικογενειακή ζωή θα ήταν ασύμβατη με τις συνεχείς μετακινήσεις των στρατευμάτων ή τη μακροχρόνια παραμονή τους σε στρατιωτικές βάσεις διάσπαρτες σε όλη την Αυτοκρατορία. Οι στρατιώτες μπορούσαν να παντρευτούν νόμιμα μετά την αποστράτευσή τους, περίπου στα 30-35 τους.

Η απαγόρευση αυτή κράτησε για δύο περίπου αιώνες, μέχρι το 179 μ.Χ. και δεν ήταν η μοναδική στη στρατιωτική ιστορία. Αργότερα, οι Ναΐτες Ιππότες, καθώς και όλα τα θρησκευτικά στρατιωτικά τάγματα ήταν ανύπαντροι, οι στρατιώτες-σκλάβοι του Σουλτάνου, οι Γενίτσαροι, όπως και οι πολεμιστές Ζουλού και οι σαμουράι της μεσαιωνικής Ιαπωνίας.

Όμως απαγόρευση γάμου δεν σήμαινε και απαγόρευση σεξουαλικών σχέσεων για τους ρωμαίους στρατιώτες. Αρκετοί είχαν σχέσεις με ντόπιες γυναίκες, σχέσεις που όμως δεν θεωρούνταν νόμιμες, ενώ τα παιδιά που προέκυπταν θεωρούνταν νόθα. Άλλοι στρατιώτες, για διάφορους λόγους παρέμεναν ανύπαντροι σε όλη τους την ζωή. Αυτοί έβρισκαν σεξουαλική ικανοποίηση μέσα από σχέσεις με πόρνες (γυναίκες και άντρες), τις σκλάβες και τους σκλάβους τους, καθώς και από τον βιασμό αιχμαλώτων πολέμου, ανδρών και γυναικών.

Η αντίληψη ότι στο ρωμαϊκό στράτευμα οι ομοφυλόφιλες σχέσεις απαγορεύονταν και τιμωρούνταν, είναι μόνον η μισή αλήθεια. Αυτό που απαγορεύονταν ήταν οι σχέσεις ανάμεσα σε ρωμαίους στρατιώτες. Κατά την αντίληψη των Ρωμαίων ένας άντρας, ελεύθερος πολίτης, όφειλε να διαφυλάξει πάση θυσία την «ανδρική του παρθενία» (του κώλου του, εννοείται) για την οποία υπήρχε ειδική λέξη, pudicitia. Ο Ρωμαίος μπορούσε να διεισδύσει, αλλά όχι να υποστεί διείσδυση. Με την υποσημείωση ότι απαγορεύονταν να κάνει σεξ με άλλον ελεύθερο πολίτη ή με ανύπαντρη ελεύθερη γυναίκα . Εάν τηρούσε αυτές τις απαγορεύσεις, ήταν ελεύθερος να κάνει ό,τι ήθελε με σκλάβους ή πόρνες.

Οι σύγχρονες αντιλήψεις για την ομοφυλοφιλία δεν μπορούν να εφαρμοστούν στον αρχαίο κόσμο, ούτε καν σε μια σύγχρονη, ξένη κουλτούρα. Το σύγχρονο κατασκεύασμα της ομο- ή ετεροφυλοφιλίας βασίζεται στο φύλο του σεξουαλικού συντρόφου. Σεξουαλικές σχέσεις κάθε μορφής ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου θεωρούνται «ομοφυλοφιλία» και ως τέτοιες καταπιέζονται από τις δυτικές κοινωνίες, ιδιαίτερα δε από τον στρατό, τόσο βάση της χριστιανικής ηθικής των πρώτων όσο και από την αντίληψη του δεύτερου ότι αυτές είναι καταστροφικές για την αρρενωπότητα των πολεμιστών.

Στην αρχαία Ρώμη όμως οι αντιλήψεις ήταν διαφορετικές. Ένας στρατιώτης μπορούσε κάλλιστα να έχει ενεργητικό σεξουαλικό δεσμό με έναν άντρα, χωρίς να χάνει την αρετή του ανδρισμού του, την virilitas, και χωρίς να στιγματίζεται κοινωνικά. Δεδομένης δε της απαγορεύσεως του γάμου, θεωρείτο μια λογική λύση και ήταν σε μεγάλο βαθμό η τρέχουσα πρακτική.

