Βγαίνετε το πρώτο σας ραντεβού και 8 στις 10 φορές μέσα στο πρώτο δεκάλεπτο θα υπάρξει και η κλασική ερώτηση ''τι ζώδιο είσαι;''. Αφού απαντήσετε, ξεκινά η επιτομή της επιστημονικής ανάλυσης του στυλ ''και ο κολλητός μου είναι Ζυγός άρα ταιριάζουμε'' ή ''εσείς οι Ζυγοί είστε αναποφάσιστοι αλλά απο την άλλη ξέρετε τι θέλετε''. Κάποιες φορές θα ακολουθήσει η φράση '' εγώ δεν πιστεύω στα ζώδια αλλά κάποια από αυτά ισχύουν'' και αν είστε ακόμα πιο τυχεροί δεν θα ακούσετε τίποτα απο τα παραπάνω.

Παρακάτω θα αναλύσουμε τους λόγους για τους οποίους ωθούμαστε στο να πιστεύουμε στα ζώδια και τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι αστρολόγοι για να μας πείσουν. Δεν θα ασχοληθούμε τόσο με το γιατί δεν ισχύει η αστρολογία, αλλά θα δώσουμε έμφαση στους μηχανισμούς του εγκεφάλου που μας διαστρεβλώνουν την εικόνα της πραγματικότητας και μας κάνουν πιο επιρρεπείς στο να πιστεύουμε σε αυτά, καθώς και στο πώς κάποιοι επαγγελματίες εκμεταλλεύονται αυτούς τους μηχανισμούς για να θησαυρίσουν.

Γενικά μας μαγεύει η New Age τάση που θέλει όλα να γίνονται για κάποιο λόγο, τίποτα να μην είναι συμπτωματικό και να είμαστε διασυνδεδεμένοι με το υπόλοιπο σύμπαν με διάφορες διαστρικές ενέργειες, υπερδιαγαλαξιακές δυνάμεις και άλλους τέτοιους ψευδοεπιστημονικούς όρους που δεν βγάζουν κανένα απολύτως νόημα. Κλασικό παράδειγμα είναι η πολύ πιασάρικη έκφραση που απλώθηκε σαν πανδημία σε όλον τον κόσμο και έκανε πολλούς ανθρώπους να πιστέψουν σε αυτή την τάση: όταν κάτι το θέλεις πολύ, το σύμπαν θα συνωμοτήσει για να σε βοηθήσει να το πετύχεις. Όχι. Αν κάτι το θέλεις πολύ θα αυξηθούν οι πιθανότητες να το πετύχεις, γιατί πολύ απλά θα επιμείνεις σε αυτό και δύσκολα θα σε σταματήσουν τα εμπόδια που θα αντιμετωπίσεις. Αν και πολύ βολικό, είναι εγωκεντρικό να πιστεύουμε πως ολόκληρο το σύμπαν ασχολείται με τις επιθυμίες μας.

Έτσι λοιπόν, η αστρολογία χρησιμοποιεί αυτή την υποτιθέμενη διασύνδεση μας με το σύμπαν, μειώνοντας το αίσθημα της κοσμικής μας μοναξιάς και αυξάνοντας σημαντικά τη δημοτικότητά της. Όμως ο βασικότερος λόγος που θέλουμε να πιστέψουμε στην αστρολογία είναι η ικανοποίηση της αποφυγής της άγνοιάς μας. Θέλουμε να γνωρίζουμε για κάποια μελλοντική κατάσταση ή τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου εκ των προτέρων, μιας και η άγνοια μας σε τέτοια θέματα μας δημιουργεί αίσθημα ανασφάλειας και ο εγκέφαλός μας δεν θέλει με τίποτα κάτι τέτοιο.

