Trans-gender, trans-sexual, cross-dresser – δηλαδή;
Γκέι καθημερινότητα
Ξέρουμε περισσότερα για τη ζωή της Μαντόνας απ' ό,τι για τα θέματα φύλου. Κάποιες παρανοήσεις αφορούν και εμάς.
του Λύο Καλοβυρνά
Πόσα είναι τα τρανς άτομα;
Είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί επακριβώς η συχνότητα εμφάνισης και η εξάπλωση ατόμων με διαφορετική έμφυλη έκφραση (gender-variant) στον κόσμο, παρότι έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες. Δυστυχώς πολλές από αυτές τις έρευνες έχουν ένα θεμελιώδες πρόβλημα: ορίζουν ως τρανς τα άτομα που κάνουν αίτηση για διόρθωση φύλου, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τη συχνότητα και την εξάπλωση των ποικίλων εκφάνσεων και διαβαθμίσεων έμφυλης διαφοροποίησης, την οποία θα έπρεπε να βλέπουμε ως συνεχές, με τη διαφυλικότητα μία μόνο εκδοχή της.
Με άλλα λόγια, παραμένει αναπάντητο το ερώτημα πόσα άτομα έχουν δυσφορία φύλου, όπως είναι ο αμφιλεγόμενος ψυχιατρικός όρος, αλλά δεν επιθυμούν χειρουργικές ή ορμονικές επεμβάσεις φύλου. Καθώς ο αριθμός αυτών των ανθρώπων είναι πολύ μεγαλύτερος, πλέον προτιμάται ο όρος transgendered, σε αντίθεση με το transsexual, αφού μιλάμε για διαφοροποίηση ως προς το κοινωνικό φύλο (gender) και όχι μόνο ως προς το βιολογικό (sex).
Εξάλλου, ο όρος διόρθωση φύλου θεωρείται προβληματικός από πολλά τρανς άτομα, καθώς δεν διορθώνεται αλλά επιβεβαιώνεται το φύλο που νιώθουν ότι έχουν.
Χωρίς αμφιβολία, η συχνότητα και η εξάπλωση της δυσφορίας φύλου είναι πολύ μεγαλύτερη απ' ό,τι καταγράφεται επισήμως. Οι έρευνες που έχουν γίνει δείχνουν ότι 3-5% του γενικού πληθυσμού βιώνει σε κάποιο βαθμό δυσφορία φύλου ή, για να το πούμε πιο πολιτικά ορθά, η έμφυλη ταυτότητά τους δεν συμφωνεί με τα έμφυλα χαρακτηριστικά του σώματός τους. Σύμφωνα με μια γαλλική έρευνα του 1997, το ποσοστό είναι από 1:50.000 έως 1:100.000, αλλά τα ποσοστά αυτά ποικίλουν από χώρα σε χώρα, ανάλογα με το πόσο ανοιχτή είναι η κοινωνία· όσο πιο ανοιχτή και ανεκτική, τόσο πιο πιθανό είναι οι διαφυλικοί να φανερωθούν και άρα να καταγραφούν.
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά.
1. Άλλο ρόλοι και συμπεριφορές, άλλο ταυτότητα
Δεν πρέπει να συγχέουμε τους ρόλους των φύλων με την ταυτότητα φύλου. Ένα άτομο μπορεί εύκολα να υιοθετεί ρόλους και συμπεριφορές που τυπικά ταυτίζονται με το αντίθετο φύλο χωρίς ωστόσο να αισθάνεται ότι ανήκει στο αντίθετο φύλο. Χάρη στη γυναικεία απελευθέρωση, οι έμφυλοι ρόλοι και συμπεριφορές έχουν ευτυχώς χαλαρώσει, έτσι που σήμερα βλέπουμε άντρες να κάνουν «γυναικείες» δουλειές ή να υιοθετούν «γυναικείες» συμπεριφορές, και αντίστοιχα γυναίκες να υιοθετούν παραδοσιακά «ανδρικούς» ρόλους και στάσεις, χωρίς ούτε οι μεν ούτε οι δε να αισθάνονται ότι βαθιά μέσα τους ανήκουν στο άλλο φύλο.
2. Άλλο ταυτότητα και άλλο σεξουαλικός προσανατολισμός
Μια δεύτερη κοινότατη παρανόηση είναι ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός μας πρέπει πάντα να εξαρτάται από τα γεννητικά μας όργανα· αν έχεις πέος, πρέπει να σε έλκουν οι γυναίκες, αν έχεις αιδοίο πρέπει σε έλκουν οι άντρες. Το ίδιο «πρέπει» να ισχύει και για τα τρανς άτομα. Με άλλα λόγια, ένας άνθρωπος που έχει κάνει χειρουργική διόρθωση φύλου και τώρα έχει κόλπο πρέπει να πηγαίνει με άντρες (αφού τώρα έχει γυναικεία όργανα). Γι' αυτό δεν έκανε την εγχείριση; αναρωτιόμαστε εσφαλμένα, λες και η σεξουαλικότητά μας αφορά αποκλειστικά την επαφή των γεννητικών οργάνων και όχι ένα γενικότερο σύνολο συγκινησιακών, ψυχοσυνθετικών και ερωτικών στοιχείων.