Μια πολύ τρυφερή περιγραφή μιας τέτοιας σχέσης βρίσκουμε σε ένα επίγραμμα του Μαρτιάλη, όπου ο δούλος Έγκολπος παρακαλεί τον Απόλλωνα:

«Ο Έγκολπος, ο αγαπημένος τού αφέντη του, ορκίζεται σε σένα, Φοίβε, να σού αφιερώσει τα μακριά μαλλιά του. Κόψε τους βοστρύχους όταν ο Pudens πάρει τον βαθμό τού αρχι-εκατόνταρχου, που τόσο ποθεί και αξίζει. Κάν' το όσο γίνεται πιο γρήγορα, Φοίβε, όσο το απαλό του πρόσωπο δεν έχει παραμορφωθεί από τον χρόνο και όσο τα μαλλιά του που ανεμίζουν, στολίζουν τον ολόλευκο λαιμό του. Κόψε του γρήγορα τα μαλλιά, αλλά παράτεινε την νιότη του, ώστε ο αφέντης και ο αγαπημένος του να χαρούν για πολύν καιρό τα δώρα σου».

(Δεν είναι τυχαία η επιλογή των ονομάτων: Έγκολπος από το εν + κόλπος, «μέσα στην αγκαλιά», περίπου «Αγκαλίτσας», και Pudens σεμνός/συνεσταλμένος/ενάρετος, ομόρριζο με τη λέξη pudicitia).

Για τον εξαιρετικά αθυρόστομο Μαρτιάλη, που μας έχει συνηθίσει σε λεξιλόγιο με τσιμπουκλήδες (fellatores), πούστηδες (cinaedi) και τζιβιτζιλούδες (tribades), η ρομαντική διάθεση τόσο σε αυτό όσο και σε επακόλουθα επιγράμματα με παρόμοια θεματολογία, δείχνει ότι ο έρωτας ανάμεσα σε έναν σκλάβο και έναν στρατιωτικό ήταν κοινωνικά αποδεκτός και δεν προκαλούσε σκωπτικά ή επικριτικά σχόλια.

Άλλο ένα παράδειγμα, ευρύτερα γνωστό είναι η θαυματουργή θεραπεία του άρρωστου δούλου τού εκατόνταρχου από τον Ιησού Χριστό . Ήταν προφανές και απ' ό,τι φαίνεται αδιάφορο σε όλους τους παριστάμενους, ότι ο νεαρός για τον οποίο ο εκατόνταρχος εκλιπαρούσε και κατ' επανάληψη αποκαλούσε «ό παῖς μου» (και όχι «ὁ δοῦλος μου», όπως θα περίμενε κανείς), ήταν ο αρσενικός ερωτικός του σύντροφός.

Όχι μόνον οι αξιωματικοί, αλλά ακόμη και οι απλοί στρατιώτες είχαν τη δυνατότητα να έχουν τέτοιους προσωπικούς σκλάβους, σχεδόν πάντα πολύ νέους. Από τη λέξη δε που χρησιμοποιούσαν αναφερόμενοι σε αυτούς, delicia (αγαπημένα/γοητευτικά/ «γλυκούλικα»), δεν μας μένει καμία αμφιβολία για το είδος και την ποιότητα αυτών των σχέσεων. Στην πράξη αφέντης και δούλος-εραστής σχημάτιζαν μια de facto οικογένεια, αφού ο δούλος μπορούσε να συζεί και ακολουθεί τον αφέντη του στις εκστρατείες. Ο στρατός του αυτοκράτορα Βεσπασιανού για παράδειγμα, το 69 μ.Χ., ξέρουμε ότι είχε 60.000 στρατιώτες που τους ακολουθούσαν άλλοι τόσοι προσωπικοί σκλάβοι!

Πάντως ακόμη και αυτές οι σχέσεις ελεύθερου-δούλου, παρότι ήταν σχέσεις υποταγής, υπόκειντο σε νόμους. Ο δούλος, ως αντικείμενο κατά τον νόμο (res), ανήκε στον αφέντη του, έτσι ώστε το σεξ ελεύθερου με ξένο σκλάβο, χωρίς την συναίνεση του ιδιοκτήτη, θεωρείτο προσβολή του δεύτερου, απαγορεύονταν και τιμωρείτο ποινικά.

Μαζί με τους σκλάβους, ακολουθούσαν το στράτευμα όχι μόνον πόρνες, αλλά και πόρνοι με τους οποίους ακόμη και ανώτατοι στρατιωτικοί είχαν απροκάλυπτα σχέσεις, χωρίς να ενοχλείται κανένας .

Παρά τις στενόμυαλες θεωρίες ότι η ανδρική ομοφυλοφιλία στο στράτευμα οφείλονταν στην (κακή) επίδραση των Ελλήνων και ότι εμφανίστηκε μετά την κατάκτηση της Ελλάδας, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για το αντίθετο, ότι δηλαδή η πρακτική προϋπήρχε στους Ρωμαίους . Επιπλέον υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες ιστορικών για βιασμούς ανδρών και αγοριών αιχμαλώτων επί τόπου κατά τη λεηλασία πόλεων , καθώς και για ξεπαρθένεμα αγοριών από την Αρμενία όταν αυτά μεταφέρονταν αιχμάλωτα στην Ρώμη , όλα αυτά πριν οι «αγνοί» Ρωμαίοι «διαφθαρούν» από τους «κακούς» Έλληνες.

Οι σκλάβοι και οι πόρνες /-οι, ως κοινωνικά κατώτεροι, δεν δημιουργούσαν πρόβλημα στην εικόνα των «χρηστών» τους. Η σεξουαλική σχέση όμως ανάμεσα σε ελεύθερους Ρωμαίους πολίτες, κοινωνικά ίσους, ήταν ένα σοβαρό θέμα. Ο παθητικός εραστής γίνονταν mollis (μαλακός), cinaedus (κίναιδος) και pathicus (παθητικός), το κοινωνικό αντίθετο του άντρα. Ουσιαστικά εξομοιώνονταν με γυναίκα ή με σκλάβο. Έτσι η Γερουσία έντρομη απαγόρευσε σε όλη την ρωμαϊκή επικράτεια την (ελληνικής προελεύσεως) οργιαστική τελετή Bacchanalia, προς τιμήν του Βάκχου/Διονύσου, όταν κυκλοφόρησαν φήμες για διακόρευση νεαρών (ελευθέρων) αγοριών. Η (υποτιθέμενη) αδυναμία τους να υπηρετήσουν στον στρατό ήταν ένα από τα βασικά επιχειρήματα .

Στο στράτευμα η «σεξουαλική παρενόχληση» ή οι σεξουαλικές σχέσεις ανάμεσα σε στρατιωτικούς τιμωρούνταν αυστηρά , θεωρητικά τουλάχιστον, ή τουλάχιστον σε ορισμένες κραυγαλέες περιπτώσεις που έφτασαν ως τις μέρες μας . Γιατί από άλλες πηγές ξέρουμε ότι κάθε άλλο παρά σπάνιες ήταν , όπως ξέρουμε ότι παθητικοί ομοφυλόφιλοι υπηρετούσαν στον στρατό. Γιατί φαίνεται ότι με την πάροδο του χρόνου τα αυστηρά μέτρα χαλάρωσαν , ίσως γιατί ο στρατός με τις τεράστιες ανάγκες του για προσωπικό δεν μπορούσε να είναι ιδιαίτερα επιλεκτικός.

Όσο για το στερεότυπο του παθητικού ομοφυλόφιλου - κακού πολεμιστή, μια ιστορία (φανταστική μεν, αλλά ενδεικτική της αλλαγής στις αντιλήψεις) περιγράφει έναν εκθηλυμένο στρατιώτη που αποκεφάλισε εν ριπή οφθαλμού έναν βάρβαρο πολεμιστή, την στιγμή που «ανδρείοι» αξιωματικοί δεν τολμούσαν να τον αντιμετωπίσουν.

Πήρε από τον στρατηγό Πομπήιο τα εύσημα και ένα στέμμα ως δώρο, γεννώντας στον αφηγητή το καυτό και (ως σήμερα, φευ, ταλανιστικά) αναπάντητο ερώτημα: «πόσο δύσκολο είναι να αναγνωρίσει κανείς τον άνδρα» !

Βιβλιογραφία

• Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον
• Κατά Μάρκον Ευαγγέλιον
• Πολύβιος: Ιστορίαι
• Cicero: Philippica, in Verrem II
• Juvenalis: Satura II
• Martialis: Epigrammata
• Phaedrus: Appendix Perottina, Fab. X. Pompeius et milles
• Sallustius: de Bello Catilinae
• Senatus consultum de Bacchanalibus
• Tacitus: Historiae
• Titus Livius: Ab Urbe Condita
• Valerius Maximus: Factorum et dictorum memorabilium libri novem