Όταν κάποιοι συμβουλεύονται έναν αστρολόγο ή διαβάζουν μια αστρολογική πρόβλεψη, δέχονται γνώσεις που αυξάνουν το αίσθημα ελέγχου στην ζωή τους. Την έλλειψη ελέγχου την βιώνουμε ως μια απειλητική κατάσταση και γι' αυτό και θα κάνουμε τα πάντα προκειμένου να αποκτήσουμε τα ηνία των καταστάσεων στη ζωή μας. Επιπλέον αξίζει να αναφερθεί πως οι άνθρωποι συμβουλεύονται αστρολόγους για να πάρουν μια απάντηση όταν πιέζονται απο στρεσογόνες καταστάσεις. Υπο συνθήκες υψηλής πίεσης, το άτομο είναι διατεθειμένο να χρησιμοποιήσει την αστρολογία ως τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων του, αγνοώντας την πιθανότητα να μην την υπολόγιζε κάτω απο συνθήκες μικρού άγχους.

Ως προς έναν βαθμό, η ανασφάλεια ενός ατόμου κα η ροπή του να πιστεύει στα ζώδια αποτελούν δυο μεταβλητές οι οποίες αλληλοεξαρτώνται. Οι άνθρωποι που προστρέχουν στους αστρολόγους έχουν την ανάγκη μιας στοργικής παρουσίας που να τους πάρει απο το χέρι, να τους καθοδηγήσει, να τους μάθει τι είναι ωφέλιμο και τι όχι και να τους προστατέψει απο τους εξωτερικούς κινδύνους.
Τέλος, ένας ακόμη λόγος που μας ωθεί να πιστέψουμε στην εγκυρότητα των ζωδίων είναι οτι μπορούν να αποτελέσουν τον αποδιοπομπαίο τράγο για κάποιες λάθος εκβάσεις γεγονότων στη ζωή μας, με συνέπεια να μπορούμε να αποποιηθούμε τις ευθύνες των επιλογών μας: ''έμεινα απο βενζίνη αλλά ήταν φυσικό αφού ο Ερμής είναι ανάδρομος'' ή ''ο δικός μου είναι ισχυρογνώμων αλλά τι να περιμένει κανείς απο έναν Σκορπιό'' και άλλα τέτοια επιστημονικά.

Αυτοί ήταν οι βασικότεροι λόγοι που μας κάνουν να θέλουμε να πιστέψουμε στα ζώδια. Ήρθε η ώρα των γνωστικών προκαταλήψεων να κάνουν την υπόλοιπη δουλειά.

Οι γνωστικές προκαταλήψεις θα σας κάνουν να βλέπετε αυτό που θέλετε να δείτε, να πιστεύετε αυτό που θέλετε να πιστεύετε, να δίνετε μεγαλύτερη βαρύτητα στα δεδομένα που σας βολεύουν και μικρότερη σε αυτά που δεν σας βολεύουν και να θυμάστε μόνο εκείνα που σας επιβεβαίωσαν -ξεχνώντας τα υπόλοιπα. Η προκατάληψη της επιβεβαίωσης θα σας κάνει να δίνετε βάση στις προβλέψεις στις οποίες έτυχε οι αστρολόγοι να πέσουν μέσα, μην δίνοντας σημασία στις μη επιτυχημένες προβλέψεις που πιθανόν να ξεχάσετε μέσα στα επόμενα λεπτά.

Μακροπρόθεσμα η επιλεκτική μας μνήμη θα μας κάνει να θυμόμαστε μόνο τις προβλέψεις που ήταν σωστές και είχαν επιβεβαιώσει αυτό που θέλαμε να πιστέψουμε, δημιουργώντας μια διαστρεβλωμένη στατιστική εικόνα στο μυαλό μας. Η κοινωνική συμμόρφωση δεν θα μπορούσε να λείψει ούτε απο εδώ: εφόσον έχουμε μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου οι αστρολογικές εικασίες κάνουν την εμφάνιση τους σε πρωνάδικα, εφημερίδες και περιοδικά, δεχόμαστε ασυναίσθητα μια τάση να πιστέψουμε πως αφού προβάλλονται τόσο συχνά και τόσος κόσμος τα πιστεύει, όλο και κάποια βάση θα έχουν -πράγμα που είναι τελείως αναληθές.

Εκμεταλλευόμενοι τις προκαταλήψεις μας, την ανασφάλειά μας και την έλλειψη ορθολογικών μαθημάτων απο το εκπαιδευτικό σύστημα, οι αστρολόγοι θα χρησιμοποιήσουν μια σειρά απο έξυπνες τακτικές για να μας δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζουν πράγματα για εμάς ή για το μέλλον μας, πράγμα που θα ζήλευε ακόμα και ο David Copperfield. Οι βασικότερες απο αυτές είναι οι εξής:

Barnum ή Forer effect
Είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο όπου οι άνθρωποι προσδίδουν μεγάλο ποσοστό επιτυχίας σε περιγραφές της προσωπικότητάς τους, οι οποίες υποτίθεται ότι περιγράφουν μόνο αυτούς, αλλά στην πραγματικότητα είναι αρκετά ασαφείς και γενικευμένες και θα μπορούσαν να ισχύουν για ένα τεράστιο πλήθος ατόμων. Αυτός είναι ένας απο τους σημαντικότερους λόγους που ο κόσμος αποδέχεται μεταφυσικά τεχνάσματα όπως η χειρομαντεία και η αστρολογία. Επειδή οι δηλώσεις αυτές είναι τόσο ασαφείς, το κάθε άτομο την ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο. Έτσι οι δηλώσεις αυτές γίνονται αυτόματα πιο προσωπικές. Μερικές απο τις δηλώσεις που γίνεται εμφανές το συγκεκριμένο τέχνασμα είναι οι εξής: ''κάποιες φορές έχεις αμφιβολία για το αν έπραξες το σωστό ή όχι'' ή ''έχεις πολλές ικανότητες, τις οποίες δεν έχεις χρησιμοποιήσει ακόμα προς όφελός σου''.

Rainbow statements
Θυμάστε το παράδειγμα ''εσείς οι Ζυγοί είστε αναποφάσιστοι αλλά απο την άλλη ξέρετε τι θέλετε'' στην εισαγωγή του πρώτου μέρους; Η συγκεκριμένη δήλωση ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Πρόκειται για φράσεις οι οποίες με έξυπνο τρόπο καλύπτουν όλα τα ενδεχόμενα, κάνοντας τον ισχυρισμό να φαίνεται πάντα επιτυχημένος. Παρ'όλο που οι προβλέψεις αυτές είναι ασαφείς και αντικρουόμενες, αυτός που θα ακούσει θα δώσει σημασία στο κομμάτι που τον επιβεβαιώνει. Συνεπώς, θα τις θεωρήσει σωστές. Άλλα τέτοια παραδείγματα είναι η πρόταση ''είσαι ευγενικός και ήρεμος, αλλά όταν κάποιος προδίδει την εμπιστοσύνη σου νιώθεις έναν βαθύ εκνευρισμό'' ή ''γενικά είσαι εσωστρεφής αλλά κάποιες φορές θέλεις να γίνεσαι το επίκεντρο''.

