Γιατί οι εκστρατείες πρόληψης του HIV αποτυχαίνουν;

HIV

Πόσο πετυχημένες είναι οι εκστρατείες πρόληψης του HIV που βασίζονται στο φόβο;

του Λύο Καλοβυρνά

Φέτος κλείνουμε τριάντα χρόνια από τότε που υπήρξαν οι πρώτες πληροφορίες για μια καινούργια αρρώστια που αργότερα ονομάστηκε AIDS. Από την εμφάνιση του AIDS στα μέσα της δεκαετίας του 1980 έχουν υπάρξει χιλιάδες εκστρατείες ενημέρωσης για την πρόληψη της μετάδοσης, με αμφίβολα αποτελέσματα. Ειδικά τα πρώτα χρόνια, οι περισσότερες εκστρατείες βασίζονταν σε μηνύματα τρομοκράτησης: αν δεν προσέξεις, θα πεθάνεις. Τα μηνύματα χρησιμοποιούσαν αντίστοιχη οπτικοποίηση: νεκροταφεία, βαριά άρρωστους ασθενείς, κάνες όπλων στον κρόταφο, κ.ο.κ.

{youtube}U219eUIZ7Qo{/youtube}

Ο Χάρος. Τηλεοπτική εκστρατεία του 1987 στην Αυστραλία,
με στόχο να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για τον κίνδυνο του AIDS.

Οι εκστρατείες πρόληψης που βασίζονται σε μηνύματα φόβου δρουν πράγματι αποτελεσματικά, αλλά μόνο σε συγκεκριμένες συνθήκες. Σύμφωνα με έρευνες, αν η απειλή του μηνύματος προκαλεί υπερβολικά μεγάλο φόβο, είναι πιθανό ο δέκτης να κατεβάσει ρολά εντελώς και να μη θέλει να έχει καμία σχέση ούτε με το μήνυμα ούτε με την απειλή ούτε με τους τρόπους αποφυγής. Σε μια αυστραλέζικη μελέτη που ερεύνησε τις αντιδράσεις στην παραπάνω εκστρατεία με τον Χάρο, παρατηρήθηκε μείωση του ασφαλέστερου σεξ, δηλαδή ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό (Rosser, 1991).

Η αποτελεσματικότητα των μηνυμάτων φόβου είναι βραχύβια. Προκαλούν μεν φόβο, ο οποίος δρα αποτρεπτικά, αλλά κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να παραμένει επ' άπειρο σε μόνιμο καθεστώς φόβου. Κάποια στιγμή συνηθίζει, η κατάσταση φόβου γίνεται καθημερινότητα, επέρχεται κόπωση και χαλάρωση. Τότε το άτομο παύει να αντιδρά, και οι εκστρατείες τρομοκράτησης παύουν να έχουν αποτελέσματα, όπως δείχνει η αύξηση των κρουσμάτων τα τελευταία χρόνια. Ο φόβος από μόνος του δεν αρκεί ως αποτρεπτικό στοιχείο.

Ακόμη πιο σημαντικό στοιχείο για την αποτυχία των εκστρατειών με βάση το φόβο είναι πως πρέπει να πληρούνται τέσσερα κριτήρια ταυτόχρονα:

  1. Οι δέκτες να έχουν πειστεί πως αυτό για το οποίο μιλά η εκστρατεία είναι στ' αλήθεια επικίνδυνο (σοβαρότητα απειλής).
  2. Οι δέκτες να νιώθουν ότι είναι προσωπικά ευάλωτοι σε αυτή την απειλή, δηλαδή ότι τους αφορά άμεσα (τρωτότητα στην απειλή).
  3. Η εκστρατεία να παρέχει στους δέκτες εύληπτους και εφαρμόσιμους τρόπους αποφυγής της απειλής (π.χ. βάλτε προφυλακτικό) (αποτελεσματικότητα αντίδρασης).
  4. Οι δέκτες να νιώθουν ότι είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους τρόπους αποφυγής (ατομική αποτελεσματικότητα).

Ας πάρουμε μια πρόσφατη αμερικανική εκστρατεία για την πρόληψη του HIV, η οποία εκπονήθηκε από τον δήμο της Νέας Υόρκης:

{youtube}d0ANiu3YdJg{/youtube}

  1. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσον αφορά το πρώτο κριτήριο είναι 100% αποτελεσματική. Μας τρομοκρατεί για το τι θα μας συμβεί έτσι και κολλήσουμε: καρκίνος του ορθού, οστεοπόρωση, άνοια... Η δραματική φωνή, τα απελπισμένα πρόσωπα και τα ζοφερά χρώματα λειτουργούν αποτελεσματικά.
  2. Ως προς το δεύτερο κριτήριο είναι αμφίβολο ότι πετυχαίνει το στόχο της: πόσο πείθεται ένας 19χρονος ότι κινδυνεύει να πάθει οστεοπόρωση ή άνοια; Πόσοι συνομήλικοί του (δηλαδή η ομάδα ανθρώπων με τους οποίους ζει και οι οποίοι δημιουργούν την πραγματικότητά του) έχουν πάθει κατάγματα από οστεοπόρωση, καρκίνο του ορθού ή τα έχουν χάσει λόγω άνοιας; Τον αφορά το θέμα; Μάλλον όχι, θα απαντήσει, αφού η δική του πραγματικότητα είναι άλλη από αυτή που προβάλλει το βιντεάκι.
  3. Ως προς το τρίτο κριτήριο, η εν λόγω καμπάνια δεν περνά ούτε τη βάση. Η στρατηγική αποφυγής του προβλήματος (βάλε προφυλακτικό) προβάλλεται για δευτερόλεπτα, σχεδόν σαν υποσημείωση στο τέλος. Ακόμη κι αν η εκστρατεία τρόμαξε τους δέκτες της, τους έδωσε να καταλάβουν τι πρέπει να κάνουν για ν' αποφύγουν το πρόβλημα;
  4. Ελάχιστα πετυχαίνει και ως προςτο κριτήριο της ατομικής αποτελεσματικότητας, καθότι δεν παρέχει καμία βοήθεια ώστε οι δέκτες να πειστούν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη στρατηγική αποφυγής του προβλήματος. Πώς χρησιμοποιούν προφυλακτικό; Πότε; Πώς πείθουν τον σύντροφό τους να το χρησιμοποιήσει όταν δεν θέλει; Πώς αρνιούνται όταν δεν θέλει; Πότε δεν χρειάζεται καν προφυλακτικό;

Με άλλα λόγια, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η συγκεκριμένη καμπάνια θα έχει ελάχιστα αποτελέσματα.

Στην Ελλάδα οι ελάχιστες εκστρατείες πρόληψης που έχουν γίνει δεν έχουν βασιστεί σε μηνύματα φόβου. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αποτελεσματικές. Αντιθέτως, είναι τόσο σπάνιες, ανοργάνωτες, άνευρες, γενικόλογες και μη στοχευμένες, ειδικά όσον αφορά τις ομάδες πληθυσμού με τη μεγαλύτερη συχνότητα κρουσμάτων, που ελάχιστη έκπληξη προκαλεί η συνεχιζόμενη αύξηση νέων κρουσμάτων.

Πηγές:

 

Το περιεχόμενο αυτής της σελίδας του 10% χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές.
Άδεια Creative Commons

web+programming makebelieve

Αυτήν τη στιγμή επισκέπτονται τον ιστότοπό μας 143 guests και κανένα μέλος