Ένα τρανς άτομο μπορεί να είναι ετεροφυλόφιλο ή ομοφυλόφιλο ανεξάρτητα από τα γεννητικά του όργανα, ακριβώς όπως και τα μη τρανς άτομα. Αρκετοί επιστήμονες διατρανώνουν ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός πρέπει να διαχωριστεί από την ταυτότητα φύλου διότι αποτελεί «περιττή παρεμβολή» κατά τη διάγνωση της δυσφορίας φύλου (Bockting, and Coleman 1992). Δεν πρέπει να περιορίζουμε τις επεμβάσεις αλλαγής φύλου μόνο σε όσα τρανς άτομα συμμορφώνονται με το ετεροσεξιστικό μοντέλο σεξουαλικότητας.
Μόνο ένα μικρό ποσοστό από τα άτομα που έχουν συναισθήματα δυσφορίας φύλου εκφράζουν την επιθυμία ή την πρόθεση να ζήσουν για πάντα σαν το αντίθετο φύλο. Πολλά προτιμούν να διατηρούν μια μερική ή περιστασιακή διαφυλική εμφάνιση ή να ζουν σε μια ανδρόγυνη κατάσταση. Κάποια, από την άλλη, επιθυμούν ιατρικές παρεμβάσεις, ενώ άλλα θέλουν μόνο κοινωνική ή ψυχολογική στήριξη.
3. Γνήσιοι και φω τρανς
Μια συχνή παρανόηση είναι ότι μόνο όσα τρανς άτομα έχουν κάνει επέμβαση στα γεννητικά όργανα είναι «πραγματικά τρανς». Τα υπόλοιπα, που δεν έχουν επιλέξει να προβούν σε εγχείριση διόρθωσης φύλου, θεωρούνται λιγότερο... σοβαρά ως προς τις επιλογές τους ή την ταυτότητά τους. Ξεχνάμε ότι η δυσφορία φύλου δεν είναι μια κατάσταση on-off, είσαι ή δεν είσαι, αλλά ένα συνεχές, με ποικίλες διαφοροποιήσεις και διαβαθμίσεις. Σε κάποια τρανς άτομα τους αρκεί να νιώθουν ή/και να ζουν ως άντρες ή γυναίκες, χωρίς να έχουν κάνει τις αντίστοιχες επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα. Για άλλα τρανς άτομα είναι ζωτικής σημασία το σώμα τους να εναρμονίζεται ανατομικά με το φύλο που νιώθουν και γι' αυτό επιλέγουν χειρουργική επέμβαση. Αυτό δεν τα κάνει πιο «γνήσια». Το φύλο μας δεν εξαντλείται στα γεννητικά μας όργανα.
4. Άλλο τρανς άλλο παρενδυτικός
Συχνά μπερδεύουμε τα άτομα που τους αρέσει να φοράνε ρούχα του αντίθετου φύλου με τους/τις τρανς, ενώ δεν είναι απαραίτητα το ίδιο. Στους παρενδυτικούς (cross-dressers) τα ρούχα του αντίθετου φύλου είναι συνήθως ερωτικά φορτισμένα· το να ντύνονται όπως το αντίθετο φύλο τούς ερεθίζει σεξουαλικά. Επίσης αρκετοί παρενδυτικοί ντύνονται με ρούχα του αντίθετου φύλου για λόγους ψυχολογικής εκτόνωσης μεγάλου στρες.
Οι τρανς, παρότι συχνά φορούν ρούχα του αντίθετου φύλου, δεν ερεθίζονται απαραίτητα σεξουαλικά από αυτό. Τα ρούχα του αντίθετου φύλου δεν είναι παρά ένα «σκηνικό» που επιβεβαιώνει εξωτερικά αυτό που αισθάνονται εσωτερικά (Schaefer & Wheeler, 1995). Στους παρενδυτικούς, παρότι μπορεί να έχουν διακαή επιθυμία να φορούν ρούχα ή εσώρουχα του αντίθετου φύλου, αυτό δεν σημαίνει ότι θέλουν να αλλάξουν την ανατομία τους, ούτε ότι νιώθουν αποστροφή για τα γεννητικά τους όργανα ούτε ότι θέλουν να ζήσουν σαν το αντίθετο φύλο.
Ορισμένες φορές οι τρανς και οι παρενδυτικοί έχουν κοινή πορεία (Levine, 1993). Κάποια άτομα διένυσαν περιόδους με φετιχιστική σεξουαλική συμπεριφορά και παρενδυτισμό στην εφηβεία που στη συνέχεια άλλαξε σε δυσφορία φύλου και παρενδυτισμό χωρίς σεξουαλικό ερεθισμό. Ορισμένοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι η παρενδυτική φετιχιστική συμπεριφορά ή ο παρενδυτισμός εν γένει πάντα προηγείται του τρανσεξουαλισμού (Hoenig & Kenna, 1979). Ωστόσο νεότερες έρευνες αμφισβητούν σφόδρα αυτή την άποψη, ότι δηλαδή ο παρενδυτισμός πάντα αποτελεί πρόδρομο του τρανσεξουαλισμού.
Δυσφορία φύλου: Δεν θα πάρω, ευχαριστώ!
Ο ψυχιατρικός όρος «δυσφορία φύλου» αμφισβητείται έντονα από πολλά τρανς άτομα, διότι όχι μόνο δεν αντανακλά την πραγματικότητα των ατόμων με ανθρώπων των οποίων η έμφυλη ταυτότητα δε συμφωνεί με τα έμφυλα χαρακτηριστικά του σώματός τους αλλά τους ωθεί να νιώσουν δυσφορία με το φύλο τους, δημιουργώντας τα συμπτώματα που υποτίθεται ότι περιγράφει. Λόγου χάρη, δεν νιώθουν όλα τα τρανς άτομα αποστροφή για τα γεννητικά όργανά τους ούτε θέλουν όλα να υιοθετήσουν την κοινωνικά στερεοτυπική εμφάνιση του αντίθετου φύλου. Επειδή δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός εναλλακτικός όρος, το «δυσφορία φύλου» χρησιμοποιείται ευρέως, αλλά ίσως το «έμφυλη διαφοροποίηση» (gender-variance) να είναι μια καλή λύση, επειδή δεν είναι καθόλου φορτισμένο.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι παρενδυτικοί, τρανς και ομοφυλόφιλοι είναι κατηγορίες που δεν συμπίπτουν απαραίτητα, παρά τις όποιες «επιστημονικές» ταξινομήσεις γίνονται με παρωχημένα ψυχιατρικά κριτήρια, που ούτως ή άλλως βλέπουν τον παρενδυτισμό, την έμφυλη διαφοροποίηση και την ομοφυλοφιλία μέσα από ένα ετεροσεξιστικό πρίσμα.
Δυστυχώς σχεδόν όλη η βιβλιογραφία για τον παρενδυτισμό περιορίζεται σε άτομα που έχουν αποταθεί σε ψυχιατρικές κλινικές ως ασθενείς σε κρίση, με αποτέλεσμα να έχουμε μια προκατειλημμένη, μονομερή εικόνα για το πώς οι παρενδυτικοί εντάσσουν τον παρενδυτισμό στη ζωή τους. Μια έρευνα (Brown et al (1996)) εξέτασε τις προσωπικότητες και τη σεξουαλική λειτουργία παρενδυτικών που δεν είχαν ζητήσει ψυχιατρική βοήθεια και βρήκε ότι οι εν λόγω παρενδυτικοί δεν παρουσίαζαν καμία διαφορά από μη παρενδυτικά άτομα. Με άλλα λόγια, ο παρενδυτισμός δεν αποτελεί από μόνος του κριτήριο ψυχικής διαταραχής αλλά παρόλ' αυτά εξακολουθεί να θεωρείται διαταραχή σύμφωνα με το DSM IV.
Τα προβλήματα γύρω από το φύλο και την ταυτότητα είναι σε γενικό βαθμό αυτοδιαγνωσμένα. Δεν υπάρχει κανένα ιατρικό τεστ, χρωμοσωμικό ή ψυχολογικό με το οποίο να μπορεί να γίνει ιατρική διάγνωση δυσφορίας φύλου. Οι περισσότεροι άνθρωποι με δυσφορία φύλου το νιώθουν από μόνοι τους, απευθύνονται σε επαγγελματίες και όλα ξεκινούν από εκεί. Κάποιοι είναι εντελώς ξεκάθαροι και σίγουροι για το τι νιώθουν· άλλοι είναι πιο μπερδεμένοι και χρειάζονται χρόνο και προσπάθεια για να καταλάβουν το ποιοι είναι και το πού ανήκουν.
Διάβασε επίσης
- Το ταξίδι του φύλου
- Οι βασικές έννοιες του φύλου
- Κορίτσια που είναι αγόρια
- «Η επέμβαση δεν σε κάνει περισσότερο γυναίκα απ’ ό,τι ήδη είσαι»
Βιβλιογραφία
Gender Loving Care, A Guide to Counseling Gender-Variant Clients, Randi Ettner, WW Norton & Company, New York, 1999.
Bockting, and Coleman (1992) A comprehensive approach to a treatment of gender dysphoria, in Gender Dysphoria: Interdisciplinary approaches in clinical management (σ. 131-135)
Hoenig & Kenna (1979) EEG abnormalities and transexualism, British Journal of Psychiatry, 134, 293-300.
Levine (1993) Psychiatric diagnosis of patients requesting sex reassignment surgery, Journal of Sex and Marital Therapy 6(3), 164-173.
Schaefer & Wheeler (1995) Clinical historical notes: Harry Benjamin's first ten cases (1938-1953). Archives of Sexual Behaviour, 24,73-93.
Brown et al (1996). Personality characteristics and sexual functioning of 188 cross-dressing men. Journal of Nervous and Mental Disease, 184(5), 265-173.