Shotgunning
Η συγκεκριμένη τακτική είναι αρκετά διαδεδομένη, και στα ελληνικά θα μπορούσε να της αποδοθεί ο τίτλος η τακτική του ψαρέματος ή ρίχνω άδεια για να πιάσω γεμάτα. Ο αστρολόγος ή όποιος ισχυρίζεται ότι διαβάζει ανθρώπους δίνει πολύ γενικές πληροφορίες, συνήθως σε ένα μεγάλο κοινό, και παρατηρεί τις αντιδράσεις του πλήθους και -κυρίως- την γλώσσα του σώματός του κάθε ατόμου. Στη συνέχεια εξειδικεύει ακόμα περισσότερο τις πληροφορίες και, ανάλογα με τις αντιδράσεις του υποκειμένου, δίνει στοχευμένες συναισθηματικές αντιδράσεις, οι οποίες ανταποκρίνονται στην κατάσταση. Έτσι, το υποκείμενο θα πειστεί ότι όντως ξέρει πράγματα γι'αυτόν. Οι περισσότεροι άνθρωποι απο το κοινό θα έχουν χάσει κάποιον συγγενή τους ή κάποιον γνωστό τελευταία -η λέξη ''τελευταία'' είναι επίσης πολύ γενικευμένη- και θα έχουν στον κοντινό τους περίγυρο έναν Γιώργο ή μια Μαρία. Παράδειγμα είναι η δήλωση ''βλέπω ένα καρδιακό πρόβλημα σε μια πατρική φιγούρα στην οικογένειά σου''. Υπάρχει ένας μεγάλος κατάλογος ιατρικών προβλημάτων που σχετίζονται με την καρδιά και επίσης οι καρδιακές ασθένειες είναι η συχνότερη αιτία θανάτων παγκοσμίως. Η πατρική φιγούρα μπορεί να αναφέρεται σε οποιονδήποτε που σχετίζεται με την οικογένεια του υποκειμένου και είναι πατέρας ή παππούς ή θείος ή κάποιος ξάδελφος.

The vanishing negative
Όταν χρησιμοποιούμε αυτή την τεχνική διατυπώνουμε τις ερωτήσεις με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε όποια κι αν είναι η απάντηση, να φαίνεται ότι την γνωρίζαμε ήδη. Αν για παράδειγμα στην ερώτηση ''δεν είσαι αυτοαπασχολούμενος, είσαι;'' η απάντηση είναι ναι, τότε αυτός που ισχυρίζεται ότι σε διαβάζει θα σου πει "το κατάλαβα. Βλέπω έναν επιχειρηματία και όχι έναν άνθρωπο του μεροκάματου". Αν η απάντηση είναι όχι, τότε θα σου πει ''το κατάλαβα. Είσαι τύπος που τιμά την σταθερότητα και σέβεται το μεροκάματο''. Γενικώς έχουν την τάση να μας καλοπιάνουν με όμορφα λόγια, καθώς όλοι θέλουμε να πιστεύουμε στα θετικά σχόλια για εμάς και σπανιότερα στα αρνητικά.

Υπάρχει ένα ρητό στην μελέτη της αστρολογίας που αναφέρει πως οι σοφοί κυβερνούν τα άστρα και οι ανόητοι υποκύπτουν σε αυτά και το χειρότερο απ'όλα είναι πως οι αστρολόγοι υποστηρίζουν οτι η αστρολογία είναι επιστήμη.
Οι εξαιρετικοί ισχυρισμοί απαιτούν εξαιρετικές αποδείξεις και οι αποδείξεις για την εγκυρότητα των αστρολογικών προβλέψεων όχι απλά δεν είναι εξαιρετικές, αλλά είναι ανύπαρκτες.

Καταλαβαίνω πως, όσοι έχετε επενδύσει χρόνο πιστεύοντας στα ζώδια, είναι εξαιρετικά δύσκολο να σκεφτείτε κάτι διαφορετικό. Ο εγκέφαλος σας θα κάνει τα πάντα για να σας πείσει και όποιος τα αμφισβητεί είναι απλά επειδή ''δεν ξέρει" -ακόμη κι αν σας παραθέτει επιστημονικές έρευνες και πειραματικά στοιχεία.
Ας επικεντρωθούμε όμως λίγο στην νέα γενιά. Με τόση σαβούρα που δέχεται απο την τηλεόραση, τα περιοδικά και απο ένα εκπαιδευτικό σύστημα που υπονομεύει την κριτική μας σκέψη, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να μην τους βάζουμε κι άλλες τρικλοποδιές με ζώδια, χειρομαντείες και άλλου είδους ψευδοεπιστήμες.

Το παρόν άρθρο αποτελεί μεταγραφή του βίντεο γιατί πιστεύουμε στα ζώδια του καναλιού The Skeptic Theory με συναίνεση του δημιουργού του, τον οποίο ευχαριστούμε πολύ. Βρείτε το κανάλι του στο YouTube κάνοντας κλικ εδώ.