Πόσο πορνό είδες σήμερα;

Αφιέρωμα: Πορνογραφία

Οι αρχαίοι έβλεπαν πορνό; Πότε φτιάχτηκε η λέξη; Μήπως η πορνογραφία είναι αρχαία όσο και ο ανθρώπινος πολιτισμός;

του Λύο Καλοβυρνά

Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί εργαλεία και να αναπαριστά τον εαυτό του, άρχισε να αναπαριστά και την ερωτική του ζωή. Η απεικόνιση ερωτικών σκηνών δε θα μπορούσε άλλωστε να μην είναι από τα βασικά θέματα της ανθρώπινης εικονογραφίας, καθώς, μάλιστα, οι θρησκείες εκείνων των εποχών (σε αντίθεση με τις περισσότερες μονοθεϊστικές) δεν αρνούνταν την ερωτική φύση του ανθρώπου.

Μπορεί όμως η απεικόνιση ερωτικών σκηνών να χαρακτηριστεί πορνογραφία; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Το τι θεωρείται πορνογραφικό εξαρτάται από το ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής: το σκληρό πορνό του 1850 είναι η άκακη ερωτική τέχνη του σήμερα. Οι ορισμοί φτιάχνονται από ανθρώπους μέσα σε συγκεκριμένα ιστορικά και κοινωνικά πλαίσια.

Σύμφωνα με τον απλούστερο ορισμό, πορνογραφία είναι τα κείμενα ή οι εικόνες που στοχεύουν να ερεθίσουν ερωτικά. Όμως αυτός ο ορισμός δεν είναι πλήρης, καθώς αυτό που διεγείρει κάποιον μπορεί ν’ αφήνει εντελώς αδιάφορο κάποιον άλλο.

Ένα είναι σίγουρο: όπως και να την ορίσουμε, οι άνθρωποι ανέκαθεν έτρεφαν μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτή. Πόσο ενδιαφέρον; Η απάντηση ποικίλει όχι τόσο λόγω των διαφορετικών αναγκών του ανθρώπου όσο λόγω της πρόσβασης που είχαν στα πορνογραφικά έργα. Πριν από τρεις αιώνες, ελάχιστοι άνθρωποι είχαν την οικονομική δυνατότητα να βλέπουν πορνογραφία. Σήμερα είναι δύσκολο να την αποφύγεις.

Πότε ανακαλύφθηκε η πορνογραφία;

Σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί έχουν παραγάγει πορνογραφία. Ήδη κατά τα προϊστορικά χρόνια έχουν ανακαλυφθεί τοιχογραφίες, όπου απεικονίζονται σεξουαλικές πράξεις, ενίοτε και σκηνές κτηνοβασίας. Παρόλ’ αυτά, οι εν λόγω οι σεξουαλικές αναπαραστάσεις, όπως και πολλές άλλες σε ορισμένους πολιτισμούς (π.χ. της Ασίας), δεν έχουν μονοσήμαντη σεξουαλική χροιά αλλά εμφορούνται από συγκεκριμένα πνευματικά μηνύματα στα πλαίσια της θρησκείας. Στον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, για παράδειγμα, η ερωτική τέχνη συνδεόταν με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και τα κοινωνικά ήθη.[1],[2] Ερωτικά έργα, όπως και ερωτικά βοηθήματα, έχουν ανακαλυφθεί ήδη στην παλαιολιθική εποχή και στην αρχαία Αίγυπτο.

Οι αρχαίοι πολιτισμοί δεν αποκαλούσαν τις πολυάριθμες ερωτικές απεικονίσεις «πορνογραφήματα», επειδή το σεξ και η αναπαράστασή του ήταν ενταγμένο αρμονικά στη ζωή τους και δεν επικρινόταν ως χυδαίο. Υπήρχαν βέβαια συγκεκριμένες ερωτικές πράξεις που θεωρούνταν ταμπού (π.χ. ο στοματικός έρωτας, διότι βεβήλωνε την ιερότητα του στόματος), αλλά ακόμα και αυτές έβρισκαν ευκαιρία να απεικονιστούν, για παράδειγμα σε τείχους λουτρών, με κωμική διάθεση.

Ελληνική λέξη; Όχι ακριβώς

Η λέξη πορνογραφία δημιουργήθηκε το 1803,[3] στα γαλλικά, από όπου πέρασε στις υπόλοιπες γλώσσες. Προέρχεται από το αρχαιοελληνικό πορνογράφος (αυτός που γράφει για πόρνες), το οποίο απαντά στον Αθηναίο.[4] Ωστόσο τη σημερινή της έννοια απέκτησε κατά τη βικτωριανή εποχή και συγκεκριμένα τη δεκαετία του 1860. Μέχρι τότε η λέξη σήμαινε τα γραπτά που σχετίζονται με πόρνες. Η λέξη πρωτοεμφανίστηκε στα αγγλικά το 1857 (περιγραφή πορνών ή πορνείας, ως ζήτημα δημόσιας υγείας). H σύγχρονη έννοια της λέξης λεξικογραφείται μόλις το 1864 στο λεξικό Webster’s: «έκλυτη ζωγραφική που χρησιμοποιούνταν για τη διακόσμηση τοίχων σε αίθουσες βακχικών οργίων, παραδείγματα των οποίων υπάρχουν στην Πομπηία».[5]

Το να βλέπεις πορνογραφικά αντικείμενα ή εικόνες δεν απαγορευόταν σε καμία χώρα μέχρι το 1857. Μόνο τότε εμφανίστηκαν οι πρώτοι νόμοι που απαγόρευαν τη θέαση περιγραφικών σεξουαλικών σκηνών.

Η πρώτη μεγάλη έκρηξη της πορνογραφίας έγινε με την εμφάνιση της τυπογραφίας. Τα πορνογραφικά έργα μπορούσαν πλέον να παράγονται μαζικά και να μην είναι προνόμιο των ελάχιστων πλούσιων. Παρόλ’ αυτά, μέχρι την εμφάνιση της φωτογραφίας η απεικόνιση ερωτικών σκηνών έπρεπε να γίνεται με γκραβούρες ή ζωγραφικά, τεχνικές που περιόριζαν την παραγωγή και αύξαναν κατά πολύ το κόστος.

Η δεύτερη μεγάλη έκρηξη της πορνογραφίας έγινε με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Το 1840 ήταν φτηνότερο να πληρώσεις μια πόρνη για να κάνεις σεξ παρά να αγοράσεις μια πορνογραφική δαγεροτυπία. Όλα αυτά άλλαξαν με τη φωτογραφία και αργότερα με τον κινηματογράφο. Αργότερα, τη δεκαετία του ‘80, η διάδοση του βίντεο εκτίναξε την πορνογραφική παραγωγή και κατανάλωση, καθώς πια δεν χρειαζόταν ν’ αναζητήσεις το πορνό σε ειδικούς χώρους – μπορούσες να το έχεις στο σπίτι σου.

Η ανάπτυξη του διαδικτύου έκανε ακόμα πιο προσιτή την πορνογραφία. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στις κάμερες τη δεκαετία του 2000 άνοιξαν νέους δρόμους, επιτρέποντας στον καθένα να φτιάξει το δικό του πορνό και να το μοιραστεί παγκοσμίως. Περισσότερα για το «σπιτικό πορνό» διαβάστε στο άρθρο Γίνε κι εσύ πορνοστάρ – μπορείς!

Κι είναι καλό αυτό τώρα; Το κατά πόσο η πορνογραφία επηρεάζει εξετάζεται στο άρθρο Το πορνό που βλέπεις σου κάνει καλό ή κακό;

Από τη σεξουαλική επανάσταση της δεκαετίας του ’60 και μετά βρίσκεται σε εξέλιξη μια προσπάθεια απενοχοποίησης της πορνογραφίας, που συνοδεύει την προσπάθεια απενοχοποίησης του σεξ και του αυνανισμού. Πριν από 2000 χρόνια στην Ευρώπη ή 300 χρόνια στην Ασία οι άνθρωποι δεν είχαν ηθικές αναστολές όσον αφορά την απεικόνιση σεξουαλικών πράξεων.  Σήμερα πολύς  κόσμος εξακολουθεί να ντρέπεται για τη σεξουαλική του δραστηριότητα, καθώς οι κυρίαρχες κοινωνικές και θρησκευτικές επιταγές το θεωρούν βρώμικο και ανήθικο, όταν γίνεται έξω από το πλαίσιο του γάμου ή άλλων συγκεκριμένων πλαισίων.

Ακόμη και σήμερα λίγοι παραδέχονται ότι βλέπουν πορνό. Στο μυαλό τους, θα ήταν σαν να παραδέχονταν ότι δεν κάνουν αρκετά σεξ ή έχουν σεξουαλικό πρόβλημα. Η πορνογραφία εξακολουθεί να θεωρείται σεξουαλικό υποκατάστατο. Αυτή η διαδεδομένη άποψη καταρρίπτεται σιγά σιγά τα τελευταία χρόνια, καθώς όλο και περισσότεροι ξεπερνούν το ταμπού του αυνανισμού, που θεωρείται πια φυσιολογική και χρήσιμη έκφανση της σεξουαλικότητας.

Βέβαια, υπάρχουν περιπτώσεις που η πορνογραφία λειτουργεί πράγματι ως υποκατάστατο του σεξ την ίδια στιγμή που δημιουργεί πρότυπα και προσδοκίες, που σπάνια ανταποκρίνονται στην καθημερινότητά μας. Ίσως ακριβώς για το λόγο αυτό είναι τόσο δημοφιλές το ερασιτεχνικό πορνό, διότι σε αυτό συμμετέχουν καθημερινοί άνθρωποι, με τους οποίους είναι ευκολότερο να ταυτιστούμε.

Η ευκολότερη και συχνότερη επαφή με την πορνογραφία δε συνεπάγεται αναγκαστικά καλύτερο σεξ ή μεγαλύτερη σεξουαλική απελευθέρωση. Το να βλέπεις πορνογραφία δεν αποτελεί από μόνο του δείκτη σεξουαλικής υγείας. Όμως, η απενοχοποίησή της πορνογραφίας και η ένταξή της στην καθημερινότητά μας ως ακόμη μια φυσιολογική πτυχή της ζωής μας μπορεί να μας βοηθήσει να έχουμε πληρέστερη και λιγότερο προβληματική ερωτική ζωή.

Βιβλιογραφία

• Britannica, λήμμα πορνογραφία
• Η προϊστορία του σεξ, 4.000.000 εκατομμύρια χρόνια ανθρώπινης σεξουαλικότητας, Timothy Taylor, εκδ. Αιώρα 2010.
• Prostitution,pornographie même étymologie
• L'Origine du Monde est pornographique
• History of erotic depictions, από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια